سعیدرضا عاملی

Kyoto is a miniature of Japan; through centuries of experience and persistence, it has maintained the symbols of the country’s civil and cultural identity. The city has demonstrated a collection of Japan’s noble identity and characteristics through its material and spiritual heritage. Kyoto’s rich history and its position have gathered a collection of religion-based works, artistic innovations, and cultural heritage and have passed them through to the modern world. Kyoto is the symbol of an effort for the persistence of the city’s identity as well as the, coexistence of the modern and native characteristics within itself which indicates the glocal logic of the city. The question which is raised here is: what are the cultural and identity-related elements of Kyoto which have come together in a glocal structure and how have they been formed as such/in this way? Has Kyotoreally been successful in glocalizing itself in a balanced collection of civil, cultural, and identity-based characteristics and advance in the process? Considering the important role Kyoto plays in reflecting Japan’s history and culture, and the position it holds as the country’s cultural and historical heart, this paper has reviewed the city’s experience as Japan’s cultural capital and has aimed to analyze and specify Kyoto’s persistent and identity-making characteristics in a glocal frame. In the end, the study will form a schema of the solidarity and dynamism of the analyzed elements based on Japan’s identity and culture.

در دنیای امروز، هرچه وسعت و پیچیدگی سینما و تلویزیونِ مدرن افزایش پیدا می کند، شاهد رویکردهای متفاوتی به مذاهب و ادیان گوناگون هستیم. با توجه به آنکه صنعت تلویزیون ایالات متحده آمریکا یکی از معروف ترین، حرفه ای ترین و بحث برانگیزترین صنایع رسانه ای در کل جهان است و همواره رویکردهایی خاص و جهت داری نسبت به اسلامو مسلمانان داشته، مقاله حاضر یکسؤال کلی را دنبال می کند که آیا در سریال های هالیوودی تولید شده پس از حوادث یازده سپتامبر، مفهوم اسلامورومیا به کاربرده شده است؟ مقاله حاضر از تئوری دکتر عاملی که به طور جامع در کتاب «کتاب شناسی تحلیل گفتمانی، دیدگاه آکادمیک غرب درباره ی اسلام، مسلمانان و کشورهای اسلامی» (۲۰۱۲)مطرح شده، استفاده نموده است. با اتخاذ روش نشانه شناسی و به کارگیری پنج کانال کریستین متز و بررسی فصل سوم سریال هالیوودی هوم لند-به عنوان مطالعه موردی-،این مقاله دلایل و تحلیل هایی درباره ی مسئله ی استفاده ی گسترده ی غربی ها از مفهوم اسلامورومیا در سریال های تولید شده بعد از حادثه ی یازده سپتامبر ارائه می دهد.

این مطالعه که به تجربه سوگ افراد معمولی پس از مرگ عزیزان در میدان تحقیق خود، یعنی شبکه اجتماعی فیس بوک می پردازد، با پارادایم دوفضایی شدن و تکیه بر دیدگاه جامعه شناسانه و نیز شناخت اجتماعی به حافظه، حافظه جمعی و خاطرات روزمره را در کنار خاطرات خود زندگی نامه ای قرار داده است تا از چشم انداز میان رشته ای خاطرات واسطه رسانه ای شده به پدیده سوگواری مجازی بنگرد. تحلیل محتوای کیفی مصاحبه با 16 کاربر فیس بوک با استفاده از نرم افزار MAX QDA نشان می دهد که اهمیت استمرار ارتباط با فرد متوفی هم انگیزه اولیه کاربران سوگوار برای ادامه این تجربه در فضای فیس بوک را تشکیل می دهد و نیز به وجوه مختلف در کردارهای آنلاین آنها اثر می گذارد. سوگواری نیز مانند دیگر عرصه های تجربه دچار کیفیتی دوفضایی در عصر دیجیتال شده است که به مدد فناوری های ثبت و بایگانی این کردار اجتماعی فرهنگی را واجد جنبه های نمایشی، عادتی و آیینی می سازد.

در این پژوهش تلاش شده تا چگونگی مواجهه اسلام و غرب، بسترهای آسیب زا و راه های تعامل سازنده بین این دو، در فضایی که به مدد شبکه های اجتماعی چون فیس بوک برای کنار هم قرار گرفتن افراد از ملیت ها و ادیان مختلف فراهم آمده است، مورد مطالعه قرار گیرد. محقق طی یک دوره بیش از دوسال مشاهده مشارکتی، در فیس بوک حضور داشته که طی آن ۱۹ مصاحبه و مجموعه ای سند در مقوله های کلی «اسلام هراسی»، «اسلام رومی (غربی)»، «اسلام دوستی» و «اسلام حقیقی» برگرفته از چارچوب نظری تحقیق جمع آوری شده و پس از کدگذاری مورد تحلیل گفتمان انتقادی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که فیس بوک با وجود اینکه یک بستر ارتباطی آمریکائی است و نقدهای بسیاری به آن وارد است، بستر مناسبی جهت ترویج گفتمان اسلام حقیقی بوده و گفتمان حمایت از اسلام و مسلمانان به خصوص در مورد «فلسطین» گفتمان غالب می باشد. گفتمان اسلام رومی کمرنگ تر از سایرین و بیشتر با بیان جلوه ای رحمانی و زینت شده نوعاً نه از اسلام حقیقی بلکه از اسلام تکفیری مورد حمایت غربیان و بسترساز حملات اسلام هراسانه بیان شده و اسلام هراسی نیز با رویکردی توده وار و اعتراض کننده به رسانه های اصلی و تساهل گری مسئولین غربی بیان می شود. دوگانه اسلام هراسی و اسلام رومی (غربی) در کنار هم در فیس بوک نیز زمینه ای را برای هل دادن مسلمانان از اسلام و کششان به استحاله در فرهنگ غربی پدید آورده اند.

پیشرفت قابلیت های فناوری های دیجیتال و برخط (آنلاین) که به عنوان فناوری های جدید شناخته می شوند، در طول در حدود نیم قرنی که از ظهورشان می گذرد موجب نزدیکی و پیوند فضای مجازی شکل گرفته توسط آنها با فضای کالبدی شهرها شده است. امروزه برای بسیاری تصور حضور در فضای شهری بدون دسترسی به نقشه های بهنگام در گوشی های هوشمند و مکانمندسازی خود در جهان اطلاعات بسیار مشکل به نظر می رسد. محیط شهرها و فضاهای عمومی شهری اکنون متأثر از قابلیت ها و ویژگی های حاصل از دو فضایی شدن دیگرگونه درک، تجربه و ساخته می شوند و فهم جریان زندگی شهری و محتوای فضای شهری امروز تنها با شناخت این ویژگی های جدید امکان پذیر خواهد بود. مقاله حاضر در پویشی نظری به تشریح و تحلیل تحولات ارتباط فناوری با موضوعات مکانی و تاثیرات آن بر ویژگی های فضای شهری معاصر پرداخته است و شامل دو بخش اصلی می باشد. در بخش اول با رویکرد تحلیلی-تاریخی تحولات ارتباط فناوری با شهر و موضوعات مکانی از دهه 1970 تا به امروز تشریح شده اند. در بخش دوم با رویکردی تحلیلی-تطبیقی سه ویژگی کلیدی فضای شهری خوب شامل ادراک پذیری، جامعه پذیری و تنوع فعالیتی در بستر شهر دوفضایی معاصر بازتعریف شده اند. بر اساس یافته های پژوهش ادراک فضا دیگر نه فقط از طریق درگیری حسی با مکان، بلکه با دسترسی به لایه اطلاعاتی و آگاهی از داده ها، تاریخ و روایت های مربوط به مکان شکل می گیرد؛ تجربه اجتماعی در فضای شهری بیش از روابط چهره به چهره، حول موضوعات مشخص و با اتصال به شبکه های گسترده و موقت معنا می یابد؛ و فضاهای شهری نه مکان های مکث، بلکه محل شکل گیری گره های برخورد جریان های مادی و برخط شهری هستند. طراحی و مدیریت فضای شهری هیبریدی تنها با توجه به کیفیت های جدید می تواند بستر لازم برای جریان زندگی شهری دوفضایی را فراهم آورد.

بررسی های این مقاله نشان می دهد که کانون تمرکز کارگزاران دیپلماسی عمومی آمریکا، از تلاش برای توزیع نظام منسجمی از «پیام ها» به تجمیع منابع در جهت ایجاد شبکه ای درهم تنیده از «روابط» منتقل شده است. بر این اساس، مخاطبین دستگاه دیپلماسی عمومی آمریکا در جهان اسلام، بیش از آنکه در فرآیندی «یک سویه» و «اطلاع محور» تعداد معینی از «بینندگان، خوانندگان و شنوندگان منفعل، منفرد و مردد» برای شبکه های تلویزیونی، مجلات، درگاه های اینترنتی و کانال های رادیویی آمریکایی را شامل شود، در فرآیندی «دوسویه» و «ارتباط محور» شبکه قابل توجهی از «مشارکت کنندگان فعال، همسو و متشکل» را در بر می گیرد که در طیف متنوعی از برنامه های مبتکرانه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و حقوق بشری آمریکایی، مشارکت همدلانه دارند؛ کنشگرانی که بر اساس تصریح این اسناد، «شبکه شرکای راهبردی» ایالات متحده و «مأمورین تغییر» در جوامع دستخوش گذار خواهند بود.

امروزه، یکی از مباحث مهم و مطرح در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، موضوع هوش مصنوعی است. فناوری های نوینِ پردازش هوشمند محتوا، از همان ابتدای تأسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، مورد توجه مسئولان و در شمار وظایف اصلی این مرکز بوده است. از زمان راه اندازی مرکز نور تا کنون، افزون بر 30 دستاورد در این زمینه به نتیجه رسیده است. تحلیل گر صرفی و ریشه یاب هوشمند کلمات، سامانه های پیشنهاددهی محتوای احادیث و مقالات، سرویس های آیه یاب و حدیث یاب، سامانه تقلب یابی سمیم نور و تحلیل استنادات مقالات و پیونددهی پاورقی کتب، برخی از این نتایج ارزشمند و کاربردی است. نظر به اهمیت بحث هوش مصنوعی، متن سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید سعید رضا عاملی، دبیر محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی که در آستانه هفته پژوهش و مراسم افتتاح «آزمایشگاه هوش مصنوعی و علوم اسلامی و انسانی» در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بیان شده، جهت استفاده علاقه مندان ارائه می گردد.

هدف از انجام این پژوهش، مطالعه چگونگی بازنمایی چین و نحوه ی دیگری سازی از این کشور در کاریکاتورهای منتشر شده از سوی حوزه گفتمانی غرب در دوران بحران کرونا است. در این پژوهش با استفاده از روش نشانه شناسی اجتماعی، 45 کاریکاتور انتخاب شده و با توجه به سه فرانقشِ بازنمودی، تعاملی و ترکیبیِ کرس و ون لیوون مورد ارزیابی قرار گرفته اند. برای تحلیل نتایج تحقیق از نظریات برچسب زدن ادگار و سج ویک، بازنمایی استوارت هال و نظریه ی طرحواره های فرهنگی استفاده شده است. با ارزیابی کاریکاتورهای مرتبط با نقش چین در شیوع کرونا می توان سیاست های بازنمایی در این کاریکاتورها را در دو مقوله ی کلیِ «دیگریِ پست؛ بازنمایی خطر زرد» و «دیگریِ قدرت طلب؛ بازنمایی تهدید قرمز» قرار داد. در کاریکاتورهایی که ذیل مقوله ی اول قرار گرفتند، چین به عنوان دشمنی بالقوه و دیگریِ پست شناسانده شده است که نیاز به آموزش و دنباله روی از غرب دارد. در مقابل، در کاریکاتورهایی که ذیل مقوله ی دوم گنجانده شدند، چین به عنوان عامل تهدیدکننده ی جهان بازنمایی شده است که در این نوع کاریکاتورها نیز ضرورت سیاست های کنترلی در رابطه با چین و حفظ هژمونی غرب القا می شود. براین مبنا می توان گفت رسانه ها (در اینجا کاریکاتورهای منتشر شده) با بازتولید کلیشه های از پیش ساخته نسبت به چین و با هم ارز قرار دادن این کشور با خطر و تهدید، زمینه را برای باور مردم در جهت گیری منفی نسبت به مسائل پیرامون چین فراهم می کنند. این جهت گیری دیگری هراسانه می تواند به صورت کنش های نژادپرستانه در روابط بین فرهنگی نفوذ کرده و حتی زمینه را برای تقابل های نظامی احتمالی فراهم کند.

استفاده از شبکه‌‍‌های مجازی، جهانی‌‌شدن فرهنگ‌های رسانه‌ای و ظهور عرصۀ عمومی فرهنگی موجب توجه به نظریه‌های شهروندی فرهنگی در توصیف مشارکت‌های شهروندی کاربران فضای مجازی شده است. در این مقاله با استفاده از این فضای نظری و روش تحلیل محتوای مردم‌نگارانه تلاش شده است تا ماهیت مشارکت‌های شهروندی کاربران جوانِ شبکه مجازی اینستاگرام و میزان انطباق این مشارکت‌ها با شهروندی ملّی ایشان بررسی شود. بر اساس یافته‌ها 69درصد محتواهای به‌اشتراک گذاشته شده در صفحه‌های عمومی جریان اصلی، صفحه‌های طنز و سرگرمی دربرگیرندۀ مضامین «فردگرایانه» بوده و اغلب در راستای علایق و دغدغه‌های فردی کاربران و تمایل آنها به لذت و سرگرمی به اشتراک گذاشته شده‌اند. به‌علاوه، این مضامین بیش از آنکه با چارچوب شهروندی ملّی منطبق باشند تابع فرهنگ‌های موجود در عرصۀ عمومی جهانی بوده‌اند. با این حال فراوانی بیشتر مضامین فردگرایانه نسبت به مضامین جمع‌گرایانه به‌معنای بی‌توجهی کامل آنان به کنش‍گری در مقیاس ملّی نبوده، به‌گونه‌ای‌که 21درصد مضامین موجود در این صفحه‌ها به شهروندی رسمی و جمع‌گرایانه اختصاص یافته است و کاربران به‌واسطه آن‍ها به تعلقات، وظایف و مسائل مرتبط با سطح ملّی بازگشته‌اند. در بخش نتیجه‌گیری ضرورت بازتعریف مفهوم مشارکت‌های شهروندی مبتنی بر اقتضائات فضای مجازی، عدم امکان اتخاذ رویکردهای مطلقاً مثبت و یا منفی به پیامدهای مشارکت‌های مجازی بر شهروندی ملی، ضرورت توجه همزمان به فرصت‌ها و آسیب‌های این فضا و نیاز به گسترش آموزش‌های مرتبط با «شهروندی فرهنگی» مورد تأکید قرار گرفته است.

این مقاله به مطالعه انگاره های ذهنی شخصی بسیج و خویشتن انجمن اسلامی پرداخته است. افراد اغلب دیگران را براساس انگاره هایی که در ذهنشان از دیگری وجود دارد، درک می کنند و بر همین اساس سعی می کنند با دیگران ارتباط برقرار کنند. بر اساس نظریه نیشیدا، انگاره های ذهنی مجموعه ای از تجربیات گذشته هستند که در گروه های دانشی مرتبط دسته بندی شده اند و برای راهنمایی رفتارهای ما در موقعیت های آشنا به کار می روند. رویکرد روشی ،کیفی است و در مجموع با 46 نفر از اعضای تشکل ها مصاحبه نیمه ساخت یافته انجام شده است و در نهایت انگاره های ذهنی شخصی بسیج و انگاره های خویشتن انجمن اسلامی، با یکدیگر مقایسه شده است . با استفاده از تحلیل مضمون داده ها، پنج انگاره ذهنی شخصی اعضای بسیج نسبت به اعضای انجمن شناسایی شد، که شامل «مخالفت ورزی»، «تجدد گرایی»، «نسبی گرایی اخلاقی»، «سطحی گرایی» و « مطلق گرایی» است. از میان این مضامین دو مضمون تکثر گرایی و روشنفکری دینی که ذیل مضمون «تجدد گرایی» تعریف شده اند از مضامینی است که انگاره های خویشتن اعضای انجمن نسبت به خودشان هست و تحت عنوان انگاره های مشابه نام گذاری شده است. هم چنین مضمون تناقض و روابط آزاد، از مضامین خود انگاره از منظر دیگری هستند که با انگاره شخصی اعضای بسیج مشابهت دارد. انگاره های دیگر خویشتن انجمن از منظر خود شامل هویت سیال، التزام به ولایت فقیه، دین داری_ دین داری ضعیف است. آن ها به مضمون هویت سیال به عنوان یک خودانگاره اشاره می کنند در حالی که اعضای بسیج مضمون هویت سلبی را بعنوان یک انگاره شخصی در مورد آن ها بیان می کنند.

از آنجا که دانشگاه تهران یکی از نهادهای مهم علمی کشور است و دانشجو بعنوان رکن نهادهای دانشگاهی محسوب می شود، دو پرسش اصلی در این رابطه مطرح است: زیست جهان دانشجویی در دانشگاه تهران چیست؟ و این زیست جهان چه ارتباطی با فضا و مأموریت دانشگاه دارد؟ در این مقاله برای مطالعه چنین زیست جهانی، دیدگاه های نظری زیست جهان و کنش ارتباطی در جهان زندگی به کاررفته است. اطلاعات میدانی نیز با اتخاذ روش شناسی مردم نگارانه و دو ابزار این روش یعنی مشاهده مشارکتی و مصاحبه نیمه ساخت یافته به دست آمد. با استفاده از روش مردم نگارانه دانشکده پزشکی از پردیس علوم پزشکی، دانشکده مهندسی برق و الکترونیک، مهندسی مکانیک و مهندسی عمران و نقشه برداری از پردیس فنی و دانشکده نمایش و موسیقی از پردیس هنرهای زیبا و همچنین دانشکده علوم اجتماعی از مجموعه علوم اجتماعی و رفتاری انتخاب و با سی نفر از دانشجویان مصاحبه انجام شده است. زیست جهان دانشجویی با هشت مقوله دانشجو، استاد، هم کلاسی، اصطلاحات دانشجویی، رشته تحصیلی، رسانه فضای مجازی، دانشگاه و خوابگاه تعریف شد و این نظام به هم پیوسته مورد مداقه قرار گرفته است. نتایج برخواسته از مصاحبه عمیق و کیفی بر این معنا تأکید می کند که با یک اختلال معنایی برای «حس دانشجو بودن»، روحیه همکاری علمی و افق نگاه به آینده در پرتو نقش فعال و مؤثر دانشجو و دانشگاه برای پیشرفت و توسعه کشور وجود دارد که مستلزم برنامه ریزی چند متغیره برای تقویت آن در دوران گذار از دانشگاه منزوی به دانشگاه پیوند خورده با جهان است.

با ظهور فضای مجازی و توسعه جهان داده ها و اطلاعات، شهرهای مجازی به عنوان شکلی جدید از مدیریت شهر در لایه ها و قلمروهای مختلف مطرح شدند. دو نوع از هشت نوع شهر مجازی، شهرهای مجازی توریستی و تاریخی هستند که در این مقاله راهبردهایی برای طراحی و مدیریت آنها بر اساس نیازسنجی توریست های تهران ارائه شده است. چارچوب نظری این مقاله مبتنی بر پارادایم دو جهانی شدن ها، دوفضایی شدن ها و بهره گیری از تئوری حکمرانی خوب شهری است. برای استفاده از تئوری حکمرانی خوب در عرصه توریسم شهری شاخص های هشت گانه آن باز تعریف و در نهایت جدولی از نیازهای فرضی توریست ها در سه سطح توریسم درون شهری، برون شهری و خارجی ترسیم شد که با استفاده از روش پیمایش (پرسشنامه آن لاین) مورد آزمون قرار گرفت. نتایج این تحقیق، جدولی از اولویت نیازهای توریست های شهر تهران را نشان می دهد که مبنای ارائه راهکارهای نهایی برای طراحی و مدیریت شهر مجازی توریستی تاریخی تهران است.

موضوع این پژوهش استفاده کنشگران محیط زیست و روزنامه نگاران محیط زیست فعال در تلگرام از تصاویر برای فهم موضوع بحران آب در ایران است. بنابراین سوال پژوهش این است که تصاویر مورد استفاده در کانال های تلگرام بحران آب را در چه چارچوب های تعریف کرده اند؟ و فرانقش بازنمودی، تعاملی و ترکیبی تصاویر از چه الگوهایی تبعیت می کند؟ برای پاسخ به سوال فوق 17 کانال تلگرامی مرتبط با بحران آب ایران شناسایی شده است و تصاویر آنها در بازه زمانی دی 94 تا دی 97 استخراج شده است، سپس تصاویر با رویکرد نشانه شناسی اجتماعی مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از ان است که اقتصاد سیاسی آب، زیست بوم گرایی، محیط زیست گرایی، عدالت زیست محیطی، امنیت آب و معنویت گرایی مهمترین چارچوب هایی هستند که برای تعریف بحران آب در تصاویر به کار گرفته شده است. فرانقش بازنمودی تصاویر بیشتر از الگوی مفهومی استفاده کرده است تا روایی. در فرانقش تعاملی هم زاویه دوربین مستقیم، هم سطح چشم است که به این معناست که بحران آب برای مخاطب موضوعی آشناست و جزئی از جهان اجتماعی اوست. همچین در بیشتر تصاویر از الگوی عرضه استفاده شده است به این معنا که مخاطب را در مورد بحران آب به تفکر واد دارد، تا این که از طریق تحریک احساسات او را به عمل وا دارد. در فرانقش ترکیبی نیز ساختار بیشتر تصاویر مرکزا گراست و ساختار معلوم و مجهول تصاویر به گونه ای است که این موضوع برای مخاطب آشناست.