یعقوب نوروزی

میزان آمادگی یک جامعه یا سازمان برای مشارکت و بهره مندی از توسعه فنّاوری های اطلاعات و ارتباطات، آمادگی الکترونیکی تعریف می شود. هدف از انجام پژوهش حاضر، ارائه شاخص هایی برای سنجش سطح آمادگی الکترونیکی کتابخانه های دانشگاهی است. در همین رابطه، متون و منابع منتشرشده در حوزه آمادگی الکترونیکی مورد بررسی قرار گرفت که درنهایت مدل IUP (Information Utilization Potential ) به عنوان مرجع مورد استناد قرار گرفت. سپس، با استفاده از روش دلفی و با بهره گیری از نظر خبرگان حوزه کتابداری و اطلاع رسانی، شاخص های سنجش آمادگی الکترونیکی متناسب با کتابخانه های دانشگاهی ارائه شد. پس از مناسب سازی و انجام تجزیه و تحلیل های آماری، شاخص هایی در قالب 5 بعد اصلی (شامل سازمان و مدیریت، نیروی انسانی، اطلاعات، فنّاوری های اطلاعات و ارتباطات، و ارتباط با محیط ) شامل 82 شاخص فرعی مورد تأیید قرار گرفت. امید است نتایج حاصل از یافته های پژوهش حاضر بتواند ابزار مناسبی را برای متولیان و پژوهشگران حوزه فراهم بیاورد.

رابط کاربر کتابخانه های دیجیتالی در عملکرد مطلوب این کتابخانه ها نقش تعیین کننده ای دارد و کتابخانه های دیجیتالی زمانی می توانند عملکرد مطلوبی داشته باشند که کاربران بتوانند تعامل مناسبی با آنها برقرار کنند. هدف تحقیق حاضر، تحلیلی بر کاربرمداری رابط کاربر در صفحات وب فارسی کتابخانه های دیجیتالی ایران و ارائه الگوی پیشنهادی برای تقویت نکات مثبت و رفع نقایص موجود است. در مراحل مختلف تحقیق، با روش دلفی، 10 معیار (جستجو، انسجام، راهنمایی، راهبری، طراحی، تصحیح خطا، نمایش اطلاعات، کنترل کاربر، زبان رابط، و سادگی) و 114 مؤلفه برای ارزیابی انتخاب شدند و با استفاده از روش ارزیابانه، ارزیابی صورت گرفت. جامعه مورد مطالعه شامل 11 کتابخانه دیجیتالی (تبیان، دید، ایرانداک، مرکز منطقه ای، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه شیراز، مرکز مخابرات، پژوهشگاه نیرو، دانشگاه امیرکبیر، مؤسسه نشر امام، و دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران) بود. نتایج تحقیق نشان داد که در مجموع، از بین معیارهای مورد مطالعه، معیار زبان رابط کاربر و تصحیح خطا، به ترتیب با کسب میانگین امتیاز 58/95 و 79/36 از کل امتیازات کسب شده توسط کتابخانه های دیجیتالی مورد مطالعه، بالاترین و پایین ترین امتیاز را به دست آورده اند. در ادامه نیز با توجه به امتیازات کسب شده در هر یک از معیارها، تحلیلی بر کاربرمداری معیارهای مورد بررسی در جامعه مورد مطالعه، بر اساس نوع مؤلفه های رعایت شده صورت گرفت. در پایان، بر اساس نتایج به دست آمده، الگوی پیشنهادی برای کاربرمداری رابط کاربر کتابخانه های دیجیتالی ایران ارائه شد.

در این مقاله به بررسی عرفان و تصوف نظامی خواهیم پرداخت. بحث آغازین این خواهد بود که آیا نظامی را می توان همچون سنایی، عطار، مولوی و دیگران، شاعری عارف نامید. سپس به این نکته می پردازیم که آیا او صوفی رسمی بوده یا تحت تأثیر گسترش این اندیشه ها در این دوره نمودی از آن در آثارش دیده می شود. سپس نظرات وی را دربارة مطرح شدن این اندیشه ها در شعر خواهیم آورد و بازتاب اعتقادات عرفانی اش را در زندگی عملی و شعرش به تماشا خواهیم نشست و آداب سلوک و موانع سلوک و آنچه را مرتبط با تصوف و عرفان است و در آثارش جلوه دارد، را نیز بحث و بررسی خواهیم کرد. همچنین نظرات او را دربارة صوفیه عصر خود و دیدی که نسبت به آنها داشته را مطرح می کنیم و دربارة زهد و دنیاگریزی ـ که بخش پر رنگ تصوف او را شامل می شود ـ به تفصیل سخن خواهیم گفت و اثبات خواهیم کرد که نظامی شاعری عارف نیست و در عالم عرفان و صوفیگری، دریافت های شاعران بزرگ عارف، همچون سنایی و عطار و مولوی و دیگر شاعران عارف را از مبانی و اصول عرفانی ندارد.

هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی خدمات موجود در کتابخانه های دیجیتالی ایران و جهان به منظور معرفی خدمات پیشنهادی برای کتابخانه های دیجیتالی ایران است. روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است. روش استفاده شده برای انجام این پژوهش از نوع مقایسه ای و تطبیقی است. برای گردآوری اطلاعات لازم درباره خدمات کتابخانه های دیجیتالی مورد مطالعه به صفحات وب آن ها مراجعه و اطلاعات لازم گردآوری شد. یافته ها:در این پژوهش خدمات 59 کتابخانه دیجیتالی داخلی و خارجی مورد مطالعه قرار گرفت که 11 مورد از آن ها داخلی و 48 کتابخانه دیگر خارجی بودند. خدمات ارائه شده توسط جامعه مورد مطالعه جستجو (به شیوه های مختلف)، ارتباط با ما، نمایه مجموعه، تازه ها و اخبار تخصصی، عضویت از راه دور، پرسش های متداول، از کتابدار بپرس، ار اس اس، کتابخانه شخصی (من) و گفتگوی همزمان را در بر می گرفت. در بین کتابخانه های دیجیتالی داخلی بیشترین خدمت رعایت شده مربوط به «جستجو» و کم ترین آن نیز مربوط به خدمت «از کتابدار بپرس» بود. همچنین پنج خدمت ارتباط با ما، نمایه مجموعه، تازه ها و اخبار تخصصی، ار اس اس و گفتگوی همزمان توسط هیچ یک از کتابخانه های دیجیتالی داخلی ارائه نمی شد. در بین کتابخانه های دیجیتالی خارجی نیز بیشترین خدمت مربوط به «جستجو» و کم ترین آن نیز مربوط به «کتابخانه شخصی» بود. در کل نیز در بین جامعه مورد مطالعه خدمت جستجو و کتابخانه شخصی بیشترین و کم ترین بسامد را به خود اختصاص داده اند. در نهایت نیز خدمات پیشنهادی برای کتابخانه ای دیجیتالی داخلی معرفی شدند.

هدف: در حوزه کتابخانه های رقومی تعامل بین کاربر و سیستم از جمله مباحث اساسی در زمینه استفاده از این گونه نرم افزارها به شمار می رود. بنابراین یافتن نرم افزار مناسب در این زمینه دارای اهمیت فراوانی است. هدف پژوهش حاضر ارزیابی و تحلیل معیارهای مربوط به رابط کاربر در صفحات وب فارسی کتابخانه های رقومی خودساخته و خریداری شده در ایران است. روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است. روش انجام پژوهش از نوع تحقیقات ارزیابانه است که از یک سیاهه وارسی متشکل از 10 معیار اصلی و 114 مولفه فرعی برای ارزیابی و تحلیل ابعاد پژوهش استفاده شده است. علاوه بر این در مراحل مختلف پژوهش و برای تهیه سیاهه وارسی از روش دلفی استفاده شد و در موارد لازم با تولیدکنندگان نرم افزارها نیز مصاحبه شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که از جمع کل امتیازات مربوط به معیارهای ده گانه مورد بررسی، کتابخانه های رقومی خودساخته توانستند در هفت معیار تصحیح خطا، کنترل کاربر، راهبری، راهنمایی، جست وجو و سادگی امتیاز بالایی را کسب کنند. در صورتی که کتابخانه های رقومی خریداری شده تنها در سه معیار زبان رابط کاربر، نمایش اطلاعات و انسجام در وضعیت بهتری قرار دارند. هر چند به لحاظ مجموع میانگین امتیازات کسب شده اختلاف زیادی بین این دو دسته مشاهده نشد. اصالت/ارزش: این پژوهش ضمن تهیه یک سیاهه وارسی در زمینه ارزیابی رابط کاربر کتابخانه های رقومی بر اساس پیشینه های موجود و نظر متخصصان، این امکان را نیز فراهم آورده است تا استفاده کنند گان از این کتابخانه ها و نرم افزارهای مشابه بتوانند در انتخاب خود تصمیمات بهتری را اتخاذ کنند. همچنین به تولیدکنندگان کتابخانه های رقومی مورد مطالعه و سایر نرم افزارهای مشابه این امکان را می دهد تا ضمن بر طرف کردن نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت با معیارها و مولفه های موجود در این زمینه و اهمیت هر یک از آن ها بهتر آشنا شده و در تولیدات آتی خود از آن ها بهره گیرند.

هدف: هدف این پژوهش، بررسی رفتار اطلاع یابی اعضای هیات علمی دانشگاه اراک دراستفاده از اینترنت می باشد. بعلاوه تفاوت رفتار اطلاع یابی اعضای هیات علمی در حوزه های علوم انسانی، علوم پایه، فنی مهندسی و کشاورزی، و ارتباط عواملی همچون مهارتهای رایانه ای با رفتار اطلاع یابی، رابطه جنسیت با میزان استفاده آنان را نیز مورد مطالعه قرار دهد. روش شناسی: روش تحقیق در این پژوهش پیمایشی بوده، جامعه مورد مطالعه، اعضای هیات علمی دانشگاه اراک و ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بوده است. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد مهمترین اهداف جستجوی اطلاعات توسط اعضای هیات علمی، اهداف پژوهشی، آموزشی و روزآمد کردن اطلاعات تخصصی می باشد، بیشترین استفاده از مجلات الکترونیکی و پایگاه های اطلاعاتی است. وب، پست الکترونیکی و اتاق های گفتگو به عنوان مهمترین امکانات اینترنت و موتورهای جستجو، نشانی منابع اطلاعاتی و ابرموتورهای جستجو کارآمدترین ابزار جستجو می باشد. همچنین جستجوی پیشرفته، جستجوی کلیدواژه ای و جستجوی ساده پرکاربردترین شیوه های جستجوی اطلاعات در اینترنت هستند. ترافیک شبکه و پایین بودن سرعت اینترنت و عدم دستیابی به اصل مدرک از عمده مشکلات استفاده از این فن آوری می باشد. نتایج: رفتار اطلاع یابی اعضای هیات علمی در حوزه های مختلف متفاوت است. بین نوع منابع اطلاعاتی مورد استفاده و متغیر مهارتهای زبانی و بین میزان استفاده اعضای هیات علمی از اینترنت با متغیر جنسیت ارتباط معناداری وجود دارد.    

هدف: با توجه به اینکه امروزه ذخیره و بازیابی اطلاعات جزء دغدغه های اساسی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی به شمار می رود، یافتن نرم افزار مناسب در این زمینه دارای اهمیت فراوانی است. هدف پزوهش حاضر ارزیابی نرم افزارهای کتابخانه ای تحت وب پارس آذرخش، نوسا و نمایه در بازیابی اطلاعات است. روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است. روش استفاده شده برای انجام این پژوهش از نوع تحقیقات مشاهده ای و با استفاده از یک سیاهه وارسی متشکل از 84 معیار برای سنجش، بررسی، شناسایی و ارزیابی اَبعاد پژوهش است. علاوه بر این برای انجام پژوهش ضمن بهره گیری از نظر افراد متخصص حوزه کتابداری و اطلاع رسانی، در موارد لازم با تولیدکنندگان نرم افزارها نیز مصاحبه شده است. یافته ها: وضعیت نرم افزارهای کتابخانه ای مورد مطالعه در 5 ویژگی شامل قابلیت جست وجو، فرمول جست وجو، امکان انواع جست وجوها، نمایش نتایج و چگونگی نمایش امکانات کمکی (راهنما) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از یافته های پژوهش نشان داد که نرم افزار نوسا با کسب 34/93% از میانگین کل امتیازات به لحاظ معیارهای مورد مطالعه در این پژوهش در رتبه اول و نرم افزار پارس آذرخش نیز با کسب 55/82% امتیاز از معیارهای مورد بررسی در رتبه بعدی قرار دارد. در نهایت نرم افزار نمایه با کسب 35/51% میانگین کل امتیازات به لحاظ معیارهای مورد بررسی در این پژوهش در رتبه سوم قرار دارد. اصالت/ارزش: این پژوهش ضمن تهیه یک سیاهه وارسی در زمینه ارزیابی وضعیت بازیابی اطلاعات در نرم افزارهای کتابخانه ای بر اساس پیشینه های موجود و نظر متخصصان، این امکان را نیز فراهم آورده است تا استفاده کنندگان این نرم افزارها و نرم افزارهای مشابه بتوانند در انتخاب خود تصمیم بهتری بگیرند. همچنین به تولیدکنندگان نرم افزارهای مورد مطالعه و سایر نرم افزارها این امکان را می دهد تا ضمن برطرف کردن نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت با معیارها و مولفه های موجود در این زمینه و درجه اهمیت هر یک از آنها بهتر آشنا شده و در تولیدات آتی خود از آنها بهره بگیرند.

رابط کاربر کتابخانه های دیجیتالی در چگونگی تعامل کاربران با آن و در نتیجه عملکرد مطلوب این کتابخانه ها نقش تعیین کننده ای دارد. با توجه به نبودِ معیارهای ویژه برای ارزیابی رابط کاربر کتابخانه های دیجیتالی، مطالعه حاضر با بررسی وسیع متون و منابع مربوط، به شناسایی و تعیین این معیارها میپردازد. در این پژوهش از روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا استفاده شده است. پس از انجام کاوش در وب و پایگاه های اطلاعاتی مهم، منابع مرتبط با این زمینه شناسایی گردید و با بررسی منابع ارزیابی محور و سایر منابع پژوهشی و مروری، 43 منبع تفکیک شد. این منابع با توجه به محتوا، در سه مقولة رابط کاربر و کتابخانه های دیجیتالی، کتابخانه های دیجیتالی و کاربردپذیری و سایر مطالعات مرتبط با رابط کاربر طبقه بندی شد. در نهایت، پس از تحلیل محتوای متون انتخابی در رابطه با معیارهای مورد استناد و نویسندگان آنها، معیارهای مورد نظر بر اساس تعداد دفعات تکرار در متون مورد مطالعه تعیین و برای ارزیابی رابط کاربر کتابخانه های دیجیتالی پیشنهاد گردید.