محمدرضا طاهری

نقدهای جدی جماعت گرایی برگفتمان لیبرال یکی از مهمترین موضوعات فلسفه سیاسی معاصر است. بی توجهی به منازعه جماعت گرایی علیه لیبرالیسم، موجب ناتوانی در تحلیل و فهم بسیاری از موضوعات فلسفه سیاسی لبیرال و غیرلیبرال در دهه های پایانی قرن بیستم و قرن جاری خواهد شد. کتاب درآمدی بر مناظره لیبرال ها و جماعت گرایان در فلسفه سیاسی معاصر عهده دار تحلیل این موضوع مهم است.پرداختن به موضوعی تقریباً بدیع درفلسفه سیاسی معاصر و تاکید بر روش «هرمنیوتیک متن محور» برای خوانش آثار اندیشه سیاسی،از نقاط قوت کتاب است.با این وجود، به نتایج این منازعه درفسلفه سیاسی معاصر، توجه نشده و تاثیر آرا ویتکنشتاین متاخر در مضمون ومحتوای فلسفه سیاسی جماعت گرایی مورد غفلت قرار گرفته است. همچنین نویسندگان برای مکینتایر در فلسفه سیاسی جماعت گرایی نقش رهبری را قائل هستند، اما نسبت به جایگاه بسیار مهم سندل به ویژه تقدم آرا او نسبت به سایر جماعت گرایان و محوریت عدالت در بحث او التفات لازم صورت نگرفته است. همچنین با توجه به اینکه محور منازعه مورد بحث عدالت بوده است شایسته بود محورهای تبیین شده در کتاب در این باب نهایتا به موضوع عدالت و جنبه های مختلف آن ارجاع داده می شد.

فلسفه علوم اجتماعی، به عنوان دانشی درجه دوم، عبارت است از تاملات فلسفی درباره ماهیت و دامنه علوم اجتماعی و ماهیت تبیین و عینیت. همچنین، بحث «روش شناسی» علوم اجتماعی و ماهیت ارتباط این علوم با طبیعی از جمله مسائل پایدار در فلسفه علوم اجتماعی است. پژوهش حاضر به بررسی و نقد مهمترین ایده هایی می پردازد که در کتاب «فلسفه علوم اجتماعی: روش ها، آرمان ها و سیاست های پژوهش اجتماعی» نوشته مایکل رووت،مطرح شده است. رووت در این کتاب رویکردی کمالگرایانه به علوم اجتماعی دارد و آموزه بیطرفی در عرصه های مختلف پژوهش اجتماعی که نتیجه سلطه رویکرد لیبرال بر علوم اجتماعی است،را تبیین و سپس رد میی کند. تاکید بر ضرورت کمالگرایانه بودن پژوهش اجتماعی و توجه به عرصه های مختلف علوم اجتماعی از نقاط قوت کتاب است. از سوی دیگر، عدم ارائه تبیینی از معنای فلسفه علوم اجتماعی، بی توجهی به تحولات صورت گرفته درزمینه ایجاد رویکرد کمالگرایانه در لیبرالیسم معاصر و تاکید بر مناسب بودن ایده بیطرفی برای دولت، از جمله نقائص اصلی کتاب است. همچنین ضرروت دارد مساله عینیت و نسبیت بویژه برای کتابی که از رویکرد کمال گرا به علوم اجتماعی دفاع می کند، مورد توجه قرار گیرد.

عدالت توزیعی به نحوه توزیع و تقسیم خیرهای اجتماعی میان اعضای یک جامعه می پردازد. این پژوهش عدالت توزیعی را در خصوص توزیع خیرهای سیاسی، از قبیل عضویت در اجتماع سیاسی، قدرت و مناصب سیاسی، مشارکت سیاسی، آزادی و امنیت، بررسیمی کند. مسئله اصلی این پژوهش آن است که از منظر اسلام معیار توزیعی خیرهای سیاسی مثل آزادی، قدرت و امنیت چیست. روش به کار گرفته شده در این تحقیق، روش تفسیری است که با تکیه بر آیات و روایات و تبیین دلالت های صریح و مضمر آنها اصول توزیعی خیرهای سیاسی را استخراج می کند. در خصوص توزیع قدرت سیاسی، در اندیشه اسلامی، این پژوهش بر آن است که تحقق هدایت الهی یکی از وظایف قدرت سیاسی است، بنا بر این علم (به فرامین الهی) از جمله مهم ترین معیارهای توزیع قدرت سیاسی است. در بحث توزیع حق آزادی به عنوان یکی از مهم ترین حقوق سیاسی، در آموزه های اسلامی، در اغلب موارد از جنبه وظیفه و تکلیف به حق نگریسته می شود، نه از جنبه فردمحورانه لیبرالی یا ادعایی که فرد می تواند علیه دیگران مطرح کند ، از این رو بنیادی برای پیوندهای اجتماعی است. تأمل در نحوه به کارگیری مفهوم حق  در متون دینی نشان می دهد که بعد ایجابی حق است که بهطور کامل  برجسته و مورد تأکید است. در بحث توزیع، امنیت به عنوان یکی از مهم ترین خیرهای اجتماعی است که می توان آن را یکی از اهداف اصلی تشکیل اجتماعات انسانی نیز دانست، رویکرد اسلامی، برابرگرایانه است به این معنا که امنیت باید به صورت برابر برای همه اعضای جامعه که در پناه حکومت اسلامی هستند، تضمین و محافظت شود.

هر نظریه ای درباره عدالت مبتنی بر مفروضاتی درباره انسان است. لذا لازمه ارائه نظریه اسلامی عدالت، شناخت انسان، حقوق، نیازها و استعدادهای اوست. در این پژوهش با استفاده از روش تفسیری و تطبیقی، آرای دو متفکر برجسته معاصر، آیت الله جوادی آملی و جان رالز در باب انسان و نسبت آن با عدالت بررسی شده است. آیت الله جوادی آملی انسان را دارای دو ساحت فطرت و طبیعت می داند که باید ساحت فطرت بر طبیعت حاکم شود و این امر دلالت های مهمی، به ویژه در قالب حق هدایت، در نظریه پردازی درباره عدالت دارد. از سوی دیگر جان رالز بر ویژگی هایی همچون آزادی، برابری، معقول بودن، عقلانی بودن و حس عدالت با مرکزیت حق آزادی تأکید می ورزد. البته او نهایتاً اصول عدالت را در قالب دو اصل بیان می کند که اصل اول و حاکم آن، اصل آزادی است.

نیروی انسانی و آموزش آن ها محور توسعه کشور در زمینه های مختلف به شمار می رود و انگیزه تحصیلی، موتور محرکه یادگیری در انسان است. برای ایجاد تغییر رفتار در فراگیران، باید به عوامل مرتبط باانگیزه و میزان تأثیر آن ها پی برد. در مقابل افت تحصیلی یکی از مشکلات عمده ی نظام های آموزشی در دنیای کنونی است و هرسال مقادیر زیادی از امکانات مالی و نیروهای انسانی، آموزشی و پرورشی به این معضل اختصاص می یابد. مطالعه ی حاضر که با روش مروری – کتابخانه ای انجام شده، درصدد است که ضمن بررسی علل و عواملی که می تواند درافت تحصیلی دانش آموزان مؤثر باشد، پیشنهاد هایی را برای برانگیختن و حفظ توجه و علاقه به یادگیری در دانش آموزان مطرح کند.

از مسائل مهم در طراحی و ساماندهی و اجرای فضاها و کاربری های شهری از جمله کاربری فضاهای سبز، احترام و توجه به مخاطبین آن خصوصاً سالمندان است. شدت سالمندی جمعیت ایران از سال 1415 به بعد خود نمائی خواهد کرد. سالمندان از گروه های اجتماعی هستند که با توجه به شرایط ویژه خود و بازنشستگی، دارای اوقات فراغت زیادی بوده و به صورت اختیاری از فضاهای باز شهری و پارک ها بیشتر استفاده می کنند، ولی شرایط محیطی بیشتر پارک های موجود، با ویژگی های روحی و جسمی آنان کم ترین تطابق را دارد. مقاله حاضر با اهداف شناخت نیازهای محیطی سالمندان جهت طراحی پارک دوستدار سالمند و بهسازی پارک های موجود نوشته شده است. این مقاله از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای ابتدا به بررسی عوامل موثر بر کیفیت پارک دوستدار سالمند پرداخته و سپس با 299 پرسشنامه از سالمندان 50 سال به بالا و افرادی که همراه سالمند با آنان زندگی کرده و درک نسبی از شرایط آنان دارند، اقدام به سنجش میزان کیفیت آن عوامل با استفاده از طیف لیکرت در پنج سطح به عمل آمد. سپس با استفاده از نرم افزار SPSS داده ها آنالیز و میزان میانگین و انحراف معیار برای هر گویه تعیین و ضریب cv محاسبه و از کم تا زیاد مرتب شد. از آن جایی که cv کم بر اتفاق نظر بیشتر افراد نمونه دلالت دارد، میزان اولویت هر گویه به این ترتیب استخراج گردید. سپس 36 مورد از امکانات و خدمات به پاسخ گویان ارائه شد و این نتایج بدست آمد که تنوع و زیبایی فضای سبز در پارک، مناسب بودن تعداد و محل قرارگیری نیمکت ها، مناسب بودن شیب مسیرهای پیاده، مناسب بودن عرض مسیرهای پیاده روی؛ به ترتیب به عنوان اولویت های موجود در پارک ها برای سالمندان از دیدگاه سالمندان بوده است و عدم وجود نرده ها و سطوح شیب دار، عدم وجود المان های خاطره انگیز، عدم وجود سالن و ساختمان با سیستم گرمایش و نبود امکانات پزشکی وامداد رسانی در پارک، از دلایل نارضایتی آنان بود. در آخر راهکارهائی مانند رعایت موارد ایمنی در سرویس های بهداشتی و مناسب سازی کفسازی و ایجاد ساختمان هایی با سیستم گرمایشی و سرمایشی در پارک ها و اقدامات امنیتی در استفاده از المان ها و خوانایی تابلوهای اخطاری و راهنما و مانند این ها برای کاهش نارضایتی افراد سالمند پیشنهاد گردید.

هدف این مقاله، بررسی زمان بندی وسایل نقلیه در یک زنجیره تأمین چند محصولی با در نظر گرفتن رابطه متقابل بین بخش حمل ونقل و بخش تولید است. سطح یکپارچگی در نظر گرفته شده در زنجیره تأمین، شامل شرکت سازنده محصولاتِ نهایی و تأمین کنندگان رده اول است که یک ناوگان حمل ونقل آنها را به یکدیگر مرتبط می کند. هدف، نحوه تخصیص سفارش ها به تأمین کنندگان و تعیین توالی ساخت آنها در هر تأمین کننده به همراه تخصیص سفارش ها به وسایل نقلیه و تعیین توالی حمل آنها است؛ به قسمی که مجموع زمان تحویل سفارش ها حداقل شود. این مسأله تاکنون در ادبیات موضوع بررسی نشده است. ابتدا مدل ریاضی مسأله، ارائه می شود. پس از نشان دادن NP-Hard بودن مسأله، برای حل آن یک الگوریتم ترکیبی - تلفیقی جدید از دو الگوریتم ژنتیک و شبیه سازی تبرید - با نام شبیه سازی تبرید جمعیتی (PSA) ارائه می شود. برای اعتبارسنجی الگوریتم PSA نتایج آن با نتایج الگوریتم شبیه سازی تبرید و توسعه الگوریتم DGA مقایسه می شود .این دو الگوریتم، نزدیک ترین مسأله در ادبیات موضوع به مسأله بررسی شده در این مقاله هستند. افزون بر این با ریلکس کردن برخی فرضیات، نتایج الگوریتم PSA با نتایج الگویتم DGA مقایسه می شود. نتایج مقایسه ها نشان دهنده برتری عملکرد الگوریتم PSA در همه مقایسه ها است. همچنین مقایسه نتایج الگوریتم PSA برای مسائل با ابعاد کوچک، نشان دهنده کارایی مناسب آن است.

یکی از مهم ترین وجوه لیبرالیسم سیاسی رالز نسبت آن با حقیقت است. به گفته وی لیبرالیسم سیاسی تلقی خودش از عدالت را درست یا صادق معرفی نمی کند، بلکه آن را معقول می داند. این رویکرد رالز معضل مهم توجیه را پیش روی وی قرار می دهد. وی برای حل این معضل راه حل های متفاوتی مثل وضع اولیه، تعادل تأملی، اجماع همپوش و برقراری رابطه میان اختیار و عینیت ارائه می کند که در این مقاله طرح و سپس با روش تحلیل انتقادی، مثل تحلیل نحوه استدلال، کیفیت استنتاج نتایج از گزاره ها، انسجام و استخراج مفروضات ناگفته در استدلال، نقد می شود. در پایان نشان داده می شود که اجتناب رالز از حقیقت به موجب تحکیم سلطه فکری غرب بر جهان می شود و تنها راه رهایی از این سلطه بازگشت متفکران اسلامی به حقیقت و معناست.

هر نظریه ای درباره عدالت، مستلزم تبیین مجموعه حقوقی برای انسان است؛ زیرا این حقوق همان چیزهایی هستند که نظریه عدالت قرار است شیوه توزیع خاصی برای آن ها ارائه دهد (تاریخچه). تبیین معیارهای عدالت سیاسی ازمنظر انسان شناختی در متون دینی، موضوعی است که کمتر به آن پرداخته شده است (پیشینه). ازاین منظر، مسئله ای بدیع، ناکاویده و جدید است (مسئله). سؤال مقاله حاضر، آن است که ایده دوساختی بودن وجود انسان ازمنظر دینی چه تأثیری در نظریه عدالت در عرصه سیاست دارد (سؤال)؟ پژوهش حاضر، ضمن تلاش برای اثبات ایده دوساحتی بودن انسان، دو نوع حقوق را برای انسان ها در نظر می گیرد (فرضیه). در پاسخ به این سؤال، متون دینی با این غرض (هدف) و با روشی توصیفی تحلیلی (روش) مورد تحلیل قرار می گیرد؛ تا دلالت های سیاسی تلقی شده از انسان در نظریه پردازی درباره عدالت تبیین شود. درنتیجه، تلقی اسلامی از ماهیت انسان، موجب می شود که هر برداشتی از عدالت معطوف به هر دوی این حقوق باشد. آنچه دراین میان اهمیت دارد، آن است که مبنای توزیع قدرت سیاسی در جامعه، بستگی به میزان رشد و تعالی فرد، متفاوت خواهد بود. این تفاوت در نظام توزیع قدرت در تقابل با اندیشه های قراردادگرایانه مدرن است که ساحت فطری و الهی وجود بشر را انکار می کنند (یافته).

هر نظریه ای درباره عدالت، بر بنیان های نظری استوار است که یکی از مهم ترین آنها بنیان هستی شناختی است. در این پژوهش تلاش شده تا بنیان هستی شناختی عدالت در اسلام و لیبرالیسم با استفاده از روش تفسیری و تطبیقی روشن گردد. در این راستا آرای دو تن از متفکران برجسته معاصر، آیت الله جوادی آملی و جان رالز بررسی و مقایسه شده و نشان داده شده که رالز به لحاظ هستی شناختی فردگرا و انسان محور است و در مقابل، آیت الله جوادی آملی دارای هستیشناسی سهضلعی است و بر ترابط انسان با خداوند و بقیه هستی تأکید دارد. این امر دلالت های مهمی در تنظیم نظریه عدالت آنها دارد.