درخت حوزه‌های تخصصی

هدف اصلی از انجام این پژوهش نیمه آزمایشی، بررسی اثرات آموزش راهبردهای تمرین ذهنی در یادگیری دایره واژگانی زبان دوم بود. چهار روش مورد مطالعه قرار گرفت (الف) تمرین ذهنی آوایی، (ب) تمرین ذهنی غیرملفوظ،(ج) تمرین ذهنی آوایی و غیر ملفوظ،(د) و بدون آموزش تمرین ذهنی. با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای، 162 دانشجو از چهار رشته کلاس درس زبان عمومی آزمودنی های این مطالعه را تشکیل دادند. داده های به دست آمده با روش تجزیه و تحلیل واریانس یکطرفه و آزمون تعقیبی شفه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج آماری نشان داد که هر سه روش آموزش راهبردهای تمرین ذهنی در یادداری و بازشناسی واژه ها مؤثر بوده اند. به علاوه، در مقایسه کلی بین سه روش، بین دو روش آموزش راهبردهای تمرین ذهنی آوایی و غیرملفوظ تفاوت معناداری دیده نشد، اما، روش آموزش راهبردهای تمرین ذهنی آوایی و غیرملفوظ به گونه ای معنادار مؤثرتر از دو روش دیگر بوده است.

در برخی از نوشته های فارسی میانه به داستانی درباره کیومرث اشاره شده است که هم در متون کهن تر مانند متون اوستایی نشانی از آن نیست و هم در حماسه نامه های فارسی و عربی اثر آن را به سختی می توان پی گرفت. این داستان به کشته شدن دیوی به نام ارزور به دست کیومرث اشاره می کند که جزو مهم ترین کارهای کیومرث در روز خرداد و ماه فروردین (ششم فروردین) برشمرده می شود. همچنین در اوستا ارزور نام کوهی است که محل گردهم آیی دیوان است و در نوشته های پهلوی مانند بندهش، شایست نشایست و روایت پهلوی هم از آن به عنوان درِ دوزخ و گذرگاه اهریمن و دیوان یاد شده است. در این مقاله تلاش می شود با جستجوی نام ارزور در متون اوستایی و سپس فارسی میانه و بعد از آن در داستان کیومرث و نبردهای او با اهریمن و دیوان در شاهنامه و آثارالباقیه ارتباط بین کوه ارزور، درِ دوزخ و دیو ارزور توضیح داده شود و تا حد ممکن جزئیات داستان کیومرث و دیو ارزور در متون پهلوی و فارسی روشن و نکات مبهم آن در روایت شاهنامه بازسازی و شرح داده شود. به نظر نگارنده داستان شاهنامه را با توجه به منابع پهلوی و روایت ابوریحان بیرونی چنین می توان بازسازی کرد: کیومرث، دیو خرزور/ ارزور پسر اهریمن را می کشد؛ پس از آن اهریمن، خرزوران (= پسر خرزور) را به جنگ با کیومرث می فرستد و سیامک در این مبارزه کشته می شود. در نهایت هوشنگ پسر سیامک انتقام پدر را از خرزوران می گیرد و او را می کشد.

درهم تنیده بودن زبان و فرهنگ مدت هاست که موردبحث و بررسی اندیشمندان حوزه جامعه شناسی زبان، مردم شناسان و نیز کاربردشناسان زبان بوده است. یکی از حوزه های نوین تحقیق درباره این درهم تنیدگی، مطالعه نمایش فرهنگی از یک زبان یا زباهنگ است. در این تحقیق زباهنگ احترام محوری در فرهنگ ایرانیان، با توجه به اهمیت و جایگاه ادب و نزاکت اجتماعی فرهنگ ایرانی اسلامی، موردبررسی قرارگرفت. هدف این تحقیق به طور خاص، شناسایی بازنمود جنبه های حاکم از فرهنگ کنونی گویشوران در زباهنگ احترام محوری و شناخت جنبه هایی از ادب اجتماعی بود که در زباهنگ احترام محوری انعکاس یافته است. به این منظور، 140 پاره گفتار مرتبط با احترام و نزاکت از میان 320 مورد شفاهی که از میان افراد 15 تا 61 ساله (132 زن و 169 مرد) با سطح تحصیلات متفاوت (بی سواد تا تحصیلات عالیه) و مشاغل مختلف (خانه دار، دانش آموز، دانشجو، معلم، مهندس، کارمند، پزشک، پرستار، بازنشسته، و مشاغل آزاد) از شهرهای اراک، اصفهان، شهرکرد، تهران، قم، ساوه، گلپایگان، شادگان، تبریز، رشت، هرند، دهلران، کرمانشاه، خرم آباد، سرپل ذهاب، بروجن، آران و بیدگل، نجف آباد، ایذه و میاندشت در موقعیت های گوناگون گردآوری شد. پاره گفتمان های شفاهی این افراد ابتدا ضبط و بعد در قالب یک فرم، پیاده سازی شد. در این مرحله برای ثبت جزئیات شفاهی کلام از علائم گفتارنگاری برای ثبت آوایی و سایر رویدادهای بیانی از قبیل مکث و قطع کلام مخاطب استفاده شد. سپس با استفاده از الگوی SPEAKING هایمز (1967) احترام محوری موردبررسی قرار گرفت. تحلیل داده ها برمبنای این الگو نشان داد که بسامد کاربرد این زباهنگ در موقعیت های عمومی بیشتر از موقعیت های خصوصی و در میان شرکت کنندگان نابرابر (رسمی و غیررسمی) رایج تر از افرادی با سطح اجتماعی برابر است. از نظر هدف نقش های کاربردشناختی ابراز علاقه و ارادت (محبت و دوست داشتن)، تمجید، تکریم، دعوت، شکسته نفسی و چاپلوسی از پربسامدترین اهداف تجلی یافته این زباهنگ بودند. بررسی های عمیق تر حاکی از آن بود که زباهنگ احترام محوری با قدرت محوری کاملاً برابر نیست و این دو را باید جداگانه تعریف کرد. دیگر آنکه، زباهنگ احترام محوری با وجود استقلال مفهومی خود با زباهنگ های صراحت گریزی و قدرت محوری هم پوشانی دارد. به علاوه، زباهنگ احترام محوری از فرازباهنگ های جمع گرایی و سلسله مراتب پذیری ایرانیان تأثیر می پذیرد. دیگر آنکه زباهنگ احترام محوری در داده های این پژوهش برمبنای دو محور سلطه و هم بستگی توجیه پذیر است و تنوع و شدت بروز جنبه های احترام تابع سلطه و هم بستگی موجود در بافت است.

فشرده سازی از دیدگاه بایبی به فرایندی گفته می شود که در آن، واژه ها دچار کاهش می شوند و این کاهش به صورت حذف یا ادغام در واج ها رخ می دهد. بسامد این فرایند در رویکرد بایبی بین شخصیت های مختلف در گفتمان محاوره فیلم های فارسی جایگاه پر رنگی دارد. در ادوار مختلف تاریخ، «زن» به واسطه پایگاه اجتماعی اش در مقایسه با «مرد» همواره کم تر تمایل به استفاده از فارسی غیرمعیار داشته است. هدف از نگارش این مقاله تحلیل واج شناختی تغییرات آوایی ناشی از روند فشرده سازی در فیلم های زبان فارسی در دو بافت متمایز فرهنگی اجتماعی است. داده های پژوهش حاضر شامل تمامی موارد صرفی حذف و ادغام مشاهده شده در دو فیلم قدیمی گنج قارون (سیامک یاسمی، 1344) و قیصر ( مسعود کیمیایی، 1348) و دو فیلم جدید لاتاری (محمدحسین مهدویان، 1397) و ابد و یک روز (سعید روستایی، 1394) بوده که پس از گردآوری در چارچوب واج شناسی شناختی بایبی ( 1999 ) به روش توصیفی مورد ارزیابی کمی و تحلیل واقع شده اند. نتایج این پژوهش، به عنوان نخستین کار فارسی در چارچوب واج شناسی بایبی، تمایز دوگانه فرهنگ و اجتماع را به خوبی در گفتمان فیلم های این دو دوره تاریخی آشکار می سازد. درواقع، مطالعه حاضر نشان می دهد که فشرده سازی به عنوان یک امر اجتماعی، خاستگاه فرهنگی دارد و همین خاستگاه فرهنگی آن است که تعبیرش در سبک زبانی یا در سبک گفتمانی اشخاص با پایگاه های اجتماعی مختلف را منعکس می سازد. همچنین مشخص می شود که مطالعه صورت های فشرده سازی شده فقط به تصمیم گیری در نوع کوتاه سازی محدود نمی شود و تفاوت های موجود میان صورت های فشرده شده به لحاظ ساختاری در اغلب موارد پدیده ای صرفاً صرفی نیست و در برخی موارد به ملاحظات کاربردی و اجتماعی نظیر نوع جنسیت نیز بستگی دارد .

در سنت مطالعاتی نقش گرایانه برای زبان سه کارکرد گزاره ای (مفهومی)، متنی و بینِ فردی ملحوظ شد. در راستای این رویکرد، پژوهش حاضر بر آن است معانی مختلف «این» و «آن» را در فارسی توصیف کرده، و نشان دهد چگونه مبانی دستوری شدگی می تواند برای بررسی هم زمانی تنوع معنایی این عناصر زبانی به منزله نقش نمای گفتمانی به کار بسته شود. به این منظور، با استناد به الگوی نظری برخی زبان شناسان ( Traugott & Dasher, 2002 ) از ابزار و مفاهیم این نظریه بهره گرفته شد و انواع کاربرد این عناصر زبانی در سه بافت گزاره ای (مفهومی)، انتقالی و گفتمانی تحلیل شد. تحلیل داده ها، نشان می دهد «این» و «آن» در معنای گزاره ای مفهومی به صورت برون زبانی، مرجع داری و متنی و همچنین در بافت های انتقالی برای بازیابی اطلاعات زبانی، فرافکن اشاره ای، بیان عواطف و احساسات، اجتناب از بیان صریح مفاهیم ناخوشایند و تشخیص مدلول به کار گرفته می شود. بررسی داده ها همچنین نشان می دهد، دستوری شدگی «این»، پس از بافت های انتقالی ادامه یافته و به منزله نقش نمای گفتمانی در تغییر روند موضوعی گفتمان و ایجاد وقفه برای صورت بندی بخش آتی گفتمان (متنی)، برجسته سازی و تأکید روی بخش آتی گفتمان و ایجاد تقابل و بیان ارزیابی (ذهنی) و در بیان درخواست، پرسش و توصیه (بینِ ذهنی) به ایفای نقش می پردازد. تنوع معنایی و دستوری شدگی و عناصر مذکور گرایش تغییرات معنایی تراگوت و داشِر را تأیید می کند. بااین حال، عناصر مذکور با توجه به اینکه در آغازِ فرایند دستوری شدگی از معنای ذهنی برخوردارند، طیفِ غیر ذهنی > ذهنی > بینِ ذهنی تراگوت و داشر ( 2002 ) نمی تواند روند تغییرات معنایی عناصر مذکور را به درستی توصیف کند. لذا، طیفِ مذکور به صورت ذهنیِ غیرشخصی > ذهنیِ شخصی > بینِ ذهنی پیشنهاد می شود. درمجموع، پژوهش نشان داد عبارات زبانی مذکور دارای تنوع معنایی و کاربردی بوده که اصول دستوری شدگی می تواند این پدیده را به خوبی توضیح دهد.

با ظهور آموزش زبان به کمک رایانه (CALL)، سواد دیجیتال دانش آموزان و معلمان موردتوجه بسیاری از مطالعات قرارگرفته است. بااین حال، آموزش انگلیسی برای اهداف آکادمیک یک حوزه نادیده گرفته شده است وتحقیقات بسیار محدودی در این زمینه انجام شده است. هدف از انجام این مطالعه، مشخص کردن سطوح سواد دیجیتال اساتید آموزش زبان انگلیسی برای اهداف آکادمیک و شناسایی موانع محدودکننده ارتقاء سواد دیجیتال اساتید بود. در راستای نیل به اهداف مطالعه، 79 نفر از اساتید ایرانی آموزش زبان انگلیسی برای اهداف ویژه در تکمیل پرسشنامه ها و 29 نفر از آنان در پاسخ به سوالات مصاحبه شرکت داشتند. یافته های پژوهش نشان داد که استادان ایرانی آموزش زبان انگلیسی برای اهداف ویژه دارای سطح متوسطی از سواد دیجیتال هستند و از انواع محدودی از ابزارها و برنامه های کامپیوتری استفاده می کنند. بااین حال، اساتید آگاه بودند که سطح سواد دیجیتال آن ها برای اهداف آموزشی ممکن است پایین تر از سطح سواد دیجیتال آن ها برای اهداف عمومی و شخصی باشد. این مطالعه همچنین نشان داد که این اساتید به دلیل برخی عوامل مانند کمبود زمان، محدودیت های برنامه آموزشی و عدم توجه مدیران آموزشی تصمیم به تقویت سواد دیجیتال خود نمی گیرند. هرچند که آن ها دیدگاه مثبتی نسبت به ارتقاء سواد دیجیتال خود داشتند. علاوه بر این، بر اساس نتایج به دست آمده اساتید آموزش زبان انگلیسی برای اهداف آکادمیک سواد دیجیتال خود را از طریق تجربه شخصی کسب کرده اند و هیچ آموزش رسمی به آن ها ارائه نشده است.

در نوشتار پیش رو ارتباط بین نمود دستوری و واژگانی برپایه رویکرد انباشتی در زبان فارسی معاصر با توجه به نمونه های گفتاری و نوشتاری بررسی شده است. داده ها مؤیّد آن است که در رویدادهای کنشی ارتباط یک به یک بین نمود دستوری و معنایی برقرار نیست. رویدادهای کنشی نامقیّد، غیر غائی هستند؛ حال آنکه رویدادهای مقیّد به لحاظ واژگانی مشخّصه های غائی/ غیر غائی دارند. عدم مطابقت نمود دستوری و واژگانی رویدادهای ایستا ازراه خوانش کامل یا ناقص نمود دستوری و غیر غائی بودن نمود واژگانی آن ها رقم می خورد. رویدادهای ایستای عادّی، نمود دستوری کامل/ ناقص و نمود واژگانی غیر غائی دارند، حال آنکه رخدادهای ایستای تحقّقی دارای نمود واژگانی غائی هستند. در رویدادهای غایت مند نیز ارتباط یک به یک بین نمود کامل و غائی و نمود ناقص و نمود واژگانی غیر غائی برقرار نیست. نمود دستوری کامل رویدادهای تحقّقی، نمود واژگانی غائی دارند؛ همچنین صورت تداومی رویدادهای تحقّقی نشان دهنده نزدیک شدن به نقطه پایان و تحقّق عمل است. در رویدادهای تحقّقی استمراری نمود دستوری بر واژگانی تأثیر دارد و رویدادهای تحقّقی درجه پذیرِ نمود دستوری کامل، نمود واژگانی غائی/ غیر غائی دارند. نمود واژگانی رویدادها قابل پیش بینی نیست و ازراه مشخّصه های ذاتی فعل رقم نمی خورد، بلکه همه سازه های جمله در تعیین آن مشارکت دارند.

در دنیای امروز رسانه نقش بسیار گسترده ای در انتقال پیام و ارتباطات اجتماعی دارد.بررسی ها در ایران باستان نشان می هد که انتقال پیامها از طریق انسان،پرندگان،نمادها و نشانه ها(آتش،مناره،نقاره،حجاری و..) انجام می شده است. در حکومتهای ایران باستان به علت درگیری مداوم با بیگانگان به ویژه درگیریهای اشکانیان و ساسانیان با رومیان دستگاه جاسوسی و اطلاعاتی نقش مؤثرتری داشته است. ولی در مجموع دستگاه خبر گیری و خبر رسانی در اوایل حکومت حکومت هخامنشیان نسبت به سلسله های اشکانی و ساسانی گسترده تر و سامان یافته تر بوده است و پایه ای برای سلسله های بعدی شده است. حال سوال این است که آیا درایران باستان رسانه اهمیت داشته است.در انتقال ودریافت پیام از چه رسانه هایی استفاده می کردند، آیا در این انتقال پیام، سیر تحولی وجوداشته، در کدام سلسله های ایران باستان خبر رسانی و خبر گیری متنوع تر بوده است؟ نتیجه پژوهش نشان می دهد خبر رسانی و خبر گیری مهم بوده است چرا که از این طریق به اعمال قدرت پادشاه،جلوگیری از شورشها،نظارت بر رفتار ایالت های تابعه و مقابله با هجوم دشمنان کمک های شایانی می شده است. برای انجام کار از منابع موجود در کتابخانه ها استفاده شده است، و روش شناسی پژوهش ماهیتی روایتی- نقلی دارد.

پیکره زبانی مجموعه ای بزرگ از داده های زبانی مبتنی بر کاربرد سخنوران زبان هاست که الگوهای واقعی کاربرد زبانی را در اختیار پژوهشگران قرار می دهند. برتری پیکره ها در مقایسه با سایر منابع داده ای علاوه بر حجم زیاد داده ، ایجاد امکان به کارگیری رایانه در بررسی های زبانی است. مقاله حاضر به معرفی اولین پیکره ساخت های فعل سبک زبان فارسی می پردازد. آشنایی با ماهیت این ساخت ها و دسترسی به فهرستی از آن ها، علاوه بر اهمیت نظری به لحاظ کاربردی نیزحائز اهمیت است. این یافته ها در حوزه بررسی های هوش مصنوعی مرتبط با پردازش زبان های طبیعی، ترجمه ماشینی، آموزش زبان فارسی، دستورنویسی و فرهنگ نگاری کاربرد می یابد. پیکره هدف این پژوهش «پیکره زبانی ساخت های فعل سبک زبان فارسی» یا  LCP نام دارد. برای ایجاد آن پیکره تک زبانه پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات (بی جن خان، 1397) که حاوی 950000 فایل متنی است، به عنوان پیکره مبنا برگزیده شد. ساخت های فعلی مرکب مربوط به 21 فعل سبک زایای زبان فارسی از آن استخراج شده است و پس از برچسب زنی در چارچوب صرف توزیعی (Halle & Marantz, 1993; Marantz, 2013) در قالب پیکره ای مشتمل بر بیش از 6000 ساخت فعل سبک در بیش از 2000000 بافت زبانی ارائه شده است که در بیش از 200000 بافت زبانی ارائه شده اند. مقایسه تعداد فعل های واژگانی زبان فارسی با تعداد ساخت های فعل سبک موجود در پیکره حاضر، بدیهی ترین عاملی است که وجود چنین پیکره ای در میان منابع زبان فارسی را ضرورت می بخشد. از سوی دیگر، ماهیت این پیکره، یعنی نمایش ساخت های فعل سبک در بافت های زبانی متفاوت، می تواند به پژوهشگران در یافتن پاسخ پرسش های موجود در رابطه با این ساخت ها، رد یا تأیید فرضیه ها و طرح نظریه های جدید کمک کند.