مهدی ذاکریان

"تجربه کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد که برنامه‌های شبیه‌سازی در آموزش پژوهش‌گران، استادان، دانشجویان، دیپلمات‌ها و مجریان علم سیاست و روابط بین‌الملل بسیار سودمند و اثربخش است. با اینکه چنین روش آموزشی سبب می‌شود تا مدار آزمون و درستی و نادرستی یک تصمیم یا برنامه پیشاپیش روشن شود، اما هنوز چنین روش آموزشی به طور رسمی در برنامه آموزش دانشگاه‌ها و آماده‌سازی دیپلمات‌ها و مجریان به کار گرفته نشده است. حال آنکه ضروری است که به این روش آموزشی، مدل‌سازی برنامه‌های شبیه‌سازی و نظریه‌پردازی و سناریونویسی در این زمینه توجه جدی صورت گیرد. پرسش پایه‌ای مقاله پیش‌روی نیز همین است که چگونه می‌توان در زمینه شبیه‌سازی در رشته‌ی روابط بین‌الملل مدل‌سازی نمود و چه برنامه‌های شبیه‌سازی می‌تواند جامعه دانشگاهی ما را به عقلانیت کاربردی و تصمیم‌سازی علمی نزدیک‌تر نماید؟ از آنجا که دستیابی به یک سیاست خارجی علمی و برخورداری از روابط مناسب با جامعه بین‌المللی، نیازمند برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی‌های علمی است، نویسنده این فرضیه را مورد بررسی قرار می‌دهد که مدل‌سازی برنامه‌های شبیه‌سازی در روابط بین‌الملل برپایه دانش، پژوهش، آزمایش و نیازمندی‌های کشور به طور مستقیم بر توانایی‌های نیروهای دانشگاهی و متخصصین روابط بین‌الملل اثرگذار است. در راستای آزمون این فرضیه‌ها، برنامه‌ها و مدل‌های شبیه‌سازی در روابط بین‌الملل که تاکنون از سوی نویسنده برگزار شده‌اند مورد بررسی قرار گرفته و با بهره‌گیری از تجربه برگزاری برنامه‌های شبیه‌سازی در روابط بین‌الملل، مدل‌های تازه شبیه‌سازی و سناریونویسی در این زمینه پیشنهاد و تمرین می‌شوند. "

فرایند رویدادهای دهه گذشته و خواسته های امروزی جامعه بین المللی نشان می دهند که چگونه گسترش، فراگیری و جهان شمولی اعلامیه جهانی حقوق بشر و پیمان نامه های حقوق بشری سازمان ملل متحد در راستای منافع همه ملت ها و کشورهای عضو سازمان ملل است. همچنین هم اندیشی جامعه بین المللی بر روی یک سری قواعد حقوق بشر مانند ممنوعیت شکنجه، بردگی، حق حیات، آزادی بیان و مانند این که قواعد بنیادین حقوق بشر نامیده می شوند غیرقابل نقض هستند. این دو مفروض بر نهادینه سازی هنجارهای حقوق بشری و پشتیبانی از حقوق بشر در هر کجایی از دنیا از جمله کشور ما اثرگذارند. به همین روی ایران در برابر فرایند جهان شمولی حقوق بشر از چه راهبردی می تواند بهره بگیرد؟ درحالی که به ادعای بسیاری از دانشمندان روابط بین الملل و حقوق بین الملل، جهان شمولی حقوق بشر پلی است برای امنیت و پیشرفت کشورها. با قرار دادن این ادعا در حاشیه، این پرسش کلیدی را مطرح می کنیم که راهبرد بهینه ایران در برابر فرایند جهانشولی حقوق بشر چیست؟ این پژوهش این فرضیه را مورد آزمون قرار می دهد که از آنجا که فرهنگ و باورهای بومی و دیرینة فرهنگی، مذهبی و ملی هر کشوری در موضوع حقوق بشر از زمینه نسبی فراگیری و جهان شمولی برخوردار است، راهبرد بهینة ایران دنبال کردن میان فرهنگی بودن قواعد بنیادین حقوق بشر است. در راستای آزمون این فرضیه، چگونگی شکل گیری پیمان نامه های حقوق بشری و مواضع ایران، تمایزات فرهنگی ایران و انواع جهان شمولی ها، حق شرط و تفسیرهای ویژه از حقوق بشر، گفت و گوهای نظری و دانشگاهی در زمینه جهان شمولی حقوق بشر، نسبیّت گرایی فرهنگی و تأثیر میان فرهنگی بودن قواعد بنیادین حقوق بشر بر آشتی بین نسبی گرایی و جهان شمولی حقوق بشر مورد بررسی قرار می گیرد. رویکردها است.

ویژگی برجسته دنیای امروزی در این قرار گرفته که هم به یکسانی و هم به تمایزات نگاه شود . در همین راستا ، اصول و قواعد حقوق بشر در بستر گوناگونی و گستردگی فرهنگها و ارزشها و باورهای ملتهای عضو ملل متحد نمایان می‌شود . پژوهش پیش روی در همین زمینه به این پرسش کلیدی می‌پردازد که چگونه می‌توان قاعد بنیادین حقوق بشر در جامعه بین المللی را همراه با احترام به باورهای بومی و دیرینه فرهنگی هر کشور - ملتی جهان شمول نمود ؟ نویسنده با بهره‌گیری از پیمان‌نامه‌های بین المللی حقوق بشر ، حق شرط کشورها بر آنها ، رای دادگاه اروپایی حقوق بشر ، تفسیرهای ویژه برخی کشورها از حقوق بشر ، نسبت گرایی فرهنگی و گفتگوهای تئوریک و آکادمیک حقوق بشری این فرضیه را مورد آزمون قرار می دهد : همه فرهنگها و کشورهای شمال و جنوب از زمینه نسبی فراگیری و جهان شمولی قواعد بنیادین حقوق بشر بین المللی برخوردارند

شاید تا دیروز موضوع حقوق بشر نمی توانست سبب ساز گسست و پیوند روابط میان دو بازیگر بین المللی شود. ولی امروزه به ادعای کشورهای باختر زمین، حقوق بشر می تواند ماهیت روابط بازیگران نظام بین الملل را دستخوش تغییر و تحول کند. اتحادیه اروپا در همین زمینه گاه شرط حقوق بشر در روابط سیاسی و بازرگانی با برخی از واحدهای سیاسی را به کار می گیرد. نوشتار پیش روی با در نظر داشتن مفروض یاد شده، این فرضیه را به آزمون می گذارد که اتحادیه اروپا به دلیل هزینه بالا و ناتوانی در بهره مندی از قدرت سخت hard power خواهان اثرگذاری و ایجاد روابط خارجی با ایران ...

به جرئت می‌توان گفت که پژوهش در زمینه شبیه‌سازی در روابط بین‌الملل از جمله موضوعات علمی کشور است که از فقر شدید علمی رنج می‌برد. در موضوع شبیه‌سازی در روابط بین‌الملل در کشور ادبیات بسیار محدودی وجود دارد. حال آنکه با شبیه‌سازی در روابط بین‌الملل و با بهره‌گیری از دیگر علوم می‌توان مدل‌های شبیه‌سازی مؤثری را طراحی کرد که به نیازهای کشور پاسخ دهند. به همین دلیل نگارنده تلاش کرده است توأم شدن دیسیپلین‌های علمی (نظم خارج از دانش محض) را با ساخت مدل‌های شبیه‌سازی از منظر تئوریک و کاربردی مورد بررسی قرار دهد. در این پژوهش موضوع ارتباط میان‌رشته‌ای با شبیه‌سازی در روابط بین‌الملل بر پایه پنج اصل متدولوژی، دانش، پیمایش، روش و پیشینه پژوهشگری مورد بررسی قرار می‌گیرند. همچنین با تأکید بر اینکه بسته به موضوع مدل شبیه‌سازی به چه نوع رشته‌های علمی در شبیه‌سازی روابط بین‌الملل نیازمندید به بحث و پژوهش درباره میان‌رشته‌ای بودن آن می‌پردازیم.

آنان که با دو رهیافت حقوق بین الملل و روابط بین المللی آشنا هستند به نیکی می دانند که ساختار نظام بین الملل تحت تاثیر چه مؤلفه هایی است . حقوق بشر رهیافتی است که از بستر حقوقی برخاسته و روابط بین المللی را به شدت تحت تاثیر قرار داده است . ولی با گذشت زمان ، به روشنی دیده شد که حقوق بشر زمینه ساز دستیابی به قدرت بیشتر برای کسانی است که زورمندی را در میدان رقابتهای سیاسی جستجو می کنند . اکنون اصلاحات و بازبینی سازمان ملل متحد نیز دچار همین بیماری است ...

پس از انقلاب اسلامی ، زمزمه‌های تغییر نام خلیج فارس تقویت شد . با اینکه خلیج فارس در طی تاریخ بیش از 2500 ساله‌اش همواره با نام ویژه خود به نام دریای پارس یا مانند آن نامیده می‌شد ، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، زمزمه‌های تغییر نام بیشتر شد . مقاله پیش روی به بررسی این پرسش‌ پایه‌ای می‌پردازد که چه زمینه‌ها و بسترهایی سبب ساز دست بردن به یک نام تاریخی و دیرینه می‌شود ؟ ..

ایران و ترکیه به عنوان دو قدرت منطقه ای پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی شوروی سابق همواره بهسوی رقابت با یکدیگر حرکت کرده اند. این مقاله به دنبال بررسی تأثیر تحولات جهان عرب بر رقابت منطقه ای ایران و ترکیه با استفاده از رویکردی واقع گرایانه و امنیت محور می باشد. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که تحولات جهان عرب با تشدید رقابت منطقه ای ایران و ترکیه، موجب شکل گیری اتحادها و ائتلاف های منطقه ای و فرامنطقه ای با محوریت ایران و ترکیه شده است که در یک سوی آن روسیه، ایران، عراق و سوریه و در سوی دیگر ترکیه، عربستان سعودی، قطر و گروه های سلفی قرار دارند. همچنین ناتوانی ترکیه در این مسیر موجب ارتقای جایگاه منطقه ای ایران و تعدیل سیاست منطقه ای ترکیه خواهد شد.

یکی از فعالیت های شورای حقوق بشر که با تأسیس آن از سال 2006 میلادی گسترش یافته است، استفاده از کارشناسان حقوق بشر برای بررسی، واکاوی و نظارت بر وضعیت حقوق بشر دولت هاست. رویه های ویژه، نام کلی سازوکارهایی است که کمیسیون پیشین حقوق بشر، آن را تدوین و شورا انجام آنها را تقبل کرده تا بر وضعیت حقوق بشر در کشورها یا سرزمین های معین (مأموریت های کشوری) یا پدیده های مهم نقض حقوق بشر در جهان (مأموریت های موضوعی) نظارت کند و درباره آنها توصیه، راهنمایی و گزارش علنی ارائه دهد. بحث اصلی این است که شورای حقوق بشر با برداشتن گام های مؤثر در سازوکار رویه های ویژه در راستای نظم مدون حقوق بشری، از تجارب گرانسنگی در نظارت بر حقوق بشر بهره مند است. این نظارت ها بیشتر بر دولت هایی اعمال می شود که مایل یا قادر به انجام تکالیف خود در قبال شهروندان نیستند. این گزارشگران با توجه به مهارت های فنی و تجربی خود در تنظیم و ارائه گزارش ها و با اعمال فشار بر دولت ها در حوزه های تقنینی، قضایی و اجرایی کشورها، اثرگذاری مطلوبی بر افزایش احترام به حقوق بشر داشته اند؛ اگرچه پاره ای نیز بدون توجه به ارزش ها و هنجارهای سنتی جوامع- اعم از قانونی و عرفی- مباحث نظری گسترده و گاه جنجال آفرین به راه انداخته اند. با برطرف شدن عیوب کمیسیون پیشین حقوق بشر و همچنین، روزامدی نهادها و سازوکارهای آن، بسیاری از جوامع مدنی، صاحبنظران و کارشناسان، سازوکار رویه های ویژه را ستوده و این ابزار را معیاری جهانشمول و غیرقابل نقض معرفی کرده و بر اهمیت آن اهتمام داشته اند؛ با این همه، پاره ای از دولت ها اشعار داشته اند که این سازوکار، هیچ گونه تقدم ذاتی نسبت به ارزش ها و هنجارهای دولت ها ندارد. در مقاله پیش رو، نویسندگان مقاله ضمن تبیین دستاورد های این سازوکار، عملکرد شورای حقوق بشر را در زمینه ایجاد مقام گزارشگری بررسی خواهند کرد.