نقوش قالی دستبافت ایرانی، عناصر و نمادهایی از هویت ملی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

هنرهای سنتی ایران یکی از بسترهای شناخت هویت ایرانی است و قالی ایرانی که از آن به هنر ملی یاد می شود یکی از عناصر هویت ملی و شناسنامه فرهنگی و تمدنی کشورمان محسوب می شود که امروزه در جامعه جهانی جایگاه و پایگاه ارزنده ای در عرصه شناخت ایران و سند هویت ایرانی دارد. نظر به این که هویت ایرانی، عناصر و مقوله های گوناگونی را دربرمی گیرد، لذا برخی از این عناصر و مضامین به صورت نمادهای تصویری در قالی دستبافت ایرانی وجود دارد که اشاره به هویت ایرانی دارد. عناصر و نمادهای تصویری که همان نقوش و محتوای زمینه قالی دستبافت را شامل می شوند، در یک طبقه بندی کلی و به صورت یافته های این پژوهش عبارتند از نمادهای گیاهی و درختی شامل درخت (سرو، زندگی)، نقشمایه بته جقه، گل نیلوفر (شاه عباسی) و باغ ایرانی؛ نمادهای جانوری انسانی و حیوانی شامل: نقش بهرام گور، نقش هوشنگ شاه، نقش داریوش در تخت جمشید، نقش شیر، نقش طاووس، نقش سیمرغ و بز کوهی؛ و نمادهای ابنیه و بناهای باستانی که شامل بنای تخت جمشید و حجاری های هخامنشی و بنای طاق کسری می شود. این نقوش و مضامین تصویری شاخصی که در قالی بافی ایرانی بر هویت ملی تأکید می ورزند، در حقیقت از داستان ها، باورها، آیین ها و اسطوره های ایرانی و ملی نظیر شاهنامه و... به پهنه قالی کوچ کرده اند. روش پژوهش این مقاله، روش تاریخی و تحلیل محتوا بوده و ابزار و شیوه های گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه ای، جستجوی میدانی و گردآوری تصویری نمونه هایی از قالی های دستبافت در موزه ها می باشد.