سید بهنام علوی مقدم

باسوادی در ساده ترین تعریف خود به معنای کسب مهارت های خواندن و نوشتن به زبان رسمی است. اگرچه اکثر دانش آموزان برای تسلط یافتن بر دو مهارت یاد شده تلاش می کنند اما برای دانش آموزان ایرانی مناطق غیرفارسی زبان، نسبت به مناطق فارسی زبان آموزش زبان فارسی به عنوان زبان رسمی با محدودیت های بیشتری روبه روست. در فرایند زبان آموزی بروز خطا پدیده ای اجتناب ناپذیر است و «تحلیل خطا» راهی است برای شناسایی نیازهای آموزشی در جهت بهبود کیفیت موادآموزشی و شیوه های تدریس. منظور از تحلیل خطا، مطابقه جمله های تولیدشده در گفتار یا نوشتار زبان آموزان با جمله های گویشوران بومی به لحاظ سازگاری یا عدم سازگاری با قواعد زبان مورد مطالعه است. در این تحقیق خطاهای نوشتاری دانش آموزان ایرانی ترک زبان سطح متوسط و پیشرفته مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته است. آمار ارایه شده شامل 100 مورد خطاست که در چهارگروه خطاهای املایی، خطاهای واژگانی، خطای ساختاری و خطای کاربردشناختی بررسی شده اند. داده های تحقیق از دست نوشته های مخاطبان مجلات رشد گردآوری و به روش توصیفی تحلیل و بررسی شده است. هدف تحقیق دستیابی به پربسامدترین خطاهای نوشتاری دانش آموزان ایرانی غیرفارسی زبان است.  نتایج نشان داد که برحسب بسامد رخداد، خطاهای ساختاری با 72 درصد میزان وقوع از بیشترین تعداد برخوردار بوده اند. به عبارت دیگر، دانش آموزان ایرانی ترک زبان در کاربرد نکات دستوری دارای ضعف هستند. به نظر می رسد این نتیجه قابل تعمیم به سایر دانش آموزان غیرفارسی زبان ایرانی نیز می باشد. بنابراین در تهیه متون آموزشی و کمک آموزشی باید به این موضوع بیشتر توجه شود. 

این مقاله بر آن است تا ساختار درونی جمله های دارای گروه های فعلی دو مفعولی وجمله های سببی را بر اساس نظریه های حاکمیت و مرجع گزینی و نیز کمینه گرایی بررسی، وارایه طریق این نظریه ها را در مورد این گونه ساختها در فارسی امتحان کند و سرانجام چگونگی نمایش آنها را درنمودارهای درختی بنمایاند. با توجه به اینکه جمله های سببی و دارای گروه فعلی دو مفعولی، بیش از یک مفعول اجباری دارد به نظر می رسد پیشنهاد لارسن مبنی بر به کار گیری گروه های فعلی هسته ای و پوسته ای در مورداین ساختها صادق باشد.

از آنجا که کتاب های درسی مخاطبان فراوانی دارد و می تواند نقش بسیار مهمی در امر آموزش دانش آموزان ایفا نماید. اولین مساله ای که به ذهن خطور می کند عاری از اشکال بودن این کتاب هاست. به نظر می رسد انجام گرفتن پژوهش هایی در این زمینه، در حل مشکلات موجود موثر باشد. یکی از مهم ترین این مجموعه کتاب ها، کتاب های زبان فارسی دوره متوسطه است. این کتاب ها، حاوی مباحث زبان شناختی، دستوری و نگارشی مرتبط با زبان فارسی است. این مقاله قصد دارد به بررسی کتاب های یاد شده بپردازد و اشکالات و نارسایی های آنها را - به ویژه مشکلات زبان شناختی و دستوری را - گوشزد نماید. برخی از نکات این مقاله بدین شرح است: الف) مسایل موجود در مقدمه کتاب های مزبور در زمینه زبان شناختی و دستور زبان و ناهماهنگی مطالب آن با مباحث درسی؛ ب) مسایل و مشکلات موجودر در توضیحات و مثال ها در طرح و تدریس مباحث دستوری و زبانی؛ ج) نبود هماهنگی و یک دستی در کتاب های زبان فارسی مقطع دبیرستان؛ د) مشکلات مبنایی و توصیفی؛ ه) اشکالات موجود در بخش خودآزمایی و تمرین.

در این مقاله به ارتباط بین صرف و واژگان پرداخته می شود و نیز به مسئلة تولید کلمات بالفعل و بالقوه و محل ساخت و نگه داری آنها اشاره ای می گردد. همچنین بسامد واژه های با قاعده و بی قاعده مورد مطالعه قرار می گیرد. زایایی صرفی از منظر کمیت و کیفیت، بررسی و در پایان نیز رابطة بسامد و کاربردشناسی مطالعه می شود.