کلام حکمت

امامت یکی از مسائل مهم در علم کلام است؛ چراکه بعد از پیامبر(ص) به علت بحث خاتمیت، به عنوان اولین مسئله اختلافی در بین مسلمین مطرح گردید. بنابراین سابقه بحث به زمان بعد از رحلت پیامبر(ص) برمیگردد، هرچند که شیعه معتقد است که بحث امامت با شروع دعوت علنی، توسط شخص پیامبر(ص) مطرح شد. اختلاف مسلمین در این مسئله بر سر چند سؤال اساسی است که آیا امامت وجوب سمعی دارد یا وجوب عقلی؟ اگر وجوب عقلی دارد، آیا بر خدا واجب است و یا بر مردم؟ این امام چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟ در این نوشتار سعی بر آن است که با روش توصیفی_ تحلیلی به این سؤالات از منظر فخررازی به عنوان نماینده اشاعره، خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان نماینده امامیه و آیه الله جوادی آملی به عنوان عالم همه جانبه شیعی معاصر پاسخ داده شود. فخررازی به علت نپذیرفتن حسن و قبح عقلی، ضرورت امامت را سمعی میداند و از پیش فرض های او این است که امامت ابوبکر صحیح بوده و آن را مسلم و بی نیاز از اثبات فرض میکند. بنابراین به دنبال این پیش فرض، عصمت را برای امام لازم نمیداند؛ چراکه ابوبکر معصوم نبوده است. اما خواجه و آیه الله جوادی آملی به این اشکالات فخر رازی به طور کامل پاسخ میدهند که در این مقاله به آن اشاره میشود.

مساله جانشینی بعد از پیامبر (ص)  از فوتی ترین و فوری ترین مباحثی است که جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر با آن مواجه شده است . شواهد تاریخی نشان دهنده ی آن است که علی رغم این همه تاکید پیامبر بر جانشینی پس از خودش ، امتش دچار تشتت عظیمی گشت ؛ به طوری که دامنه این اختلاف تا به امروز ادامه داشته و خواهد داشت.مساله تنصیص یا انتخاب ، مبنای اختلاف بین مذاهب کلامی می باشد . به این معنا که عده ای معتقد به ظهور نص در انتخاب امام یا خلیفه بعد از نبی هستند و عده ای نیز انتخاب امام و خلیفه را به شورا وا می گذارند و برای اثبات دیدگاهشان به دلایل مختلفی استناد می کنند . منشاء و خاستگاه همه ی این اختلاف ها ناشی از دو امر می باشد ؛ یکی عدم شناخت صحیح  مقام امامت و دیگری عدم تامل و دقت در آیات و روایات . هدف نگارنده در این مقاله آن است تا ابتدا مساله شورا را در دو نظام سیاسی امامت و خلافت مورد واکاوی قرارداده و سپس با تحلیل به نقد دیدگاه انتخابیون بپردازد .  

تحقیق حاضر با موضوع «کمال انسان در حوزه عقل نظری و عقل عملی از دیدگاه مکتب صدرایی»، به بررسی کمال انسان بما هو انسان و چگونگی وصول به آن با استفاده از آثار ملاصدرا و شاگردان مکتب او تدوین شده است. ملاصدرا کمال انسان را در دو بعد معرفتی و عملی دانسته است. کمال انسان در بعد معرفتی، کسب حقایق و معارف حقیقی است که بالاترین درجه آن معرفت به خداوند و فنا در شهود ذات اوست. و کمال در بعد عملی، تطهیر ظاهر و باطن است که حاصل آن قرب و فنا در صفات و افعال خداست؛ به گونهای که انسان متصف به صفات و متخلق با اخلاق الهی شده است. و از مهمترین عوامل برای رسیدن به کمال عبارت است از تفکر و شناخت سلوک علمی، جهاد نفس و ریاضت شرعی، اخلاص و عشق الهی.

در این مقاله به تبیین فلسفی سنت الهی امتحان بر اساس مبانی هستی شناختی خواهیم پرداخت. معرفت به  این قانون به لحاظ وجودی و هستی شناختی باعث میشود شیوه و نگاه بشر و انتظارات وی از ذات باری تعالی در اجرای این قوانین که در واقع موهبات الهی است، تصحیح و تعدیل گردد. در این مقاله به دنبال تبیین مباحث مطرح در سنت امتحان از جمله حقیقت، ضرورت و ابزار امتحان و نقش تکاملی آن در حیات انسان بر اساس مبانی هستی شناختی از جمله اصالت و تشکیک وجود و علیت و حرکت جوهری هستیم. بر این اساس روشن است دامنه بحث در فلسفه صدرایی است. این مقاله با روش تحلیلی- توصیه ای نگاشته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش از این قرار است: 1- امتحان دارای دو جنبه "زمینه" و "قابل" است و آنچه حقیقتا زمینه ی تکامل را ایجاد می کند حقیقتی است که در "قابل" تحقق می یابد و آن عبارت است از حالت تضاد(تقابل) میان خواسته های مراتب مختلف نفس(قابل) و زمینه انتخاب در آن.2- ناسازگاری در "زمینه" ی امتحان که همان نقص ها و سختی هاست از سنخ تضاد منطقی وجود و عدم نیست؛ چرا که آنچه اصیل است وجود است و این ناسازگاری ها، ناسازگاری بعد از وجود است.3- امتحان به علت بالقوه بودن مراتب بالای نفس انسانی، ضرورت دارد محقق شود تا آن مراتب به فعلیت در آید (حیوانی انسانی الهی ).4- قانون و سنت امتحان همچون بسیاری دیگر از قوانین از قانون کلی علیت تبعیت می کند. 5- امتحان(قابل) براساس حرکت جوهری اختیاری، سبب حرکت نفس و سیر صعودی و یا نزولی انسان می شود.

بحث افرینش جهان یکی از مباحثی است که از دیرباز مورد توجه ادیان و مذاهب مختلف بوده است و نظرات مختلفی در این زمینه ارائه شده است . در قرآن که کتاب مقدس مسلمانان است، بحث خلقت جهان در ضمن آیات مختلفی بیان شده است . از دید قرآن، خلقت جهان از عدم بوده و مواردی را به عنوان ماده نخستین جهان معرفی کرده است. فلاسفه اسلامی مساله آفرینش را برمبنای اصل علیت تبیین کرده و آن را «ابداع» نامیده و بر این اساس ، جهان را متشکل از چهار نشئه دانسته اند (لاهوت،جبروت،ملکوت و ناسوت) که در سیر طولی،هر مرتبه ای ،علت برای مرتبه پایینتر است.در ایین هندو ، دیدگاه واحدی در این زمینه وجود ندارد و بلکه در منابع مختلف ، نظرات متناقضی دیده میشود.در این دین، مساله آفرینش بصورت خلق از عدم نیست بلکه هستی را خیال برهمن، سایه برهمن یا مایای او میدانند. در حقیقت مایا، تجلی برهمن در جهان هستی است.خلقت به منزله ظل برهمن و مانند رویایی از او صادر شده است که دیدگاهی متفاوت با دیدگاه اسلام است.

در این پژوهش، سعی شده است، دیدگاههای رایج ناظر به قلمرو دین در حوزه اخلاق با تمرکز بر اخلاق اجتماعی مورد تبیین و بررسی قرار گیرد. هدف از این پژوهش، بررسی دیدگاههای مطرحشده در باره دین و اخلاق برای دست یافتن به دیدگاه صحیح در باره قلمرو دین در حوزه اخلاق اجتماعی، با توجه به اهمیت دینو اخلاق اجتماعی در زندگی انسان وسعادت  اجتماعی او است. بدین منظور، ابتدا به تعریف دین، اخلاق و اخلاق اجتماعی و سپس به بررسی معرفی دیدگاهها و رویکردهای مختلف در باره رابطه دین و اخلاق و قلمرو دین در حوزه اخلاقپرداخته است. با بررسی دیدگاهها در این باره، روشن میگردد که دین و اخلاق در اصول کلی مستقل از یکدیگرند و عقل بشر توانایی درک کلی مفاهیم اخلاقی را دارد، امابه لحاظ معرفتشناختی، مفاهیم و گزارههای دینی و اخلاقی، از جهت محتوا، متعلّق، آثار و آنچه بدان ناظر هستند، اتحاد دارند و اخلاق جزیی از دین به شمار میآید. افزون برآن، اخلاق و دین، در جهات بسیاری، با هم تعامل دارند و به یکدیگر وابسته هستند؛ اخلاق برای شناخت مصادیق و ضمانت اجرایی آنها نیازمند به دین است و دین نیز در خداشناسی، پذیرش و تبلیغ دین به اخلاق وابسته است. دین اسلام، تأکید فراوانی به ارزشهای اخلاقی دارد، به طوریکه بسیاری از احکام و آموزههای متون دینی به ارزشهای اخلاقی، به ویژه اخلاق اجتماعی اختصاص یافته است. بنابراین، قلمرو دین در حوزه اخلاق اجتماعی بسیار گسترده است.