سید محمدحسین منظورالاجداد

در عصر ناصری قحطی های مکرری در ایران رخ داد که هر بار فجایع ناگواری به همراه داشت.با بروز قحطی ها، اوضاع جامعه دچار آشفتگی، بی نظمی و هرج ومرج می شد و پدیده هایی مانند تقلب و دزدی و راهزنی گسترش می یافت؛ گاه شدت گرسنگی، فقر، فلاکت و فشار روانی ناشی از غم از دست دادن عزیزان به حدی می رسید که عده ای خودکشی می کردند.از دیگر پدیده های شومی که در این دوران به چشم می خورد، مسئله آدم خواری است که گرسنگی و تنگدستی شدید مردم اشاره دارد.حضور فعال زنان در اجتماعات از دیگر مواردی است که در این مقاله به آن اشاره شده است

با حمایت رهبر فقید انقلاب از اشغال لانة جاسوسی آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام، دانشجویان اشغال کنندة سفارت، دست به افشاگری زده و مجموعه اسناد سفارت امریکا را در بیش از هفتاد جلد کتاب چاپ کرده‌اند، اما از دید سندشناسی، هنوز پرسشهایی در مورد اصالت این اسناد وجود دارد

در تاریخِ اسلام، فتوّت در عرصة سیاسی- اجتماعی و بنا بر مقتضیات زمان و مکان، مفهومی سیال و گفتمان هایی متعدد داشته است. این مسئله اختلاف نظر مورخان و پژوهشگران را در مورد اهداف و مقاصد فتیان در پی آورده است. از آنجا که فتوّت بیشتر متکی بر مردم و متن جامعه بود، به تدریج از یک مفهوم فردی به یک مفهوم و گفتمان اجتماعی تغییر یافت. فتوّت با گسترش در ساحت اجتماع و سرزمین های اسلامی، در سدة چهارم هجری قمری وارد مرحلة جدیدی شد که با انعطاف در برابر تحولات سیاسی- اجتماعی و گرایش به نحله های فکری و مذهبی همچون صوفیان، ملامتیان، اهل تشیع و تسنن، نمودهای تازه ای یافت. این گروه ها متناسب با اهداف و اعتقادات خود، از الگوهای اخلاقی فتوّت بهره گرفته و به لحاظ ذهنی و عینی بر آن اثر گذاشته اند؛ این مسئله در جنبة نظری و عملی فتوّت تأثیر گذار بود، تا جایی که در سدة ششم به نهادی سیاسی تغییر یافت. علی رغم تحول سیاسی حاصل از سقوط خلافت عباسی، فتوّت در عصر مغولان و ایلخانان همچنان تداوم و گسترش یافت و از نهاد و گفتمانی سیاسی به نهاد و گفتمانی اخلاقی- صنفی، ولی با صبغه ای صوفیانه، تبدیل و تغییر ماهیت داد؛ تا جایی که در این دوران گفتمان فتوّت صوفیانه و اصنافی کارایی فراوانی از خود نشان داد. هر گروه و طریقتی با گرایش های مذهبی و وجوه اشتراک و تمایز، فتوّت و گفتمان خاص خود را داشته که این امر تا حدی در منابع و فتوّت نامه ها، بازتاب یافته است. از آنجا که گفتمان های فتوّت تا سدة هشتم ملازمت و تقارن داشته اند، آن ها را نمی توان دقیقاً مشخص کرد. با توجه به اهمیّت موضوع، این مقاله در صدد است به طور کلی و مشخص و با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی گفتمان های فتوّت در تاریخ اسلام از سدة چهارم تا سدةهشتم هجری قمری بپردازد.

کان للفتوّه فی التاریخ الإسلامی و وفقا لظروف الزمان و المکان و على الصعید السیاسی و الاجتماعی مفهوم سائل و خطابات متعدده؛ فقد دخلت الفتوّه مرحله جدیده فی القرن الثالث الهجری و مع انتشارها فی المجتمعات الإسلامیه تمیزت برموز حدیثه تجاه التحولات السیاسیه- الاجتماعیه و المیل نحو مذاهب فکریه و دینیه کالصوفیه و الملامتیه و تجلّت هذه الظاهره إلى حدٍ ما فی مصادر الفتوّه و رسائلها، حیث استخدم الصوفیون النماذج الأخلاقیه للفتوّه وفقاً لأغراضهم و معتقداتهم و أثّروا فیها جهراً و خفاءً؛ و کانت هذه القضیه مؤثرهً فی الأبعاد النظریه و العلمیه للفتوه، حتى تحولت إلى نظام سیاسی فی القرن السادس الهجری، و دامت و انتشرت فی عصر المغول و الإیلخانی و تغیرت من نظام و خطاب سیاسی إلى خطاب أخلاقی نقابی؛ غیر أنّها ظلت محافظه على طابعها الصوفیه و أثبت خطاب الفتوّه الصوفی فی هذه الفتره جدارته و استحقاقه، و ذلک لأهمیه الموضوع. تهدف هذه المقاله إلى دراسه شامله لخطاب الفتوّه الصوفیه فی التاریخ الإسلامی، اعتباراً من القرن الثالث إلى الثامن الهجری وفقاً للمنهج الوصفی – التحلیلی.