توتم پرستی و تمایز امور مقدس از عرفی
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
رویکرد دورکیم به دین، رویکردى کارکردگرایانه و سودجویانه است . این رویکرد، هرچند در میان متفکران پیش از او نیز رواج داشته، اما بیشتر تحت نفوذ وى شکل گرفته است .
تبیینهاى کارکردگرایانه گرفتار مشکلاتى هستند که در حوزه دین نیز رخ مىنمایند . در مورد دین، میان شرح کارکردگرایانه یک رفتار اجتماعى خاص و تفسیرى که خود رفتارکنندگان ارائه مىدهند، اختلاف زیادى وجود دارد . شرکتکنندگان در یک مراسم مذهبى نمىدانند که آنچه انجام مىدهند، بیشتر با یکپارچهسازى گروه ارتباط دارد و اگر هم مناسک در برابر چشمانشان چنین کارى را انجام مىدهد، این کار از دید آنها مراد اصلى به شمار نمىآید .
نتیجه این نظر دورکیم که اساسا همه مناسک مذهبى جهان یکى هستند، آن خواهد بود که باورهاى شرکتکنندگان و همچنین مقاصد اعلام شده مناسک، هیچ ارتباطى با آنچه اتفاق مىافتد، ندارد . این در حالى است که براى شناخت رفتار مذهبى، توجه به باورهاى شرکتکنندگان درباره رفتارشان گریزناپذیر است .
از سوى دیگر، نظریه دورکیم نوعى نظریه تحویلگرایانه به شمار مىرود . تحویلگرایى در دین بدین معناست که دین به یک بعد و ضلع آن فروکاسته شود و اضلاع دیگر آن نفى گردد . دورکیم نیز دین را در کارکردهاى اجتماعى آن خلاصه مىکند و مفهوم خدا و دیگر عناصر ادیان را به جامعه تحویل مىکند . تبیین کارکردى دین، آنگاه که با تحویلگرایى همراه باشد، گمراهکننده است; چراکه بر اساس این تحویلگرایى، امر مقدس معناى خود را از دست مىدهد . «فیلیپس» فیلسوف دین نوویتگنشتاینى، دورکیم را تحویلگراى عامد مىنامد; چراکه در تلاش است پدیدههاى دینى را در قالب واژههاى غیردینى تبیین کند . وى نظریه دورکیم در باب دین را چنین توصیف مىکند: «وقتى به واقعیت که صورت زیرین نهاد دینى است، سر مىزنیم، مىبینیم آن واقعیت جامعه است . دین، در واقع، پرستش جامعه است» .
شواهدى که دورکیم بر مدعاى خود ارائه مىکند بر توتمیسم قبایل استرالیایى مبتنى است . اما یکى از همکاران او بعدها نشان داد که نظریه وى پیش از بررسى دقیق قبایل استرالیایى تدوین شده است . در ده سال گذشته، تفسیر دورکیم از توتمیسم بهکلى رد شده است .
نویسنده در ادامه به پارهاى دیگر از مشکلات نظریه دورکیم اشاره مىکند .
پگاه حوزه ، ش 62
نتیجه این نظر دورکیم که اساسا همه مناسک مذهبى جهان یکى هستند، آن خواهد بود که باورهاى شرکتکنندگان و همچنین مقاصد اعلام شده مناسک، هیچ ارتباطى با آنچه اتفاق مىافتد، ندارد . این در حالى است که براى شناخت رفتار مذهبى، توجه به باورهاى شرکتکنندگان درباره رفتارشان گریزناپذیر است .
از سوى دیگر، نظریه دورکیم نوعى نظریه تحویلگرایانه به شمار مىرود . تحویلگرایى در دین بدین معناست که دین به یک بعد و ضلع آن فروکاسته شود و اضلاع دیگر آن نفى گردد . دورکیم نیز دین را در کارکردهاى اجتماعى آن خلاصه مىکند و مفهوم خدا و دیگر عناصر ادیان را به جامعه تحویل مىکند . تبیین کارکردى دین، آنگاه که با تحویلگرایى همراه باشد، گمراهکننده است; چراکه بر اساس این تحویلگرایى، امر مقدس معناى خود را از دست مىدهد . «فیلیپس» فیلسوف دین نوویتگنشتاینى، دورکیم را تحویلگراى عامد مىنامد; چراکه در تلاش است پدیدههاى دینى را در قالب واژههاى غیردینى تبیین کند . وى نظریه دورکیم در باب دین را چنین توصیف مىکند: «وقتى به واقعیت که صورت زیرین نهاد دینى است، سر مىزنیم، مىبینیم آن واقعیت جامعه است . دین، در واقع، پرستش جامعه است» .
شواهدى که دورکیم بر مدعاى خود ارائه مىکند بر توتمیسم قبایل استرالیایى مبتنى است . اما یکى از همکاران او بعدها نشان داد که نظریه وى پیش از بررسى دقیق قبایل استرالیایى تدوین شده است . در ده سال گذشته، تفسیر دورکیم از توتمیسم بهکلى رد شده است .
نویسنده در ادامه به پارهاى دیگر از مشکلات نظریه دورکیم اشاره مىکند .
پگاه حوزه ، ش 62
تبلیغات
