ابوطالب ایرانمهر

متأثر از تحولات چشمگیر در روند تهیه و تدوین کتابهای آموزش زبان، در سالهای اخیر چه در بعد نظری و چه در عمل شاهد توجهی گسترده به مقوله آموزش زیست محیطی در تهیه و تدوین کتابهای آموزش زبان انگلیسی بوده ایم. گرچه پشتوانه نظری و منطق بهره گیری این دسته از آثار درباره این رویکرد با تفاوتهایی همراه بوده است، اما غالب آنها بر این نکته اتفاق نظر دارند که آموزش زبان انگلیسی به منزله زبانی بین المللی، نه صرفاً یک فعالیت آموزشی بلکه توأمان فعالیتی اجتماعی است. با توجه به اهمیت این موضوع از یک سو و نیز توجه دیرهنگام اما نویدبخش به این مقوله در کتابهای نونگاشت زبان انگلیسی در نظام آموزش و پرورش ایران، در این مقاله تلاش شده است تا به شیوه ای کیفی به سنجش نگرش شماری از متخصصان حوزه تهیه و تدوین کتابهای درسی به جایگاه و اهمیت این رویکرد و نیز مشخصاً دیدگاه آنها نسبت به بازتاب این رویکرد در کتابهای نونگاشت زبان انگلیسی در پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم پرداخته شود. یافته های حاصل از مصاحبه های پژوهش بیانگر آن است که با وجود برخی اختلاف نظرها درباره منطق بهره گیری از این رویکرد، از منظر این متخصصان توجه به آموزش زیست محیطی جایگاهی قابل توجه در تهیه و تدوین کتابهای آموزش زبان انگلیسی دارد؛ رویکردی که علاوه بر تقویت مهارتهای زبانی، به تقویت تفکر انتقادی، فعالیت گروهی و رشد اجتماعی فراگیران یاری می رساند. همچنین یافته ها مبین نگرش مثبت متخصصان به گنجاندن آموزش زیست محیطی در کتابهای نونگاشت زبان انگلیسی و البته ارائه پیشنهادهایی در راستای ارائه مطلوب تر آن بوده است.

رشته آموزش زبان انگلیسی در مقطع کارشناسی ارشد، به عنوان یکی از رشته های پرطرفدار در جامعه دانشگاهی ایران که عمری حدود پنج دهه را سپری نموده، تاکنون سه برنامه را تجربه نموده است. جدیدترین برنامه درسی این رشته که مصوب سال 1396 در شورای تحول و ارتقا علوم انسانی است، از آغاز سال تحصیلی 97-1396 و پس از گذشت سه دهه از اجرای برنامه دوم عملیاتی شد که قرار است پس از گذشت پنج سال، مورد بازنگری قرار گیرد. با توجه به اهمیت این تغییر دیرهنگام در برنامه، در این مقاله تلاش شده تا با نگاهی انتقادی و با بهره گیری از الگوی موسوم به مشارکتی، دیدگاه های دوازده تن از اعضای هیئت علمی شاغل در دانشگاه های دولتی مجری این رشته به نحوی کیفی و در قالب شیوه مصاحبه بررسی و تحلیل گردد تا به این پرسش، پاسخ داده شود که از منظر این دسته مهم از ذی نفعان در برنامه درسی، برنامه جدید چه مزیت ها و کاستی هایی دارد. یافته های این پژوهش که ذیل سه مقوله الف) عناوین دروس، ب) سرفصل و ج) منابع درسی بررسی شده بیانگر آن است که در کنار امتیازهای قابل توجه برنامه جدید از حیث توجه به عناوین درسی جدید، بازنگری در اهداف و سرفصل ها، توجه بیشتر به بافت ایران و ... شاهد کاستی هایی قابل تأمل در قبال برخی از عناوین درسی، گزینش و نحوه ارائه سرفصل ها و نیز ماهیت برخی منابع پیشنهادی و نحوه ارائه آن هستیم که با وجود چنین ضعف هایی، نیل به اهداف خرد و کلان برنامه به نحوی مقبول میسر نخواهد بود. بر پایه یافته های حاصل از این پژوهش، پیشنهادهایی در راستای بازنگری برنامه ارائه شده است.

به دنبال تصویب سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و اجرای برنامه درسی ملی، شاهد عملیاتی شدن برنامه آموزشی جدیدی درخصوص زبان انگلیسی در نظام آموزش و پرورش بوده ایم. این برنامه که با تغییر رویکرد و نیز با تهیه و تدوین کتاب های نونگاشت همراه بوده، تفاوت هایی اساسی با برنامه سنتی و ناکارآمد پیشین داشته است. حال با توجه به این موضوع که عملاً همه کتاب های دوره اول و دوم متوسطه تدوین و تدریس شده است، ضرورت ارزشیابی و آسیب شناسی این برنامه و توجه به نقاط قوت و ضعف آن از منظرهای مختلف ضرورتی اجتناب ناپذیر است. برای نیل به این هدف یعنی ارزشیابی و آسیب شناسی این برنامه جدید، در این مقاله، با بهره جویی از چارچوب سیاست و برنامه ریزی آموزش زبان، به نحوی کیفی و در قالب مصاحبه به سنجش و تحلیل موضوعی نگرش پنج تن از متخصصان حوزه برنامه ریزی آموزش زبان انگلیسی درباره این برنامه پرداخته شده است. یافته ها مبین آن است که برنامه جدید در کنار نقاط قوت خود، با کاستی هایی در بخش هایی چون تربیت معلم، ساعات درسی، و به ویژه ارزیابی فراگیران همراه است که عدم توجه به آن ها می تواند این برنامه را با چالش هایی جدی همراه سازد. در پایان مبتنی بر یافته های پژوهش، پیشنهادهایی در راستای کاستن از ضعف های بالقوه و بالفعل و نیز بهبود آن ارائه شده است.

این مطالعه با هدف بررسی سیاست آموزش زبان انگلیسی برای اهداف دانشگاهی در ایران و اینکه تا چه حد سیاست گذاری ها با اجرا مطابقت دارد، انجام شده است. بدین منظور، ابتدا سرفصل های دروس زبان تخصصی که در سطح کلان طراحی شده اند با روش تحلیل محتوایی اسناد مورد بررسی قرار گرفت و سپس از طریق مصاحبه، با دیدگاه های متخصصان این حوزه هم سو سازی شد تا میزان انطباق بین سطوح سیاست گذاری و اجرا مشخص شود. محورهایی از چارچوب سیاست آموزش زبان کاپلان و بالدوف (2005) به عنوان چارچوب نظری مطالعه انتخاب شد. بررسی تحلیل محتوایی اسناد زبان تخصصی و مصاحبه با متخصصان بیانگر آن است که در برنامه زبان تخصصی در ایران اختلافاتی بین سطوح سیاست گذاری و اجرا وجود دارد. مضاف بر آنکه این برنامه در سطح سیاست گذاری نیز ضعف ها و کاستی های جدی دارد. یافته ها بیانگر آن است که به منظور رسیدن به یک وضعیت قابل قبول در برنامه مذکور، نیاز مبرمی به بازنگری دوره های زبان تخصصی در هر دو سطح سیاست گذاری و اجرا وجود دارد.