بهشتی نگاه عدالت خواهانه داشت

یادنامه شرق، ضمیمه روزنامه شرق، ش 518، 15/4/84
این مصاحبه به انگیزه شناخت دیدگاه‏های اقتصادی شهید بهشتی انجام شده و مصاحبه شونده از اساتید دانشگاه مفید قم است. وی در پاسخ به پرسش اول مصاحبه عوامل مطرح شدن بحث‏های اقتصادی در دهه پنجاه را بررسی می‏کند و تاریخچه‏ای اجمالی از مباحث اقتصاد اسلامی در قرن اخیر نیز به دست می‏دهد. وی تقابل‏گرایی با استعمار، وقوع بحران در آمریکا و اروپا در دهه 1929 ـ 1939، ورود مسائل جدید مثل بیمه و بانک در زندگی مسلمانان و بالاخره گسترش تفکرات سوسیالیستی را چهار عامل گرایش به مباحث اقتصاد اسلامی می‏شمرد و عامل اخیر را مهم‏تر از سایر عوامل ارزیابی می‏کند.
وی در پاسخ به این پرسش که رویکرد متفکرین اسلامی به بحث اقتصاد چگونه است ابتدا سه رویکرد مکتبی بر نظام و علم را معرفی کرده و توضیح می‏دهد و سپس اشاره می‏کند که مباحث اقتصادی مطرح شده در دوره مذکور به نوعی دفاع از دین است تا طراحی یک سیستم اقتصادی. هر چند تصریح می‏کند که شهید صدر ویژگی‏های مکتب اقتصادی اسلام را بررسی کرده و خود نیز به توضیح برخی از این ویژگی‏ها مثل آزادی مختلط، مالکیت مختلط و محور بودن عدالت اشاره‏هایی دارد. پرسش بعدی به نظریات شهید بهشتی اختصاص دارد که مصاحبه شونده نظریات شهید بهشتی را در مقابل دو نظام سرمایه‏داری و سوسیالیسم معرفی می‏کند. و در پاسخ به سؤالات بعدی با تکیه بر آشنایی بیشتر شهید بهشتی با دنیای جدید تمایزات دیدگاه ایشان با دیگران را ارزیابی می‏کند و به‏طور خاص مسئله ارزش اضافی و حاکمیت سرمایه و علت مشروعیت سرمایه را بررسی می‏کند. به گزارش این مصاحبه در نظر شهید بهشتی کار موجب ارزش اضافی است نه سرمایه و به همین دلیل تمرکز ثروت و سرمایه مردود است. شهید بهشتی برای تشکیل سرمایه بزرگ و نه سرمایه‏دار بزرگ راه‏حلی نیز ارائه کرده‏اند که به آن اشاره می‏شود.
پرسش بعدی تصویری است که از فرض وجود شهید بهشتی در زمان کنونی و نزاع توسعه و عدالت ناشی می‏شود و پاسخ، آن است که بهشتی اقتصادی را مطلوب می‏دانست که ارزش‏های دینی را حفظ کند و یک نظام اخلاقی سالم به همراه داشته باشد، جامعه ایده‏آل شهید بهشتی جامعه‏ای بود که در آن فاصله طبقاتی اندک باشد. علت مخالفت‏های محافل سنّتی با شهید بهشتی موضوع پرسش بعدی است که پاسخ آن، تفاوت رویکرد اجتماعی بهشتی به دین با رویکرد فرد گرایانه سنّتی بیان شده و به موارد متعددی از مواضع اختلاف مانند مالیات، احتکار، کار و کارگری و بیمه اشاره شده است. و در این بین دلیل لزوم دولتی بودن بیمه در نگاه شهید بهشتی نیز مطرح می‏شود.
در پاسخ به پرسش بعدی تأکید می‏شود که شهید بهشتی عدالت‏خواه است نه سوسیالیست و تمایز این دو دیدگاه نیز بیان می‏شود. و بالاخره پرسش و پاسخ پایانی به الزامات عدالت‏خواهی در برابر مشکلات اقتصادی امروز می‏پردازد و تصریح و تأکید می‏شود که عدالت فقط جنبه اقتصادی ندارد و نقطه ضعف سوسیالیسم نیز همین نگاه ناقص است.