خشایار قاضی زاده

هنر منبت از آغاز پیدایش در ایران تا عصر حاضر تحولاتی را پشت سر گذاشته است. همنشینی در هنر منبت از چند منظر قابل بررسی است؛ نخست همنشینی این هنر با ذات مواد اولیه آن است که به واسطه ویژگی این مواد شکل و فرم متفاوت به خود می گیرد. دوم، نقش همنشینی هنرهای چوبی به عنوان هنر مکمل بر هنر منبت از منظر تکنیک و فن است، اما مهم ترین این، همنشینی ها، تأثیر نقوش سنتی بر هنر منبت از منظر طرح و نقش و تحولاتی است که در حوزه منبت معاصر رخ می دهد و تاکنون به طور جامع و هدفمند مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده های کتابخانه ای انجام شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که این همنشینی ها همواره با نوآوری و تحولاتی شگرف در هنر منبت معاصر همراه بوده است و این پژوهش با تمرکز بر واکاوی نقوش سنتی در منبت معاصر در پی دستیابی به تحولات ایجاد شده بر بستر هنر منبت با تکیه بر آثار تهران معاصر است؛ به گونه ای که بتوان به تأثیر نقوش سنتی در دستیابی به صورت بندی های فاخر دست یافت. قدر مسلم این که هنر منبت با توجه به نیاز ذاتی به نقش و طرح همواره در طول تاریخ از تلفیق نقوش و طرح های زیبا و قابل اجرا در هر دوره، بهره گرفته و در دوره معاصر با تحولات هنری در تهران و حضور هنرمندان شاخص در پایتخت این هنر نیز با نوآوری و صورت بندی های نو، ارزشمند و فاخری جلوه گری نموده است که در طول تاریخ منبت ایران کم سابقه است. اهداف پژوهش: 1.بررسی نقوش سنتی در هنر منبت ایران. 2.آشنایی به تأثیرات گسترده نقوش بر منبت معاصر ایران. سؤالات پژوهش: 1.نقوش سنتی در صورت بندی آثار فاخر منبت معاصر چه نقشی دارند؟ 2.بسترهای به کارگیری نقوش سنتی در منبت معاصر چگونه شکل گرفته است؟

بیان مسئله: باگذشت بیش از نیم قرن از انتشار حفریات نیشابور توسط ویلکینسن، به رغم مطالعات و پژوهش های صورت گرفته، هنوز نقاط ابهام زیادی در مورد چیستی و سرچشمه های برخی از نقوش باقی مانده است. برخی ریشه های ساسانی و همچنین تأثیرات از نقوش سامرا در طی تحقیقات گذشته روشن شده است. با این حال این مطالعات کمک چندانی به فهم برخی نقوش، که تفاوتی آشکار با سایر نقوش شناخته شده در چهار قرن نخستین اسلامی دارد، نکرده است.هدف پژوهش: پژوهش حاضر در صدد ارائه راهکاری جدید به خوانش نقوش شرق جهان اسلام است.روش پژوهش: این پژوهش سعی دارد با روش تاریخی، توصیفی - تحلیلی تصویر جدیدی از تحلیل نقوش نیشابور ارائه کند تا از این طریق راهکاری جدید به خوانش نقوش شرق جهان اسلام ارائه دهد.نتیجه گیری:  به نظر می رسد سمبل ها، نشانه های آیین جین، بودیسم و هندوئیسم یکی از ارکان نقوش نیشابور بوده است. این سمبل ها و نشانه ها از طریق عواملی همچون بردگان و اسیران هندو، روابط بازرگانی و جاده ابریشم، جنگ ها و ارتباط حکام مسلمان با ادیان هندی و همچنین همزیستی اسلام و ادیان هند به نقوش نیشابور راه یافته اند.

مسئله اصلی در این پژوهش شناخت منشأ نقوش کاغذهای ابری و برخی عناصر طبیعی موجود در آثار نگارگری و ارتباط آن ها با مرکب ها و رنگ های قرون اولیه ایران اسلامی است، که منجر به درک شیوه های ساخت برخی عناصر طبیعی موجود در آثار نگارگری و کاغذهای ابری است. اهمیت این موضوع در احیاء شیوه های کهن است، زیرا ما در عرصه نگارگری و آثار قرون اولیه اطلاعات عینی در باب رنگ ها و شیوه های ساخت و ترکیبات مورد استفاده در آن ها نداریم. هدف پژوهش شناسایی منشأ ساخت برخی عناصر و نقوش طبیعی موجود در آثار نگارگری و ارتباط آن با کاغذهای ابری قرون اولیه اسلامی است. سوال اصلی تحقیق این است که شیوه اجرای نقوش کوه ها در نگارگری ایرانی با شیوه ساخت کاغذ ابری چه رابطه ای دارد؟ روش انجام تحقیق به شیوه توصیفی- تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای وآزمایشی بوده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که منشأ اولیه ساخت برخی عناصر طبیعیِ موجود در آثار نگارگری و کاغذهای ابری درشیوه های خاص مرکب سازی و رنگ سازی قرون اولیه و در نتیجه استفاده از آن ها در هنرهای قرون اولیه بوده است. به بیان دیگر کاغذهای ابری قرون هفتم به بعد الهام گرفته از رنگ های خاص و شیوه های به کار رفته در کوه ها، صخره ها و ابرها در آثار نگارگری بوده است.

رویکرد ها و تعاریف متنوع و گاه متفاوت در مطالعات هنر اسلامی، بررسی شاخه های مختلف این هنر را پیچیده کرده است. سنت گرایی و تاریخی نگری، دو رویکرد غالب در این شاخه هنری، هر یک به گونه ای به هنر اسلامی می نگرند. اصل در سنت گرایی بر سنت و اصول تغییرناپذیر نهاده شده، در حالی که در تاریخی نگری، تاریخ و زمینه های آن، این جایگاه را دارا هستند. سنت گرایان هنر اسلامی را نتیجه فیضی می دانند که در وجود هنرمند جریان یافته و آموزه های خرد جاویدان را در اثر هنری به تجسم صوری رسانده، اما نگاه تاریخی نگر، آثار هنری را محصول جبر تاریخی و زمینه های آن در دوره های مختلف می داند. این تفاوت ها و مواردی از این دست، باعث پیچیدگی در بررسی آثار هنری حتی در جشنواره های معتبر شده و معیارهای گوناگون و گاه متعارضی برای داوری آثار هنر اسلامی در نظر گرفته می شود. این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و تحلیل گفتمان ارنستو لاکلا و شانتال موفه و رویکردی تطبیقی، سنت گرایی و تاریخی نگری را به عنوان گفتمان در نظر گرفته و در صدد است تا به پرسش هایی از این دست پاسخ دهد: دو رویکرد غالب در هنر اسلامی چگونه با روش تحلیل گفتمان بررسی می شوند، چرا با وجود این دو گفتمان غالب، در تعریف هنر اسلامی و شاخص های اصلی آن وحدت نظر وجود ندارد؟ و بدین صورت زمینه ای فراهم آورد تا شرایط تعدیل تعاریف یا طرح تعریف جامع تر فراهم شود. از یافته های پژوهش می توان به جامع ومانع نبودن این رویکردها به تنهایی در مطالعات هنر اسلامی و شباهت نداشتن در اجزای گفتمانی جهت ایجاد گفتمان مشترک اشاره کرد.

ارتباط میان انفعال و عواطف انسانی با صور گوناگون هنر ازجمله مباحث موردتوجه در فلسفه اسلامی است و تخیل قوی و ایجاد عواطف نفسانی، دو مؤلفه اصلی لحاظ شده در تعاریف فلاسفه مسلمان از انواع هنر هستند. ابن سینا نیز ازجمله فلاسفه ای بوده که به این موضوع اهتمام داشته است. با عنایت به این مسئله، مقاله پیشِ روی با رویکرد توصیفی- تحلیلی نگاشته شده و پرسش اصلی مطرح شده در آن بدین شرح است که ازنظر ابن سینا در مواجهه با اثر هنری، چه انفعال نفسانی یا عواطفی در انسان ایجاد می شود. به دنبال آن، دو پرسش فرعی بدین شرح نیز در این پژوهش موردنظر بوده اند: چه عواملی باعث ایجاد این انفعالات نفسانی می شوند و چه ارتباطی میان انفعال نفس و حدوث عواطف یا احساس و ادراک اثر هنری وجود دارد؟ شایان ذکر است که در حکمت سینوی، حالاتی متفاوت مانند قبض و بسط، تعجب و حیرت، و نشاط و حزن از انواع انفعال نفس برشمرده شده اند و بررسی آثار ابن سینا نشان می دهد انفعال درنتیجه تعامل سه عامل صورت یا ترکیب بندی، محاکات و طبع انسان به وجود می آید. این عواطف درپی ادراک اثر پدید می آیند؛ از این روی، دارای ابعاد شناختی هستند و می توان آن ها را راهی برای شناخت معنا و حتی معیاری برای زیبایی اثر قلمداد کرد.

اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی ادیانی الهی و توحیدی می باشند و نور در متون مقدس و باورهای پیروان این ادیان از اهمیت زیادی برخوردار است. در آیات مقدس قرآن، متون مقدس انجیل و متون مقدس صابئین مندائی، خداوند با عنوان نور معرفی شده است . هم چنین فرشتگان، پیامبران و بعد روحانی انسان نیز به نور منسوب شده اند و این وجوه نور در عناوین مختلف و به شکل های گوناگونی دیده می شود. این مهم موجب شده است تا در پژوهش حاضر مفهوم شناسی نور در ادیان اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی و شناسایی وجوه اشتراک و افتراق مفهوم نور در ادیان اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی به عنوان هدف پژوهش مورد توجه قرار بگیرد. در این راستا سؤالات زیر مطرح شده است: 1- نور در ادیان اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی دارای چه مفهوم و جایگاهی می باشد؟ 2- مفهوم نور چه وجوه اشتراک و افتراقی در باورهای ادیان اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی اهواز دارد؟ لازم به ذکر است برای پاسخ گویی به سؤالات مطرح شده اطلاعات کتابخانه ای و داده های اسنادی با رویکرد توصیفی- تحلیلی- تطبیقی بررسی شده است و نتایج پژوهش نشان می دهد خداوند در باورهای هر سه دین اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی نور است و فرشتگان الهی ماهیتی نورانی دارند اما در دین صابئین مندائی بر فرشتگان و ماهیت نورانی ایشان بیشتر تأکید شده است درحالی که نقش حضرت محمد (ع) و حضرت علی (ع) در اسلام و حضرت عیسی مسیح (ع) در مسیحیت پررنگ تر است و بر مفاهیمی چون نور محمدی و نور ولایت و نیز نور مسیح بیشتر تأکید شده است.

کلاه یکی از انواع پوشش های رایج در هر دوره ای است و در عصر صفویه، اقشار مختلف لباس و سرپوش و کلاه مخصوص به خود را داشته اند. در نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی از نسخه دیوان حافظ (منسوب به سام میرزا) اثر سلطان محمد نیز افراد سرپوش هایی با فرم های خاصی دارند که به نظر می رسد با مراتب اجتماعی افراد ارتباط مستقیمی دارد و وجود ارتباط بین فرم سرپوش افراد با مراتب اجتماعی آن ها و بازتاب این امر در نگارگری ضرورت انجام پژوهش حاضر را ایجاب نموده و اهداف پژوهش شناسایی ویژگی های انواع سرپوش ها در نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی و شناخت ارتباط ویژگی های فرمی سرپوش ها با مراتب اجتماعی افراد است. سؤالات عبارتند از: 1- سرپوش ها و کلاه ها در نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی دارای چه ویژگی های فرمی می باشند؟ 2- چه ارتباطی بین انواع کلاه ها و ویژگی های فرمی آن ها و مراتب اجتماعی افراد در نگاره وجود دارد؟ در راستای پاسخ گویی به سؤالات، اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی به روش توصیفی - تحلیلی بررسی شده و متغیر کلاه و سرپوش در نمونه موردیِ نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی اثر سلطان محمد مورد تحلیل قرار گرفته و نتایج پژوهش نشان می دهد فرشتگان تاج بر سر دارند و سرمستان، مندیل یا دستار و کلاه قزلباشی بر سر دارند. به طور کلی، سلطان محمد با نگاه طنزآلود و انتقادی به این نوع تصویرسازی پرداخته و به نوعی تضاد فضای موجود از جامعه خود را با آرمان های تشکیل دولت صفوی بازنمایی می کند.

«شیوه های روایتگری» یکی از چالش های پیچیده و مداوم انسانی است. به ویژه، شاید اولین سؤال بشر در فرایند ارتباط این بوده است: «چگونه این مطلب را نقل کنم؟» این سؤالی که امروزه نیز همچنان پابرجاست. علاوه بر این، سؤالات دیگری نیز در ذهن روایتگران پدید می آید. «عناصر اصلی روایت داستانی کدام اند؟»، «شیوه های روایتگری چه هستند؟» و «بهتر است برای نقل این داستان از چه شیوه هایی استفاده کنم؟». شواهد نشان می دهد که به جز تلاش های جدی اما کلی افلاطون و ارسطو یا نظریه پردازی های فاقد طبقه بندی سایر پژوهشگران، اقدام دیگری در این زمینه صورت نگرفته و نظام جامعی برای طبقه بندی این شیوه ها ایجاد نشده است. پژوهش پیش رو که به عنوان یک پژوهش کیفی، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع معتبر کتابخانه ای به انجام رسیده، با هدف دستیابی به طبقه بندی جامع شیوه های روایتگری برای استفاده روایتگران تدوین شده است. در نتیجه؛ ابتدا با تحلیل تعاریف جدی روایت، عناصر اصلی روایت داستانی، شناسایی و سپس، با بهره گیری از این عناصر و با توجه به طبقه بندی های پیشین و توصیف و تحلیل نظریات مهم ساختارگرایانه درباره روایت، الگویی جامع برای طبقه بندی شیوه های روایتگری در هنرهای نمایشی ارائه شده است.

درطول تاریخ ایران، حکومت هایی هرچند کوچک و بزرگ از امرا و فرمانروایان محلی وجود داشته اند که در تاریخ هنر و تمدن کشور ما منشأ تأثیرات به سزایی بوده اند، ولی آن گونه که باید، شناخته نشده اند؛ از جمله آن ها حکومت محلی «آل اینجو» و پس از آن «آل مظفر» بوده است. پس از فروپاشی سلسله ایلخانان در ایران، مناطق کرمان، یزد و فارس عرصه تنازع و رقابت میان دو خاندان مدعی آل اینجو و آل مظفر شد؛ با این حال دوره فرمانروایی حکومت های محلی آل اینجو و آل مظفر منشأ تحولات هنری و فرهنگی مهمی نیز گردید که آثار این تحولات مهم را می توان در هنر نگارگری شیراز به روشنی ملاحظه کرد، زیرا نسخه های به جای مانده از کتاب آرایی دوره حکومت های محلی آل اینجو و آل مظفر خود شاهدی بر این مدعاست. پرسش این است: مکتب نگارگری شیراز در دوران حکومت های محلی آل اینجو و آل مظفر، چه تأثیراتی بر هنر نگارگری ایرانی گذاشته است؟ شیوه این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای است. نمونه های موردی پژوهش نگاره هایی از نسخه شاهنامه 733 ه .ق. موجود در کتابخانه ملی روسیه در سن پترزبورگ و شاهنامه 731 ه .ق. در موزه توپ قاپوسرای استانبول ترکیه و شاهنامه قوام الدین حسن 741 ه .ق. که همگی متعلق به دوره آل اینجو هستند و همچنین نگاره هایی از شاهنامه های 771 ه .ق. موجود در کتابخانه توپ قاپوسرای استانبول در ترکیه و همچنین نسخه خمسه نظامی، اواخر قرن هشتم مربوط به دوره آل مظفر در کتابخانه ملی پاریس، مورد واکاوی قرار گرفته اند. نگارندگان این پژوهش، ضمن مطالعه و بررسی ویژگی ها، براساس خصوصیات صوری، ساختاری و مضمونی هنر نگارگری شیراز در دوران آل اینجو و آل مظفر، تأثیرات مکتب نگارگری شیراز را بر هنر نگارگری ایران در دوران مذکور، مورد واکاوی قرار داده اند. بر پایه نتایج پژوهش، توجه نگارگران آل اینجو به سنت نقاشی قدیم ایران (یادآور دیوارنگاره های ساسانی) و مصور کردن شاهنامه فردوسی و صحنه های رزمی، کاربرد جداول مشخص برای نوشتن قطعات خوشنویسی شده، مصورکردن منظومه های تغزلی در دوره آل مظفر، کاربست رنگ های درخشان در نگارگری آل اینجو و آل مظفر بر هنر نگارگری ایران در دوران بعد تأثیر شگرفی گذاشته است.

نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی اثر سلطان محمد یکی از آثار برجسته و ارزشمند در هنر نگارگری است. هنر نگارگری ایرانی دارای ویژگی ها و شاخصه هایی است که سبب تمایز و تفاوت آن با سایر سبک های نقاشی است. هم چنین، خلق آثار هنری به خلاقیت هنرمندان بستگی دارد و خلاقیت نقش محوری در انواع هنرها دارد. اهمیت ویژگی های هنر نگارگری و در محوریت آن، نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی سلطان محمد و جایگاه خلاقیت در هنر، ضرورت انجام پژوهش حاضر را ایجاد نموده است. بنابراین، شناسایی ویژگی های نگارگری ایرانی و ویژگی های نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی و شناخت بازتاب مفهوم خلاقیت در ویژگی های نگاره نام برده اهداف پژوهش حاضر را تشکیل می دهند. پرسش های پژوهش به این شرح است: 1) نگارگری ایرانی چه ویژگی هایی دارد و این ویژگی ها چگونه در نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی سلطان محمد به کار رفته است؟ 2) مفهوم خلاقیت در نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی سلطان محمد چگونه بازتاب یافته است؟ در راستای پاسخ گویی به پرسش های مطرح شده، اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی با رویکرد توصیفی-تحلیلی و استدلال قیاسی مورد بررسی قرار گرفته است و نمونه موردی نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی اثر سلطان محمد می باشد؛ نتایج پژوهش نشان می دهد: در این نگاره، ویژگی منظره سازی در مقایسه با سایر آثار نگارگری ایرانی کم تر به کار رفته است و خلاقیت با مفاهیم ابداع، نوآوری و ابتکار، تخیل و به کارگیری خیال، روشی برای پاسخ گویی به استرس های روانی و ابهامات زندگی و . . .  در ساختار مفهومی و بصری نگاره دیده می شود.

بیان مسئله: شاهنامه طهماسبی نسخه خطی نفیسی از شاهنامه فردوسی است که متعلق به قرن دهم میلادی است. این نسخه شامل 258 نگاره از افسانه ها، اسطوره ها، اشعاری حماسی و داستان های شاهنامه در 1200 صفحه است که توسط برجسته ترین نقاشان و خوشنویسان عصر صفویه مصور شده است. نگاره های شاهنامه طهماسبی به لحاظ هنری، از ارزش بالایی برخوردارند. نقوش تزئینی بسیاری در این نگاره ها به کار رفته است. نقوش تزئینی هندسی از بارزترین و عمده ترین این نقش ها محسوب می شوند. نگاره خواب دیدن ضحاک یکی از نگاره های شاهنامه طهماسبی است که نقوش هندسی تزئینی بسیار زیادی در ترکیب بندی های متنوع و زیبایی در آن دیده می شود. جایگاه مهم نقوش تزئینی هندسی در تزئینات هنر اسلامی و به ویژه هنر نگارگری ضرورت انجام پژوهش حاضر را ایجاد نموده است. این که بیشترین میزان تکرار نقش های هندسی در این نگاره کدام است؟ سؤالی است که در این تحقیق به آن پاسخ داده می شود. هدف: شناسایی کمی و کیفی نقوش تزئینی و هندسی نگاره خواب دیدن ضحاک  به عنوان سندی از اسناد مهم بصری ایرانی. روش پژوهش: اطلاعات این پژوهش از منابع کتابخانه ای و اسناد تاریخی است که  با رویکرد کیفی و به شیوه توصیفی- تحلیلی ارائه شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که 26 ترکیب هندسی در نگاره خواب دیدن ضحاک، شاهنامه طهماسبی وجود دارد این ترکیب ها از 19 نوع نقش هندسی تشکیل شده اند. در این بین نقوش هندسی، شش ضلعی منتظم و شمسه شش به ترتیب بیشترین میزان تکرار را در نگاره مورد مطالعه داشته اند.

نقاشی گل و مرغ یکی از هنرهای اصیل ایرانی محسوب می شود که ریشه در نگرش های عرفانی دارد و از این رو طراحی ها و ترکیب بندی ها در این نوع نقاشی ها پیرو اصول خاصی است. باید خاطرنشان کرد به طور کلی همه ی هنرهای یک تمدن از بنیان فرهنگی یکسان و مشترکی نشأت می گیرند و بازتاب انواع هنرهای یک جامعه را در دیگر هنرهای آن جامعه می توان مشاهده کرد. علاوه بر نقاشی، فلزکاری و در محوریت آن قلم زنی از حوزه های هنری دیگری است که فعالیت بدان بستری برای ظهور و نمود باورهای عمیق و بینش های عرفانی را فراهم می کند. جایگاه نقاشی گل و مرغ و نیز شیوه ی فلزکاری قلم زنی در هنر ایرانی و اهمیت بروز و نمود نقوش تزئینی مشترک در هر دو حوزه این ضرورت را ایجاد کرده است تا بازتاب نقوش هنر نقاشی گل و مرغ در هنر قلم زنی معاصر به عنوان هدف اصلی پژوهش حاضر مورد مطالعه قرار بگیرد. بنابراین پژوهش پیش رو در جهت پاسخ گویی به سؤالات زیر انجام گرفته است: 1- نقوش تزئینی در نقاشی گل و مرغ و هنر قلم زنی ایران دارای چه وجوه اشتراک و افتراقی می باشند؟ 2- هنر قلم زنی ایران چگونه از نقاشی گل و مرغ تأثیر پذیرفته است؟ شایان ذکر است در این پژوهش اطلاعات کتابخانه ای و داده های اسنادی با رویکرد توصیفی-تحلیلی-تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه ی آماری پژوهش نیز شامل تطبیق 15 نمونه از آثار نقاشی گل و مرغ با 15 نمونه از آثار قلم زنی معاصر با نقوش مشابه می باشد و گردآوری نمونه ها با توجه به میزان دسترسی، تصادفی بودن و نیز قابل اعتماد و مورد اتکا بودن تحلیلات و ارزیابی ها ادامه داشته است. هم چنین نتایج پژوهش نشان می دهد که نقاشی گل و مرغ ایرانی شامل نقوش گل های طبیعی می باشد و هنر قلم زنی بیشتر تحت تأثیر طراحی سنتی ایرانی و نقوش ختایی قرار گرفته است و نقش پرندگان در ترکیب های ختایی بیشتر مورد توجه هنرمندان قلم زن می باشد.

دستبافته بومی«قالی پرو»، هنر- صنعتی خانگی است که توسط زنان روستایی منطقه پلدختر لرستان و روستای ولیعصر (عج)، از پارچه های بلااستفاده و دورریز بافته می شود و با وجود قابلیت های زیبایی شناسانه و کاربردی آن، امروزه به دلایل مختلف کم تر مورد توجه و استقبال واقع شده است. پژوهش حاضر با هدف یافتن راهکارهایی جهت احیاء و بهینه سازی تولید و عرضه «قالی پرو» شکل گرفته است. از این رو لازم است در ابتدا به آسیب های موجود در مسیر تولید این دستبافته پرداخته شود تا راهکار هایی در پاسخ به سوالات تحقیق ارائه نمود که عبارت اند از: چگونه می توان قالی پرو را به عنوان یک هنر - صنعت خانگی احیاء نمود؟ و احیاء قالی پرو چه فایده ای به دنبال دارد؟ جهت دستیابی به پاسخ های مناسب، از روش زمینه محور برای تحلیل داده ها به شیوه توصیفی- تحلیلی استفاده شد و اطلاعات، به طریق کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شدند. با تحلیل داده ها که به روش کیفی انجام شد، راهکارهای به دست آمده، به بازنگری و اصلاح در سه شاخه تولید، توزیع و مصرف، معطوف گردید. پاره ای از راهکارها عبارت اند از: معرفی و شناساندن قالی پرو در بازارها، تعریف کاربرد ها و روش های اجرایی جدید برای این دستبافته و استانداردسازی کارگاه های تولیدی آن. اصلاح موارد مذکور، ضمن حفظ میراث بومی و سنتی منطقه، زمینه ساز ایجاد اشتغال خواهد بود.

سیاه قلم یا اسود سرب، آلیاژی از ترکیب نقره، مس و سرب آمیخته با گوگرد است که بر سطح فلزات نقره و طلا کاربرد داشته که با کنده کاری یا حکاکی سطح فلز پایه، و با اعمال حرارتْ آلیاژ بر سطح آن تثبیت شده و به صورت طراحی سیاه رنگی بر سطح براق فلز پایه نمایان می شود. اوج این هنر در دوره سلجوقیان بوده است. با توجه به کاربست شیوه سیاه قلم در میان مسلمانان، ارامنه و صابئین؛ وجود پیشینه غنی این هنر می تواند در هر یک از این اقوام زمینه ای از ابتکار و نوآوری را ایجاد کند. پژوهش پیش رو درصدد شناسایی ویژگی های هنر سیاه قلم دوره سلجوقی و کاربست آن در گسترش هنر فلزکاری معاصر انجام شده است. اطلاعات کتابخانه ای و داده های اسنادی با رویکرد توصیفی-تحلیلی بررسی شده اند و پژوهش حاضر در پی پاسخ گویی به سؤالات زیر است: 1- شیوه تزیینی سیاه قلم در دوره سلجوقی چگونه اجرا می شده است؟ 2- چگونه می توان شیوه تزیینی سیاه قلم دوره سلجوقی را در هنر فلزکاری معاصر به کار برد؟ نتایج پژوهش نشان می دهد الهام گیری و کاربست شیوه های هنری میراث تاریخی ایرانی در عین نوآوری و خلاقیت و به کارگیری تکنولوژی روز می تواند در گسترش این هنر فلزکاری در بین اقوام ایرانی اعم از مسلمان و غیرمسلمان مؤثر واقع شود.

مرقع گلشن موجود در گنجینه نسخ خطی کاخ گلستان به فرهنگ هند و ایرانی تعلق دارد. اهمیت پژوهش این است که این مرقع بی نظیر به سرپرستی میرسیدعلی تبریزی و خواجه عبدالصمد شیرازی به تصویر درآمده است، و رقم برخی از بزرگترین و مشهورترین نگارگران مکتب هندی و ایرانی در آن دیده می شود. هنرمندان در ابتدا تحت تأثیر نگارگری ایران بودند اما بعدها شیوه هندی را به نقاشی ها وارد کردند بدین ترتیب سبکی در نقاشی گورکانیان هند به وجود آمد،که ویژگی هایی از هنر نگارگری ایران و هند را داشت. این سبک در برخی منابع هند و ایرانی نامیده شده است. این پژوهش سعی بر شناسایی ویژگی های منظره پردازی در نگاره های ایرانی و هندی مرقع گلشن دارد. زیرا در هنر نگارگری، همواره طبیعت و عناصر متشکله ی آن، الگو و منبع الهام هنرمندان بوده است. و همواره هنرمندان از کهن ترین روزگاران بر این باور بوده اند که طبیعت بهترین آموزگار است. و در آثار هنری همه اقوام و ملل، طبیعت است که بیش از هر چیز آشکار است. و دیگر این که گرایش به طبیعت سازی در نگاره های مرقع گلشن به خوبی قابل مشاهده است. و می توان مسئله حاضر را بر روی خصوصیات طبیعت پردازی در این نسخه نفیس دانست. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی و تعدادی از نگاره هایی که ویژگی های متفاوتی از طبیعت پردازی در سبک ایران و هند می باشد مورد مطالعه قرارگرفته است. در نهایت ما در منظره پردازی نگاره های این سبک شاهد شیوه متعادلی از طبیعت پردازی ایرانی و هندی هستیم که به مرور گرایش به عمق نمایی، سه بعدنمایی و واقع گرایی هندی در آن بروز می کند.

سیاه قلم، شیوه ای تزئینی و آلیاژی از فلزات نقره، مس، سرب و گوگرد است و برای مشخص کردن نقوش در حکاکی مورد استفاده قرار می گیرد و در تبریز و اهواز با اختلافاتی جزئی در ترکیبات ساخته و اجرا می شود. ابتدا فلز پایه شکل داده می شود و درنهایت روی اثر گرد سیاه قلم پاشیده و حرارت داده می شود تا تثبیت گردد. روبه فراموشی نهادن این هنر در بین ارامنه و صابئین مندایی و وجوه اشتراک و افتراق در شیوه ی ساخت و اجرای آن اهمیت موضوع پژوهش است و همین امر ضرورت انجام پژوهش را ایجاد کرده است. بنابراین شناخت ترکیبات و نحوه ی ساخت آلیاژ سیاه قلم ارامنه تبریز و صابئین مندایی اهواز و شناسایی وجوه اشتراک و افتراق فنی آلیاژ و نحوه ی ساخت آن در بین دو قوم هدف اصلی پژوهش است. در این راستا اطلاعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی با رویکردی توصیفی- تحلیلی و تطبیقی بررسی شده و پژوهش به تجزیه و تحلیل مواد شیمیایی سیاه قلم دو منطقه پرداخته است و نتایج نشان می دهد ترکیبات سیاه قلم در بین ارامنه و صابئین مندایی با جزئیاتی اندک انجام می شود و سیاه قلم ارامنه شامل ترکیب نقره، مس، سرب و گوگرد است و در بین صابئین مندایی ترکیب سرب دار و بدون سرب هر دو رایج بوده است.

بیان مسئله: هنر دو دهه اخیر ایران تاکنون از جنبه های مختلفی نقد شده است و برخی از منتقدان گرایش های اصلی آن را بازتولید گفتمان شرق شناسی دانسته اند. در همین رابطه، مسئله پژوهش این است که چگونه می توان ویژگی های مشترکی را میان فرمول تولید این قبیل آثار هنری و عملکرد شرق شناسی یافت؟ بدین منظور از مفهوم نمایه، با استناد به مباحث نشانه شناسی و تاریخ هنر و به منظور خوانش نقادانه بازتولید گفتمان شرق شناسی، بهره گرفته شده است. هدف: هدف این پژوهش مطالعه انتقادی و تعمیق در چالش های نظری هنر معاصر ایران با تکیه بر مفهوم نمایه است. پرسش اصلی این است که چه مؤلفه هایی ویژگی نمایه ای هنر معاصر ایران را شکل می دهند و چگونه نمایه سازی در هنر معاصر ایران در تطابق با گفتمان شرق شناسی است؟ روش تحقیق: روش پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی است و داده های آن به شیوه کیفی تجزیه و تحلیل شده اند. نمونه ها به شکل هدفمند انتخاب شده اند. نتیجه گیری: کاربست افراطی برخی عناصر و نقش مایه های سنتی در هنر ایران دارای کارکردی نمایه ای است که ظرفیت جداسازی مکانی و موقعیت مند کردن آثار هنری را ایجاد می کند. این جداسازی مکانی و موقعیت مندکردن در تطابق با گفتمان شرق شناسی است.

مرقع گلشن موجود در کتابخانه ی کاخ گلستان مجموعه ارزشمندی است که توسط هنرمندان ایرانی و هندی به وجود آمده است. اهمیت پژوهش این است که به شناسایی و معرفی سبک های مختلف طبیعت پردازی در نگاره های مرقع گلشن به عنوان نفیس ترین آثار دوران جهانگیری، سیر تحول هنر گورکانیان هند از دوره ی همایون تا جهانگیر می پردازد. هدف این پژوهش شناسایی ویژگی های طبیعت پردازی در نگاره های مرقع گلشن بوده است. زیرا طبیعت در مرقع گلشن جایگاه ممتاز و قابل تأمل دارد. می توان مسأله حاضر را به بررسی این سوال ها دانست، آیا منظره پردازی دارای خصوصیات متمایزی بر اساس سبک های موجود در نگاره های مرقع گلشن بوده و طبیعت پردازی در هرسبک چه ویژگی هایی داشته است؟ روش این پژوهش توصیفی تحلیلی است و از 300 صفحه ی مرقع گلشن 144 قطعه نگاره ی هندی و ایرانی با موضوعات مختلف را در بر دارد بنابراین تعدادی از نگاره هایی که دارای ویژگی های غالب از منظره پردازی، در سبک های موجود می باشد، مورد مطالعه قرارگرفته است. در این پژوهش پنج سبک در منظره سازی های مرقع گلشن یافت شد که هرکدام دارای ویژگی های خاصی بوده و در نهایت شاهد اختلاط سبک ها و کشمکش بین این گرایش ها هستیم اما هیچ کدام به طور مطلق جایگزین یکدیگر نشدند.

امروزه با تکامل ابزار سنتی و به کارگیری ابزارهای جدید در منبت، هنرمندان توانسته اند علاوه بر حفظ ارزش های سنتی و بومی نهفته در هنر منبت، موجبات افزایش دقت و ظرافت در آفرینش تولیدات خویش را فراهم آورند؛ شناخت و معرفت نسبت به اهمیت ذاتی ابزار و مواد در هنرهای سنتی و لزوم پایبندی و تخلق به آداب هنرمندی موجب شده تا گام مهمی در تربیت و پرورش هنرمندان و خلق آثار بدیع و بازیابی هویت فرهنگی و ملی جامعه ایران برداشته شود. پژوهش حاضر با تکیه بر نقش ابزار در توسعه و تحول هنر منبت معاصر با حفظ ارزش های بومی انجام گرفته است؛ این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی به تأثیر ابزار در تحولات منبت معاصر می پردازد و جامعه آماری بر اساس آثار شاخص منبت در ایران با تکیه بر هنرمندان معاصر تهران انتخاب گردیده اند. نقش ابزار در این تحولات به گونه ای است که می توان به ظرافت در برش آثار مشبک منبت، سهولت و تنوع دسترسی به انواع بافت، رنگ و کیفیت چوب، یکنواختی و ظرافت در تهیه چوب با ابعاد مختلف، تحول در به کارگیری اتصالات دقیق، تحول در ساختار تولیدات به ویژه آثار ظریف، به کارگیری ابزار دقیق در اجرای منبت متناسب با فرم و ظرافت اثر و نقش ابزار بر تغییر بستر و به طور خاص اوج گیری منبت معاصر اشاره کرد. همچنین مقایسه جسورانه آن ها با آثار شاخص تاریخ منبت ایران در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است.

مفهوم هنر اسلامی با سنت و تفکر سنتی و نگرش دینی و معنوی الهی نسبت به جهان پیوندی ناگسستنی دارد. این مفهوم دارای کارکردهای بسیاری است که جلوه های متنوع آن را در سراسر فرهنگ و تمدن اسلامی چه در آثار گذشته و چه در آثار معاصر می توان دید. مطالعه رابطه هنرهای سنتی با هنرهای نسبتاً جدیدتری مثل طراحی گرافیک همواره از ضروریات پژوهشی پژوهشگران قلمداد شده است. سوال اصلی در این پژوهش، چگونگی ویژگی های تصویری هنر اسلامی در پوسترهای شش سال اخیر، 1391 الی 1396، مسابقات بین المللی قرآن کریم با تأکید بر پوستر سی و چهارمین دوره است. یافتن پرسش اصلی پژوهش، در گروه پاسخ به پرسش هایی از این دست است؛ استفاده از هنرهای سنتی اسلامی چه نقشی در انتقال پیام اصلی اثر دارد؟ بازتاب هنر اسلامی در پوسترهای موردنظر چگونه است؟ ازاین رو در این پژوهش، شناسایی و تحلیل ویژگی های تصویری هنر اسلامی در پوسترهای مذکور، دست مایه اصلی تحقیق قرار گرفته است. این پژوهش به لحاظ ماهیت، پژوهشی بنیادی محسوب می شود. روش توصیفی- تحلیلی و نمونه گیری هدفمند برای این تحقیق انتخاب شد. اطلاعات ضروری نیز با استفاده از روش های ترکیبی مثل مشاهده و کتابخانه ای جمع آوری شد. ابزار اصلی برای تولید داده در این پژوهش، مشاهده و فیش بوده است. بدین ترتیب که پس از مشاهده نمونه ها، متغیرها به روش نشانه شناسی در آثار ارتباط تصویری پیشنهادشده توسط پهلوان (1384و 1387) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. مهم ترین یافته ها و نتایج حاصل عبارت است از: استفاده از عناصر هنر سنتی و ترکیب آن با هنرهای جدیدی چون طراحی گرافیک می تواند برای موضوعات ملی، دینی و فرهنگی انتخابی هوشمندانه باشد چراکه علاوه بر هم سویی با موضوع منتخب، اشاره ای به هنرهای سنتی فراموش شده جامعه دارد و از سویی دیگر، هنرمندان را بر آن می دارد تا با نگاهی عمیق تر نسبت به احیای هنرهای سنتی جامعه خود گام بردارند.