سیده مطهره حسینی

زبان شناسی شناختی که در دو قرن اخیر ظهور نموده، روش های خوبی برای بررسی و درک بهتر متون ارائه کرده است. استعاره در این رویکرد استعاره مفهومی نامیده شده است. این مقاله به بررسی استعاره مفهومی رحمت الهی در قرآن کریم که ساختار پیچیده و متشکل از چندین نوع استعاره دارد و بسط معنایی حاصل از آن که مالکیت و استیلا و علم خداوند به نعمات اخروی و دنیایی را بیان می کند، می پردازد. در شواهدی از آیات قرآن، رحمت خداوند همچون اموال گرانبها در گنجینه هایی ذخیره شده که خداوند در مواقع لزوم و شایستگی بنده، برای بهره مندی در آن را می گشاید یا نعمت های معنوی مانند ارسال رسل و نزول قرآن به صورت بارانی که بر بندگان می بارد، مفهوم سازی شده است و در گونه دیگری، رحمت خداوند به مثابه ظرف یا پهنه وسیع یا حجیمی است که بنده می تواند داخل آن برود یا خارج از آن باشد. قرآن به کمک استعاره های مفهومی جهانی از اندیشه را به روی بشر گشوده و مفاهیم بسیار پیچیده از امور غیبی و مجردات را با زبانی ساده و ملموس به بشریت عرضه کرده است.

فرید زکریا، روزنامه نگار نومحافظه کار امریکایی که در دوران ریاست جمهوری جرج بوش مشهور شد، در آیندة آزادی: اولویت لیبرالیسم بر دموکراسی نگاه پایان تاریخی خود به جهان گیر شدن دموکراسی های لیبرالِ امریکایی را با چاشنی انتقادی مطرح کرد. انتقادهای او بیش تر به نظام سیاسی فعلی امریکا و ستودن روند تاریخی آن است که نخبه گراتر و کارآمدتر است. مقالة حاضر به مباحث این کتاب نگاهی انتقادی دارد؛ بنابراین مبانی کتاب در باب لیبرالیسم و دموکراسی با اصول این دو ایده مقایسه شده است تا نوع برداشت نولیبرال و نوکلاسیک زکریا آشکار شود. هم چنین نومحافظه کاری و جریان فکری ای که زکریا بدان تعلق دارد مروری انتقادی شده و جایگاه روابط بین الملل اسلامی در این بحث مشخص شده است.

منطقه آذربایجان در تکوین اندیشه های روشنفکری و انقلابی پیش از مشروطه و همچنین در پیروزی انقلاب مشروطه نقشی تاریخی داشته است. پایداری مردم تبریز در «حصر تبریز» به فتح تهران بوسیله مشروطه خواهان آذری، شمالی و بختیاری انجامید. درباره انقلاب مشروطه این پرسش مطرح است که اکثریت های قومی چه نقش ایجابی یا سلبی در آن داشتند؟ فرضیه مقاله می گوید «منطقه آذربایجان از نظر داخلی و خارجی در تکوین و پیروزی انقلاب مشروطه نقشی بنیادین داشته است». از نظر داخلی منطقه آذربایجان که مقر ولیعهد قجر و یکی از قطب های اقتصادی کشور بود، نسبت به سایر مناطق کشور پیشرفته تر بود.

تاریخ مصر به دلایلی چند، این کشور را همواره مهد چالش ها و کانون رویدادهای تاریخ ساز کرده است. رویدادهای تاریخی مصر را به کانون جریان های نظری و عملی تبدیل کرده است. تشکیل خلافت نیرومند فاطمی، فعالیت و حیات شیعیان، فرهنگ تشیع، تاریخ معاصر حضور شیعیان در مصر، وضعیت کنونی شیعیان مصر، شخصیت های همسو با تشیع، و سازمان های شیعی در این مقاله بررسی شده اند تا به این پرسش اصلی مقاله پاسخ داده شود: شمار (فراوانی) شیعیان مصر چقدر است و جامعة مصر تا چه میزان پذیرای فرهنگ تشیع است؟

جمهوری تاتارستان مهم ترین جمهوری مسلمان نشین روسیه است، زیرا بیشتر مسلمانان روسیه تاتار هستند. تاتارها در گذشته بر مسکو چیره شده و روس ها بیش از 200 سال در حکومت تاتاری زیسته اند. هم اکنون نیز تاتارستان از نظر فرهنگی و اقتصادی برای روسیه اهمیت زیادی دارد. روسیه از تاتارستان به عنوان الگویی برای جمهوری های مسلمان نشین، به ویژه در قفقاز شمالی استفاده می کند، زیرا تاتارها بسیار متجدد بوده و با فرهنگ ارتدوکس از در آشتی درآمده اند. پرسش اصلی مقاله این است که «درون مایه هویت مسلمانان تاتارستان، از کدامیک از فرهنگ های اسلامی، تاتاری و روسی متاثر است»؟ فرضیه نویسندگان این است که «با توجه به قدرت سه فرهنگ اسلامی، تاتاری و روس-اسلاو-ارتدوکس در جامعه تاتارستان، فرهنگ این جمهوری از هر سه فرهنگ متاثر است». برای بررسی این فرضیه از پژوهش های گوناگون بومی (تاتاری) و غیر بومی بهره برده شده تا رویکردهای گوناگون در مورد هویت مسلمانان تاتار تحلیل شود.

استعاره یکی از مهم ترین صنایع ادبی است که در رویکرد نوین زبان شناسی از ارکان اندیشه قلمداد شده است. در این رویکرد استعاره منحصر در زبان و واژگان نیست بلکه بخش عمده ای از فرایند اندیشه انسان استعاری است؛ از این رو در همه زبان ها به کار رفته است و به هر نوع مفهوم سازی از یک حوزه براساس حوزه ای دیگر گفته می شود. در این جستار این موضوع در زبان قرآن و کلام امیرالمؤمنین علیه السلام مورد بررسی قرار گرفته است. گونه های استعاره های مفهومی در رویکرد جدید (وجودی، جهتی و ساختاری) به وفور در قرآن به کار رفته است در این نوشتار فقط به استعاره وجودی پرداخته شده است. استعاره های وجودی یا هستی شناختی براساس تجربه های ما از اشیاء و اشخاص شکل گرفته و به سه نوع استعاره پدیده ای یا مادی، استعاره ظرف و استعاره شخصیت بخشی تقسیم می شود. برای یافتن اهداف استعاره در آیات قرآن از آراء مفسران بهره گرفته شده است. بررسی استعاره های به کاررفته در کلام حضرت علی علیه السلام نشان می دهد که این استعاره ها برگرفته از استعاره های مفهومی قرآن یا تجلی آن و در بسیاری از موارد تبیین مفاهیم قرآنی است و بیانگر این مطلب است که آن حضرت بالاترین درک از قرآن را داشته و اندیشه و بنیادهای فکری خویش را از قرآن اخذ نموده و گستره استعاره در کلام حضرت، پرتو هدایت قرآنی و بازتاب جهان بینی و فرهنگ قرآن است.

«آنا زلکینا» در کتاب «جنبش های اسلامی در قفقاز شمالی» (در اصل با عنوان «در جستجوی خدا و آزادی؛ واکنش صوفیان به پیشروی روسیه در قفقاز شمالی») به رابطه حوزه اندیشه ها و گستره واقعیت ها، به ویژه اینکه چگونه یک دین می تواند ارزشها، نظام اجتماعی و فرهنگ حقوقی یک جامعه را دگرگون کند، می پردازد. توجه ویژه کتاب به تأثیر یک حلقه عرفانی، سیاسی و تاریخی است که با هدف مطالعه قفقاز در آستانه حمله روس ها تهیه و تدوین شده است. در این مقاله ضمن مطالعه بخش های مختلف کتاب و محتوای آن، فهوای کلام زلکینا از بحث درباره تصوف در روسیه بررسی شده و با بیان نقاط ضعف و کاستی های محتوایی کتاب، نقاط قوت آن و فصول بدیعش نیز معرفی شده است. اشکالات ترجمه ای کتاب نیز در بخش نقد شکلی در پایان این نوشته آمده است. روش مطالعاتی مقاله، اسنادی و مراجعه به منابع کتابخانه ای است. نتیجه گیری مقاله نشان می دهد که رویکرد سیاسیِ هویتِ فرهنگی مسلمانان منطقه قفقاز، تصوف را به عنوان بستر مقاومت مسلمانان آسیای مرکزی و قفقاز در برابر حاکمان مستبد و ضد دین بکار گرفته است.

زمینه و هدف: وظیفه اصلی پلیس، ایجاد امنیت بهویژه در بعد اجتماعی است و معمولاً بدین منظور، برخورداری از قدرت انتظامی یکی از مؤلفههای اساسی میباشد. مقاله حاضر مفاهیم امنیت نرم (افزاری) و قدرت نرم (افزاری) را مورد مطالعه قرار داده و سپس به چگونگی پیدایی آنها، پایگاه نظری این مفاهیم و نظریهپردازان عمده که در این باره بحث کردهاند، اشاره کرده است. در ادامه، رابطه میان نظریات قدرت و امنیت نرم، با جایگاه نیروی انتظامی (پلیس) در جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق اسنادی است و از منابع الکترونیکی و مصاحبههای مسئولین سپاه و پلیس نیز جهت تبیین جایگاه این نیرو در داخل و حارج از ایران بهره برده شده است. روش: روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است که با ابزارهای مطالع اسنادی و مراجعه به منابع الکترونیکی و مصاحبههای مسئولین سپاه و پلیس نیز جهت تبیین جایگاه این نیرو در داخل و خارج از ایران کوشیده ایم مسئله را تحلیل کنیم. در بخش توصیفی، با استفاده از دادههای کتابخانهای و منابع الکترونیکی را در چارچوب نظریه پژوهش (قدرت نرم به عنوان پایهای برای امنیت نرم) مورد تجزیه و تحلیل قرار دادهایم. یافتهها: فرصتها و چالشهایی که در عرصه قدرت و امنیت نرم در داخل و خارج از کشور، پیش روی نیروی انتظامی (پلیس) است شناسایی شدهاند. نتیجهگیری: دو ستون اساسی قدرت نرم، دانشگاه و رسانهها هستند که با تأثیر بر مردم میتوانند به عنوان زنجیرهای برای گسترش قابلیتهای پلیس در عرصه امنیت نرم کمک کنند.

کتاب «کالبدشکافی داعش: ماهیت، ساختار تشکیلاتی، راهبردها، و پیامدها» نوشته سید علی نجات از آثاری است که کوشیده است به معرفی همه ابعاد داعش بپردازد. این کتاب درباره مبانی فکری و ایدئولوژیک داعش، تاریخچه و نحوه شکل گیری، ساختار تشکیلاتی، راهبردها و تاکتیک های، راهبرد رسانه ای این گروه، نیروهای فعال تحت فرماندهی، وضعیت مالی و اقتصادی، دلایل موفقیت و شکست، و چالش ها و فرصت های داعش برای جمهوری اسلامی ایران و راهکارهای مقابله بحث شده است. در این نقد، ضمن معرفی و توصیف اثر، به نقد شکلی آن پرداخته و در بخش تحلیل و ارزیابی محتوایی، به نقد محتوای فصول کتاب و تبیینی بر یکی از اصلی ترین مشکلات آن یعنی نبود بنیاد نظری پرداخته ایم. در بخش ارزیابی نهایی نیز، ضمن بیان جایگزین های موجود برای بهبود کتاب، برخی پیشنهادات را برای آثار بعدی با این موضوع و روش مطرح کرده ایم. روش مطالعه ما، اسنادی با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، اعم از فیزیکی و الکترونیک بوده است.

هدف: ساختار با توجه به اهداف استراتژیک سازمان و فرایندهای شناسایی و تعریف شده طراحی می شود و مبنای طراحی فعالیت ها و ارتباطات کارکنان قرار می گیرد. فرایندها و فعالیت های سازمان ها و شرکت ها نیز، از طریق نقش ها و سمت های سازمانی ای اجرا می شود که بر اساس ساختار و با توجه به دستیابی به اهداف سازمانی، به کارکنان واگذار می شود. اما سؤال مهم این است که ساختار رسمی تا چه اندازه می تواند پاسخ گوی نیازهای ارتباطی مردم و اجرای فعالیت های تفویض شده باشد. این در حالی است که در بسیاری از سازمان ها، به موازات ساختار رسمی، ساختاری غیررسمی نیز شکل می گیرد و بسیاری از فعالیت ها، بر اساس روابط شکل گرفته در ساختار غیررسمی انجام می شود؛ زیرا به دلایل مختلف، کارکنان بعضی سازمان ها مجبورند که از طریق ارتباطات غیررسمی و در قالب تیم های کاری موقت، بخشی از فرایندهای سازمانی را انجام دهند. در واقع، وجود ساختار غیررسمی در بسیاری از سازمان ها اجتناب ناپذیر است. حال که از وجود ساختارهای غیررسمی در سازمان ها گریزی نیست، بهتر است سازمان ها با علم به این موضوع و با دیدی روشن، این ساختارها را مدیریت کنند. موضوع اصلی، نظارت بر ساختار غیررسمی و مدیریت صحیح این ساختار و روابط ناشی از آن است. سنجش میزان تشابه و تفاوت ساختارهای رسمی و غیررسمی سازمان، از اهداف این پژوهش است. روش: ساختار رسمی، از نمودار سازمانی استخراج شده است. ساختار غیررسمی، مبتنی بر ثبت اطلاعات و اطلاعات موجود در منابع و پایگاه های مختلف است. گزارش هایی از رویدادهای ناشی از تعاملات کاری افراد، در فرایند انتخاب تأمین کننده از یک شرکت پروژه محور، در یکی از پروژه های ساختمانی پیچیده جمع آوری شد و به کمک روش تحلیل شبکه های اجتماعی، از این داده ها به عنوان یک شبکه غیررسمی استفاده شد. میزان تشابه و تفاوت ساختار رسمی و غیررسمی شرکت، از طریق معیارهای شبکه اجتماعی و شاخص رند سنجیده شد. یافته ها: بر اساس اطلاعات به دست آمده در فرایند یادشده، کارگروه ها یا جوامع غیررسمی ناشی از تعاملات واقعی افراد شناسایی و تجزیه وتحلیل شد. این جوامع بر اساس ساختار سلسله مراتبی سازمان با اداره ها و واحدهای رسمی مقایسه شدند. با استفاده از شاخص رند، شباهت این دو ساختار 76/0 درصد برآورد شد. این روش می تواند مبنایی برای مقایسه ساختار رسمی و ساختار واقعی شرکت ها باشد. درجه شباهت یا تفاوت ایدئال بین این دو ساختار، بسته به ماهیت، فرهنگ و مأموریت هر شرکت، متفاوت است.   نتیجه گیری: استفاده از این روش و شناسایی و تحلیل علل تفاوت های این دو گروه از ساختارهای ارتباطی، می تواند به سازمان ها کمک کند تا ساختارهای خود را بهبود بخشند، آن ها را چابک تر کنند و برخی کاستی های ساختاری را جبران کنند. با استفاده از این روش تحلیل و مقایسه نتایج در این دو گروه، می توان ساختار سازمانی را بررسی کرد، کارگروه ها و تیم های مؤثر را تقویت کرد، از ارتباطات مؤثر حمایت کرد و حتی، از ضعف ارتباطات پیشگیری کرد.

مقاله حاضر ضمن مرور کتاب «دو جستار درباره فلسفه سیاسی فمینیسم» و روند کاریِ سه نویسنده آن که از نظریه پردازان فمینیستی هستند، به بررسی رویکردهای رادیکال، لیبرال و جامعه گرا در نظریه های فمیسنیتی می پردازد و در طی این بررسی،، مباحث کتاب را با نگاهی انتقادی مرور می کند. همچنین تجدیدنظرطلبی فمینیستی که در جستار دوم کتاب طرح شده است را با نمونه هایی از تجدیدنظرطلبی جهان سوم گرا و غیرغرب گرا مثلا موهانتی در هند و انلویه در مالزی مقایسه می کند. حاصل بحث اینکه نظریه فمینیستی طرح شده در جستار یکم کتاب اگرچه ادعای عبور از غرب را دارد، ولی به صورت ایدئولوژیک غربی است یعنی باور و جهان بینی اروپا- امریکایی دارد. نظریه اجتماعی جستار دوم نیز اشاره فشرده ای به ارکان فمینیسم جامعه گرا دارد، و با اینکه چندان به حوزه های اجتماعی غیرغربی نپرداخته است، زمینه طرح آن در جوامعی که ارکان جامعه مدنی در آنها قوتی دارد، فراهم است. روش انجام پژوهش، توصیفی است و در آن با استفاده از منابع کتابخانه ای به دنبال خوانش نقدگونه کتاب هستیم تا نکات مثبت و منفی آن را دریابیم. هدف این مقاله، یافتن نقاط فراز و فرود و به تعبیری درستی و نادرستی ادعاهای نویسندگان کتاب درباره زنان و زنانه نگری است.

آثاری که درباره روسیه نوشته شده اند، اندکند و بیشتر صبغه ادبی، سیاسی، ژورنالیستی یا امنیتی دارند. کتاب جامعه و فرهنگ روسیه کوشیده است نگاهی عمومی و فراگیر به مبحث فرهنگ در جامعه روسیه داشته باشد که کمتر مورد توجه مطالعات روسیه واقع شده است. این مقاله پس از معرفی کتاب و نویسنده، نوع توجه نویسنده به مبحث جامعه و فرهنگ روسیه نقد و تحلیل شده است. بدین منظور، بستر و خاستگاه اثر بررسی شده، سپس با نقد درون ساختاری به تحلیل و بررسی میزان انسجام و نظم منطقی اثر و اشکالات ظاهری، دستوری و تایپی؛ و روش شناختی آن می پردازد و نقاط قوت محتوایی آن را نیز باز می گوید. در ادامه نقد برون ساختاری (مبنایی) از کتاب شده و پس از تحلیل و بررسی میزان هماهنگی مفاد اثر با اصول و مبانی مفروض آن و بیان قوت ها و تناقضات موجود، میزان ارتباط و چالش مفاد اثر با مبانی و اصول دینی و اسلامی بحث شده است.

در خصوص نوع طلاق از ناحیه زوجه به وکالت از زوج و منبعث از ماده 26 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 سه رویکرد قابل مشاهده است؛ نخست نظریه طلاق توافقی که جایگاه صدور گواهی عدم امکان سازش است؛ دوم نظریه طلاق یک طرفه به درخواست زوجه که محل صدور حکم طلاق است؛ و سوم نظریه دومرحله ای بودن فرایند چنین طلاقی. آثار متفاوت ناشی از پذیرش هر یک از این سه رویکرد، در حقوق هر یک از زوجین در فرایند دادرسی و مرحله اجرای صیغه طلاق، مؤید ضرورت بررسی موضوع است. پژوهش توصیفی تحلیلی حاضر در پی پاسخ به این پرسش اصلی که نوع طلاق از ناحیه زوجه به وکالت از زوج و آثار ناشی از آن چیست، از طریق بررسی نظریه های مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه و با استفاده از آرای صادره از دادگاه های خانواده و مباحث مطرح در نشست های قضایی، انجام شد. نتایج نشان داد که ماده 26 قانون پیش گفته از نظر تعیین نوع طلاق به وکالت از زوج با ابهام مواجه بوده و لذا متن اصلاحی را پیشنهاد می دهد؛ ضمن اینکه بهترین تفسیر از ماده فوق را دومرحله ای بودن طلاق زوجه به وکالت از زوج می داند: ابتدا دعوی احراز جهت محقق کننده وکالت برای زوجه؛ و سپس درخواست صدور گواهی عدم امکان سازش در قالب طلاق توافقی. این نظریه که با منطوق ماده 26 سازگاری بیشتری دارد، مشکلات وارد بر دو نظریه دیگر به ویژه از حیث شمول اعتبار امر مختومه در صورت عدم اجرای صیغه طلاق ظرف مهلت مقرر در ماده 34 قانون حمایت خانواده را مرتفع می سازد.

کتاب «قدرت و سیاست فرهنگی در روابط بین الملل» با تدوین گری «جِی. پی. سینگ» در سال 1396 توسط انتشارات «علمی و فرهنگی» در 1000 نسخه و 352 صفحه به چاپ رسیده است. بخش نخست این مقاله با عنوان «معرفی و توصیف اثر و ارزیابی شکلی کتاب قدرت و سیاست فرهنگی در روابط بین الملل»، به بیان ویژگی های فنی کتاب پرداخته، ویرایش ادبی کتاب را بررسی کرده و سپس نکاتی درباره رعایت اصول علمی ارجاع دهی درون متن و کتابنامه آن گفته است. بخش دوم با عنوان «تحلیل و ارزیابی محتوایی کتاب» موارد زیر را بررسی کرده است: ابعاد آموزشی، مسئله مندی و پاسخگویی به نیازهای علمی و کاربردی کشور، ارزیابی نظم منطقی و انسجام درونی بخش های مختلف، میزان استحکام تحلیل ها و تبیین های ارائه شده، دقت در کاربرد اصطلاحات تخصصی و معادل سازی برای واژه ها و اصطلاحات تخصصی و خارجی، میزان رعایت اصول و اخلاق علمی (استفاده از زبان علمی، ذکر منابع مورد استفاده، سوگیری غیرعلمی، هماهنگی / سازواری اثر با ارزش های اسلامی و ایرانی. در پایان، نتیجه ای با عنوان «ارزیابی نهایی اثر» نوشته شده و جمع بندی نهایی از کتاب را ارائه کرده است. روش مطالعه مقاله، اسنادی با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، اعم از فیزیکی و الکترونیک بوده است.