رحمت الله معمار

اهداف: این مقاله معطوف به معرفی یکی از روش های مقایسه ای بسیار کاربردی و مفید در پژوهش های اجتماعی با سطح تحلیل کلان است که اصطلاحاً روش مقایسه ای درون کشوری با استفاده از تحلیل تجمیعی نامیده می شود. بدین منظور، پس از بیان چیستی روش های مقایسه ای و همچنین ایضاح مزیت های آن ها بر پژوهش های پیمایشی، اقدام به طبقه بندی و سپس سنخ شناسی انواع روش های مقایسه ای در پژوهش های اجتماعی با پنج معیار محدوده مقایسه، موارد مقایسه، آماج مقایسه، زمان مقایسه و واحد مشاهده شد تا جایگاه و خصایص روش مورد اشاره، با ارجاع به معیارهای مذکور، مکان یابی و ردیابی شود. روش مطالعه: با توجه به اینکه مقاله حاضر به معرفی یکی از روش های تحقیق در علوم اجتماعی می پردازد؛ از نظر روشی، یک کار روش شناسانه محسوب می شود. یافته ها: این مطالعه نشان داد که روش مقایسه ای درون کشوری با تحلیل تجمیعی اولاً معطوف به مقایسه موارد زیاد می باشد و لذا متغیرمحور است تا موردمحور؛ ثانیاً واحد تحلیل آن، واحد های جغرافیایی سیاسی در درون یک واحد ملّی است؛ ثالثاً دارای واحد مشاهده فردی می باشد و رابعاً از نظر زمانی لااقتضا است؛ یعنی هم می تواند برای مقایسه های مقطعی به کار آید و هم برای مقایسه های طولی. این روش در مقام مشاهده و گردآوری داده ها،  هم می تواند معطوف به خصایل فردی (ویژگی های ذهنی) و هم خصایص فردی (ویژگی های عینی) کنش گران اجتماعی باشد. لذا خود به دو نوع مقایسه های پیمایشی و غیرپیمایشی قابل تقسیم است. وجه مشترک هر دو نوع از این روش مقایسه ای، بهره گیری آن ها از "تحلیل های تجمیعی" می باشد. نتیجه گیری: مطالعه حاضر به معرفی مزایای مقایسه های درون کشوری نسبت به مقایسه های بین کشوری و نیز تحلیل تجمیعی نسبت به تحقیقات پیمایشی منتج شد. در پایان و در مقام جمع بندی، عطف به شرایط واقعی و موجود فراروی پژوهش گران اجتماعی در ایران، محاسن و مزایای استفاده از روش مقایسه ای درون کشوری با استفاده از تحلیل های تجمیعی مورد اشاره و تأکید قرار گرفته است.

مقاله حاضر مطالعه ای تجربی در باب رابطه جامعه پذیری فرهنگی و هویت قومی پایدار در بین چهار گروه قومی (کرمانج، ترک، تات و بربر) است. جامعه پذیری فرهنگی فرایندی است که در آن افراد یک گروه قومی، ارزش ها، سنت ها و معانی مرتبط با فرهنگ خود را می آموزند. در تحقیقاتی که به هویت قومی در ایران پرداخته اند، کمتر به رابطه میان جامعه پذیری فرهنگی و هویت قومی توجه شده است. بررسی این رابطه می تواند جایگاه موقعیتی و وضعیتی گروه های قومی را نشان دهد. برای جمع آوری اطلاعات، از روش پیمایش با ابزار پرسشنامه استفاده شد. داده های مورد نیاز پژوهش، از میان چهار گروه قومی کرمانج، ترک، تات و بربر جمع آوری شد که 386 نفر از آن ها گروه سنی 18-30 سال بودند. در این مرحله از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای و تصادفی ساده استفاده کردیم. نتایج نشان دهنده آن بود که گروه های قومی شهرستان اسفراین تحت تأثیر عوامل جامعه پذیری فرهنگی، هویت قومی شان را استمرار می بخشند. البته گروه های قومی پایداری و هویت قومی با هم متفاوت هستند؛ برای مثال، گروه قومی کرمانج در مقایسه با گروه های دیگر قومی از پایداری هویت قومی بیشتری برخوردارند. این پایداری را می توان در بازنمایی های عناصر فرهنگی نظیر موسیقی، زبان، لباس و غیره مشاهده کرد. یافته ها بیانگر آن است که بین عوامل اجتماعی شدن نیز تفاوت وجود دارد. آنچه باید بدان اشاره کرد این است که هویت قومی در میان این گروه های قومی، متأثر از جامعه پذیری فرهنگی است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر نگرش دانشجویان نسبت به خشونت علیه زنان صورت پذیرفته است. این مطالعه با استفاده از روش پیمایش در میان ۴۰۰ نفر از دانشجویان پسر دانشگاه های دولتی استان مازندران که بر اساس شیوه ی نمونه گیری احتمالی طبقه ای انتخاب شده بودند و با استفاده از نظریه های فمینیسم لیبرال و یادگیری اجتماعی انجام شده است. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که اغلب دانشجویان (۵/۷۲ درصد) دارای نگرش منفی، ۲/۲۶ درصد دارای نگرش میانه و ۲/۱ درصد دارای نگرش مثبت نسبت به خشونت علیه زنان بوده اند. همچنین، نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل رگرسیون چندگانه نشان می دهد که متغیر های مستقل کیفیت هنجاری ادراک شده دیگران مهم، نگرش سنتی نسبت به زنان، کیفیت عکس العمل ادراک شده دیگران مهم، پاداش های ادراک شده و انتظارات سنتی از نقش زناشویی، به ترتیب دارای بیشترین تاثیر بر متغیر وابسته پژوهش بوده اند. در حالت کلی، نتایج به دست آمده، گزاره های مربوط به نظریه های فمینیسم لیبرال و یادگیری اجتماعی را تایید می کنند و نشان می دهند که نگرش نسبت به خشونت علیه زنان، امری اجتناب ناپذیر نبوده  و تحت تاثیر ساختار و ایدئولوژی حاکم بر جامعه و پیوند های اجتماعی فرد با اطرافیان و پاداش ها و تنبیه هایی ایجاد می گردد که شخص در جریان کنش هایش دریافت می کند.

مقاله حاضر مستخرج از پژوهشی تجربی درباره مسیرهای شکل گیری دین داری افراد و ارتباط آن با میزان دین داری آنها می باشد که بر روی نمونه ای 293 نفری از ساکنان قائم شهر در استان مازندران به انجام رسیده است. یافته ها نشان دادند که در جامعه مورد بررسی، مسیر "تقاضای منفعلانه" رایج ترین و مسیر "تقاضای فعالانه" نامتداول ترین طریق برای دین دارشدن می باشند. این در حالی است که تحلیل های رگرسیونی نشان داد از میان چهار مسیر اصلی برای دین داری، مسیر "تقاضای فعالانه" دارای قوی ترین و "تقاضای منفعلانه" واجد ضعیف ترین ضریب تأثیر بر میزان دین داری افراد هستند. در یک نگاه دقیق تر مشخص شد پنج مسیر از شش مسیر فرعی که دارای ضرایب رگرسیونی معنادار برای توضیح واریانس میزان دین داری هستند تقاضامحورند و تنها یک مسیر (جامعه پذیری دینی) عرضه محور است. از طرفی، شدت ضرایب تأثیر مسیرهای فعالانه به نحو مشهودی از ضرایب تأثیر مسیرهای منفعلانه بیشتر است. لذا مقایسه میان محورهای دین داری نشان می دهد مسیرهای متفرع از محورهای فعالانه بیش از منفعلانه و مسیرهای تقاضامحور بیش از عرضه محور بر میزان دین داری افراد، تأثیرگذارند. به عبارت دیگر، بهترین مسیرهای دین دار شدن، از تقاطع طلب (تقاضا) و اراده (فعال بودن) عبور می کنند (تقاضای فعالانه). در مجموع، حدود 62 درصد از تغییرات در میزان دین داری توسط نه متغیر (مسیرهای فرعی) مذکور تبیین شده است.

زمینه و هدف: به منظور تحقق تمدن نوین اسلامی، نیازمند حضور کارکنانی در تراز انقلاب اسلامی هستیم. با توجه به این که تمام سازمان ها و تشکیلات حکومتی مشروعیت خود را از ولی فقیه می گیرند، و نظر به این که چند سالی است که رهبر انقلاب موضوع «پلیس تراز انقلاب اسلامی» را مطرح کرده اند، به همین جهت هدف پژوهش حاضر، طراحی الگوی اکتشافی نیروی انتظامی تراز انقلاب مبتنی بر منظومه فکری مقام معظم رهبری است. روش: پژوهش حاضر از نوع کیفی است و روش آن براساس نظریه پردازی داده بنیان است. داده های پژوهش، مجموعه بیانات، سخنرانی ها، احکام، پیام ها و خطبه های مقام معظم رهبری طی سه دهه گذشته (طی سال های 1368 تا 1398) است. روش نمونه گیری نظری و به صورت تمام شمار بود. بنابراین تمام گزاره های استخراج شده درباره نیروی انتظامی در جدول کدگذاری، تحلیل و بررسی شد. پس از انجام سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، مدل پارادایمی و ترسیمی ارائه شد. همچنین شاخص های اعتمادپذیری، باورپذیری و مانند آن برای سنجش روایی و پایایی یافته ها استفاده شد. یافته ها: بیانات مقام معظم رهبری در قالب 247 مفهوم و 29 مقوله در پارادایم اشتراوس و کوربین قرار گرفت و عبارت نیروی انتظامی تراز انقلاب (ناتا)، به عنوان مقوله محوری انتخاب شد. نتایج: با توجه به یافته های پژوهش، راهبردهای تحقق نیروی انتظامی تراز انقلاب مبتنی بر بیانات مقام معظم رهبری عبارت اند از: اقتدار و صلابت معنوی و قانونی، استفاده از دانش روز و فناوری های نوین، برخورد مهربانانه و عطوفانه با مردم، تقویت روحیه تقوا و پاکدامنی، کاهش حوادث و تلفات جاده ای، مبارزه جدی با فساد و شرارت ها، کمک به تحقق اقتصاد مقاومتی، استفاده و بکارگیری نیروی انسانی کارآمد، قانون گرایی، امانت داری و صحت عمل، هوشمندی و بصیرت، مدیریت جهادی، نظارت دقیق و مستمر و برنامه ریزی دقیق و هوشمندانه.

متخصصان علوم پزشکی و رفتاری دیر زمانی است که به نقش دینداری در سلامت توجه داشته اند، با این حال رابطه دینداری و سلامت در جامعه شناسی کمتر مورد توجه بوده است. پژوهش حاضر بر آن است تا به مطالعه اثرات دینداری بر سلامت روان بپردازد. در همین راستا، با به کارگیری مدل فرایند استرس پیرلین، اثرات دینداری متأثر از نقش اجتماعی (دانشجویی/طلبگی) و با میانجی گری استرس و حمایت اجتماعی بر سلامت روان، مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر به صورت پیمایشی صورت گرفته و داده های مورد نیاز با استفاده از پرسش نامه خود اجراء گردآوری شده است. نمونه آماری تحقیق شامل 400 نفر از دانشجویان و طلاب است که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نامتناسب، از دانشگاه ها و حوزه های علمیه شهر قم انتخاب شده اند. براساس نتایج توصیفی، 9/60 درصد از پاسخگویان مشکوک به اختلال روانی تشخیص داده شده اند (9/69 درصد دانشجویان و 6/52 درصد طلاب) و 9/59 درصد آن ها دارای سطوح بالایی از دینداری هستند (7/36 درصد دانشجویان و 8/81 درصد طلاب). نتایج تحلیل مسیر با استفاده از ضرایب رگرسیونی حاکی از آن است که به ترتیب متغیرهای استرس (ضریب بتای 643/0)، نقش اجتماعی دانشجویی/طلبگی (261/0-)، حمایت اجتماعی (146/0-) و دینداری (077/0-) بیشترین اثر کل (مجموع اثرات مستقیم و غیرمستقیم) را بر میزان سلامت روان داشته اند. بدین ترتیب می توان پیش بینی کرد که بیشترین میزان سلامت روان در پاسخگویانی مشاهده شده است که استرس کمتری داشته اند، نقش اجتماعی «طلبگی» داشته اند، حمایت اجتماعی بیشتری دریافت کرده اند و از دینداری بالاتری برخوردار بوده اند. همچنین، مشخص شد که اثرات استرسِ ناشی از ایفای نقش های دانشجویی/ طلبگی بر سلامت روان، از طریق متغیرهای میانجی (دینداری و حمایت اجتماعی) تعدیل شده و کاهش یافته است.

مقاله پیش رو بخشی از یک پژوهش ملی و معطوف به مسأله تأثیر میزان دینی بودن و نوع مذهب برمیزان مشارکت سیاسی در ایران است که از طریق یک تحقیق مقایسه ای درون کشوری با واحد تحلیل شهرستان ودر یک مقطع زمانی ۱۶ ساله صورت پذیرفته است.مدعای کلی ما آن بود که میزان دینی بودن شهرستان ها بر میزان مشارکت سیاسی آنها تأثیر مثبت و معناداری می گذارد؛ اما با توجه به تفاوت های مذهبی در ایران (از حیث موقعیت نهادی، آموزه های مذهبی و ظرفیت سازمانی مذاهب مختلف) چنین فرضیه سازی کردیم که تأثیر میزان دینی بودن در میزان مشارکت سیاسی برای شهرستان های شیعه نشین (مذهب مسلط و غالب) مثبت و برای شهرستان های سنی نشین (مذهب اقلیت) معکوس می باشد. یافته های این تحقیق نشان داد که میانگین میزان مشارکت در شهرستان های شیعه نشین و سنی نشین در مقطع مورد بررسی، تفاوت معناداری با یکدیگر داشته اند. اما برخلاف انتظار نظری و فرضیه تحقیق، ضرایب استاندارد رگرسیونی سازة دینی بودن و مشارکت سیاسی برای هر دو دسته شهرستان های شیعه نشین و سنی نشین، هم جهت و بلحاظ شدت قریب به یکدیگر محاسبه شده اند. حاصل آن که می توانیم در بررسی ارتباط میان دینی بودن و مشارکت سیاسی، عامل نوع مذهب را کنار بگذاریم و ارتباط میان این دو را به طور کلی و صرف نظر از تنوع مذهبی بسنجیم.

دین با راهنمایی ها، احکام و قواعد خاصِ اخلاقی خود فرد را مجهز می کند که با کنترل خویشتن از برخی رفتارها امتناع کند. تقوا در معارف اسلامی معادل خودکنترلی است و خودکنترلی نیز به مثابه یک سد مستحکم در برابر گرایشات رفتاری انحراف آمیز است. تحقیق حاضر در پی آن است تا رابطه دینداری، خودکنترلی و رفتارهای انحرافی را در میان دانشجویان دانشگاه مازندران بررسی کند. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه است. جمعیت این تحقیق شامل کلیه دانشجویان دختر و پسر دانشگاه مازندران در سال تحصیلی93-1392 است که 416 نفر از آنان به روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم به عنوان نمونه انتخاب شده و مورد مطالعه قرار گرفته اند. تحلیل داده ها نشان می دهند: خودکنترلی و دینداری با رفتارهای انحرافی رابطه معکوس و معناداری دارد، اما بین دینداری و خودکنترلی رابطه معناداری مشاهده نشده است. به عبارت دیگر، می توان چنین استنباط کرد که خودکنترلی نقش واسطی در رابطه دینداری و انحراف نداشته، بلکه به طور مستقل بر رفتار انحرافی مؤثر است.

دین با راهنمایی ها، احکام و قواعد خاصِ اخلاقی خود فرد را مجهز می کند که با کنترل خویشتن از برخی رفتارها امتناع کند. تقوا در معارف اسلامی معادل خودکنترلی است و خودکنترلی نیز به مثابه یک سد مستحکم در برابر گرایشات رفتاری انحراف آمیز است. تحقیق حاضر در پی آن است تا رابطه دینداری، خودکنترلی و رفتارهای انحرافی را در میان دانشجویان دانشگاه مازندران بررسی کند. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه است. جمعیت این تحقیق شامل کلیه دانشجویان دختر و پسر دانشگاه مازندران در سال تحصیلی93-1392 است که 416 نفر از آنان به روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم به عنوان نمونه انتخاب شده و مورد مطالعه قرار گرفته اند. تحلیل داده ها نشان می دهند: خودکنترلی و دینداری با رفتارهای انحرافی رابطه معکوس و معناداری دارد، اما بین دینداری و خودکنترلی رابطه معناداری مشاهده نشده است. به عبارت دیگر، می توان چنین استنباط کرد که خودکنترلی نقش واسطی در رابطه دینداری و انحراف نداشته، بلکه به طور مستقل بر رفتار انحرافی مؤثر است.

در عصر حاضر، گردشگری بیش از هر چیز نوعی مصرف محیط زیست تلقی می شود. با توجه به این که بخش قابل توجه ای از این مصرف توسط گردشگران صورت می گیرد، می توان گفت که گردشگران نقش حائز اهمیتی در توسعه ی گردشگری پایدار و یا نابودی آن دارند. هدف از این تحقیق، بررسی جامعه شناختی رفتار گردشگران نسبت به محیط زیست در پارک جنگلی نور می باشد. چارچوب نظری تحقیق را مدل چندگانه: مدل انگیزه، توانایی، فرصت و مدل رفتار محیط زیستی شکل داده است. تحقیق حاضر با استفاده از روش پیمایش انجام شده و جامعه ی آماری آن را کلیه گردشگرانی را تشکیل می دهند که در مرداد سال 1393 از پارک جنگلی نور بازدید کردند. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده و با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس، تعداد 300 پرسشنامه توسط گردشگران تکمیل گردید. داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS پردازش و با استفاده از آماره های توصیفی و تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان داد که بین سن گردشگران، محل سکونت  و رفتارهای محیط زیستی رابطه معناداری وجود ندارد. در مقابل، یافته های تحقیق نشان داد که بین جنسیت و سطح تحصیلات و رفتارهای محیط زیستی رابطه مثبت وجود دارد. هم چنین یافته ها نشان داد که در بین رفتارهای محیط زیستی گردشگران و متغیرهای مستقل(فشارهای هنجاری، فرصت، دانش محیط زیستی، ارزش زیست محیطی، پارادایم نوین بوم شناختی، توانایی، انگیزه) رابطه معناداری وجود دارد.

هدف اصلی این مقاله معرفی و نقد یکی از بدیع ترین تبیین ها از انقلاب اسلامی ایران توسط کورزمن[1]جامعه شناس غربی بوده است. نقطه عزیمت کار او ایضاح و نقادی یکی از نحله های اصلی تئوری های انقلاب، موسوم به ""تحلیل توکویلی"" از انقلاب هاست که بر اساس آن، زمانی که فرصت های نهادی و ساختاری (مثلاً شکنندگی و آسیب پذیری دولت در قبال فشار سیاسی مردمی) با فرصت های ادراک شده (آگاهی عموم از فرصت های موجود برای اعتراض موفقیت آمیز) انطباق پیدا کنند، وقوع انقلاب ها محتمل می شوند؛ و در واقع وقوع انقلاب بر اساس چنین انطباقی تبیین می شود. اما کورزمن نشان می دهد که این هم سویی ممکن است همیشه رخ ندهد.؛ کما اینکه به اعتقاد برخی صاحب نظران در مورد انقلاب اسلامی چنین اتفاقی نیافتاد و تصور مردم از توانایی های خودشان در قیاس با قابلیت های سرکوب و کنترل حکومت با یکدیگر همخوانی نداشتند. این مقاله ضمن ایضاح موضع تئوریک کورزمن در قبال انقلاب ایران، به بیان نقاط قوت و ضعف این دیدگاه در تبیین انقلاب ها پرداخته است.

در این مقاله به منظور ارائة الگویی برای تبیین سیاسی (قدرت محور) از انقلاب ها ضمن تعیین حدود این گونه تبیین ها و تشریح مفهوم کانونی آن یعنی «وضعیت انقلابی»، کوشیده ایم تا در یک حصر منطقی و با تلفیق سه دیدگاه نظری اصلی و دو گونة تبیینی عمده، شش رویکرد تبیینی مهم را در توضیحات قدرت محور از انقلاب ها به نحو انضمامی معرفی کنیم. سپس با شناساندن سطوح تحلیل سه گانه در این گونه تبیین ها، متغیرهای تبیینی اصلی هر یک از آن ها را به تفکیک تشریح، و نمودارهای اجمالی و تفصیلی سازه ها و شاخصه های اصلی شناسایی شده را ترسیم کرده ایم. در پایان، جمع بندی خویش را از الگوی تبیین سیاسی (قدرت محور) انقلاب بازگفته ایم.

هدف اصلی در این مقاله بررسی تطبیقی مبانی، اصول و شاخصه های اصلی نظریه های مردم سالاری دینی از منظر امام خمینی و لیبرال دموکراسی از منظر متفکرین اصلی آن، به عنوان مهم ترین الگوهای نظری رقیب برای حکومت در جهان معاصر است. این هدف در سه گام دنبال می شود: معرفی مؤلفه های اصلی نظریه لیبرال دموکراسی، معرفی مؤلفه های اساسی نظریه مردم سالاری دینی با ارجاع به آرای امام خمینی، و نهایتاً بررسی تطبیقی دو نظریه سیاسی رقیب از زوایای گوناگون، جهت تشخیص نقاط تلاقی و تضاد آنها با یکدیگر.

در این مقاله کوشیده ایم تا با استفاده از نظریة ""فشار ساختاری"" اسملسر، به تبیینی جامعه شناختی از جنبش مشروطه دست یابیم و ضمناً با این محک تجربی، نظریة مذکور را ارزیابی نماییم. بدین منظور و در این چهارچوب نظری، زمینه های مساعد ساختاری برای بروز جنبش مشروطه؛ فشارهای ساختاری (اقتصادی، سیاسی و ایدئولوژیک) ناشی از این زمینه ها بر سه قشر اصلی دخیل در جنبش(یعنی بازاریان، روشنفکران و روحانیان)؛ نشانگان شکل گیری باورهای همگانی شده نزد مشروطه خواهان حول چیستی، چرایی و چگونگی برون رفت از بحران های ساختاری موجود؛ حدوث برخی رخدادهای تحریک کننده (شتاب زا)؛ بالفعل شدن پتانسیل بسیج با مؤلفه های سه گانة رهبری، منابع و ارتباطات؛ و مآلاً ساختار دستگاه سرکوب و عملکرد آن در کنترل مشروطه خواهان بسیج شده مورد بررسی تاریخی قرار گرفته اند. در نهایت و با تکیه بر دستاوردهای این تحقیق، با رویکردی انتقادی، نظریة فشار ساختاری را ارزیابی نموده ایم.

"این مقاله، برگرفته از پژوهشی به همین نام است که نگارنده در سال 1385، در مرکز تحقیقات صداوسیما، به روش فراتحلیل انجام داده است. نویسنده طی این پژوهش، به بررسی مقایسه‌ای چهار نظرسنجی دربارة برنامه‌های تلویزیونی (اخبار 30/20، اخبار 60 ثانیه، مجموعة نقطه‌چین و مجموعه‌های دی‌ماه 1383) پرداخته است که به دو روش اینترنتی و مراجعة حضوری انجام شده بودند. وی این چهار نظرسنجی را با متغیرهایی از قبیل تعداد پاسخگویان، توزیع جنسیتی، میانگین سنی، وضعیت تحصیلی، محل سکونت، نوع فعالیت و الگوی مصرف رسانه‌ای پاسخگویان، همچنین تعداد موارد بی‌پاسخ در دو نوع نظرسنجی، با یکدیگر مقایسه کرده و به نتایج جالب‌توجهی دست یافته است. "