طاهره آل بویه

حقیقت و ماهیت نفس، روح و بدن و رابطه آنها با یکدیگر از مسائلی است که تأثیر اساسی در آموزه انسان شناسی، معاد و سرنوشت اخروی انسان دارد. در این زمینه دو دیدگاه مطرح است: برخی متکلمان حقیقت انسان را جوهر مجرد متعلق به بدن می دانند؛ برخی متکلمان برآنند که نفس همین هیکل محسوس و مشهود است که روح در منافذ آن حلول کرده است. شیخ مفید از دیدگاه اول طرفداری کرده است و حقیقت انسان را جوهر بسیط و غیر مادی قائم به خود می داند و بدن را فقط وسیله کارکرد در ظاهر می داند، اما شاگرد وی سید مرتضی رویکرد دوم را پذیرفته است و اعتقاد به یگانگی نفس و بدن انسان زنده و مکلف را مجموع این شخص ظاهر و هیکل مشهودی می داند و روح یا به تعبیر وی هوایی لطیف در منافذ آن جاری است.

این مقاله، دیدگاه احمد الحسن بن اسماعیل درباره رجعت را نقد وبررسیمیکند. ازجمله مدعیان دروغین مهدویت، شخصی به نام احمدبن اسماعیل بصری، مشهوربه احمد الحسن است که خود را به عنوان امام مهدی (عج)خوانده است. او بعد از دوازده معصوم (ع) در زمان رجعت، حکومت میکند وبا چهار واسطه، فرزند امام مهدی (عج) است.وی بر این باور است که رجعت هنگامی آغاز میشود که پس از وفات حضرت مهدی (عج) 12 معصوم (ع) وقائم (عج)، جانشین میشوند، پس رجعت در زمان امام مهدی (عج) آغاز نمیشود، بلکه با آمدن 12فرزند ازفرزندان امام مهدی (عج) آغاز میشود. اینکه در روایات، سخن از امام زمان (عج) و رجعت ایشان میشود،منظور همان 12 فرزند امام زمان (عج)، یعنی همان مهدی بیست وچهارم است.آنچه در این نوشتار بررسی میشود، نقد برخی از مدعیان پیرامون مسئله رجعت است.هدف از این نوشتار، اشارهای چند به یکی از این جریانهاست تا جهان اسلام با بحرانهای جدی پیشرو بیشتر آشنا شده و در حفظ اسلام ناب محمدی، تلاشی مضاعف کند، اگرچه نور خدا هرگز خاموش نخواهد شد تا آنکه خود را آشکار کند.

بحث حقیقت و کیفیت در امر دعا، یکی از مسائل مهم در فهم و تبیین دعاست. در این مقاله سعی شده تا حقیقت دعا تبیینشده و کیفیت دعا از دو حوزه نظری و عملی بررسی شود. مقاله حاضر در حد امکان، به حقیقت و کیفیت دعا با رویکردی قرآنی، و نیز با تأکید بر آرای فیلسوفان مسلمان مانند ملاصدرا، ابن عربی، امام خمینی (ره)، شهید مطهری و جوادی آملی بهره برده است.قرآن کریم و فلاسفه اسلامی، حقیقت دعا را قطع نظر داعی از ماسوی و توجه تام و قلبی به مدعو  میدانند. برای ایجاد این حالت برای داعی در زمینه کیفیت دعا، شایسته است اموری مانند ایمان به خدا، طهارت باطنی، اهمیت دادن به زمان و مکان دعا در نظر گرفته شود تا دعای او، حقیقت و کیفیت مطلوب الهی داشته باشد.

مراقبه به معنای رعایت ادب حضور در محضر الهی است. رعایت ادب حضور در محضر الهی، در جنبه های مختلف زندگی دنیوی و اخروی تاثیر گذار است. از جمله عرصه های بروز آثار مراقبه در مواجهه با شیوع بیماریهای مهلک است. واکنش افراد در بیماریهای مهلک واگیردار، از اهمیت زیادی برخوردار است. عکس العمل صحیح در این مواقع نیاز به بینش صحیح نسبت خود و جامعه دارد. کارکرد مراقبه در جهت دهی صحیح رفتار افراد در این برهه، ضرورت پرداختن به مراقبه را روشن می نماید. این پژوهش با توصیف و تحلیل آیات و روایات در پی بررسی نقش مراقبه در مواجهه با بلایای همگانی به خصوص شیوع بیماریهای مهلک است. بر اساس پژوهش حاضر نقش مراقبه در مواجهه با شیوع بیماریهای مهلک عبارت است از: 1- مراقبه در تقویت احساس مسئولیت در مقابل دیگران تأثیرمی گذارد؛ 2-مراقبه در ایجاد روحیه ی دعا و خیر خواهی برای دیگران مؤثر است؛ 3-مراقبه در تقویت روحیه ایثار در افراد نقش دارد؛ 4-مراقبه زمینه ایجاد آرامش را برای فرد و جامعه به ویژه هنگام بحران شیوع بیماریهای مهلک، فراهم می آورد.

در این مقاله به تبیین فلسفی سنت الهی امتحان بر اساس مبانی هستی شناختی خواهیم پرداخت. معرفت به  این قانون به لحاظ وجودی و هستی شناختی باعث میشود شیوه و نگاه بشر و انتظارات وی از ذات باری تعالی در اجرای این قوانین که در واقع موهبات الهی است، تصحیح و تعدیل گردد. در این مقاله به دنبال تبیین مباحث مطرح در سنت امتحان از جمله حقیقت، ضرورت و ابزار امتحان و نقش تکاملی آن در حیات انسان بر اساس مبانی هستی شناختی از جمله اصالت و تشکیک وجود و علیت و حرکت جوهری هستیم. بر این اساس روشن است دامنه بحث در فلسفه صدرایی است. این مقاله با روش تحلیلی- توصیه ای نگاشته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش از این قرار است: 1- امتحان دارای دو جنبه "زمینه" و "قابل" است و آنچه حقیقتا زمینه ی تکامل را ایجاد می کند حقیقتی است که در "قابل" تحقق می یابد و آن عبارت است از حالت تضاد(تقابل) میان خواسته های مراتب مختلف نفس(قابل) و زمینه انتخاب در آن.2- ناسازگاری در "زمینه" ی امتحان که همان نقص ها و سختی هاست از سنخ تضاد منطقی وجود و عدم نیست؛ چرا که آنچه اصیل است وجود است و این ناسازگاری ها، ناسازگاری بعد از وجود است.3- امتحان به علت بالقوه بودن مراتب بالای نفس انسانی، ضرورت دارد محقق شود تا آن مراتب به فعلیت در آید (حیوانی انسانی الهی ).4- قانون و سنت امتحان همچون بسیاری دیگر از قوانین از قانون کلی علیت تبعیت می کند. 5- امتحان(قابل) براساس حرکت جوهری اختیاری، سبب حرکت نفس و سیر صعودی و یا نزولی انسان می شود.

پرسش از تجرد و خلود نفس انسانی و معنای زندگی از جمله دغدغه های اصلی است که از دیرباز ذهن اندیشمندان را به خود مشغول ساخته است. باور به حیات پس از مرگ، اصالت روح، تجرد و جاودانگی نفس انسانی در نوع تفسیر انسان از زندگی و در معناداری یا بی معنایی آن نقش مهم و اساسی دارد. در تحقیق حاضر نظرات برخی از فلاسفه همچون علامه طباطبایی، میرداماد و بزرگان هر سه مکتب فلسفه اسلامی را در رابطه با جاودانگی نفس مورد بررسی قرار گرفته است۔ در اندیشه علامه طباطبایی جاودانگی انسان امری مسلّم و طبیعی است۔ او انسان را موجودی فناناپزیر می داند که مرگ هرگز نقطه پایانش نخواهد بود. میرداماد در رابطه نفس با مرگ می گوید: «نفس با مرگ تکامل می یابد، نه از بین می رود و نه چیزی از کمالاتش کم می ش ود ه مچون خورشیدی که می درخشد و آینه ت یره ف قط خ ود را از ان عکاس ن ور محروم می ک ند و این م مانعت چیزی از کمال خورشید نمی کاهد». در پایان با توجه به دیدگاه حکما این نتیجه به دست آمد که فلاسفه با دلایل و براهین مختلف جاودانگی نفس را به اثبات رسانده و ثابت نموده اند که نفس انسان با مرگ جسمانی هرگز نمی میرد و بعد از جدا شدن از بدن به مراتب بالا رسیده و در نهایت به لقاء الله می رسد.