تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)

دسترسی به آمار در تحلیل رویدادهای تاریخی، به ویژه آن دسته از رویدادهایی که جزئیات آن بر ما پوشیده است، نقشی مهم و اثرگذار دارد. در رویداد کربلا، آگاهی از تعداد نیروهای عمربن سعد در روز عاشورا، ازآنجاکه این نیروها از کوفه فراهم آم ده بودند، در تح لیل چگ ونگی مواجهه کوفیان با امام حسین اثرگذار است. برای آگاهی از آمار نیروهای تحت فرمان عمربن سعد در روز عاشورا، با استقرا در منابع تاریخی تا قرن پنجم هجری، داده ها بر اساس سیر زمانی نگارش منابع گردآوری شد و سپس، ضمن ترسیم تطور آنها در سنج ش با یکدیگر، بررس ی و تح لیل گ ردیدند؛ تا بتوان به یک دیدگ اه برآم ده از تاریخ دس ت یافت. برای اعتبارسنجی این دیدگاه، به تحلیل حادثه در بستر تاریخی نیز توجه شده است.یاف ته ها نش ان از آن دارد که اگرچه که ن نگاش ته های تاریخ ی به آم ار نیروه ای عمربن سعد در روز عاش ورا نپرداخته اند، ولی گزارش بلاذری از نیروهای اعزامی، سازگاری بیشتری با دیگر منابع دارد و از سوی دیگر، نیمی یا بیش از نیمی از نیروهای اعزامی از کوفه، حاضر به رویارویی با امام نبودند و در راه می گریخته اند. ازاین رو، بین آمار نیروهای اعزامی از کوفه و افراد حاضر در صحنه کربلا نیز تفاوت وجود دارد.

ازمان وکالت، مهم ترین تشکیلات مخفی در میان شیعیان در عصر حضور ائمه:است. این تشکیلات، در مواجهه با محدودیت های ارتباط با امامان، در مناطقی که شیعیان سکونت داشتند، نمایندگانی داشت. مدینه النبی، به عنوان مرکز حضور ائمه:، در طول تاریخ یکی از مکان های حضور شیعیان بوده است.این پژوه ش، بر آن اس ت تا با بررس ی روایت ه ایی که افرادی را به عنوان وکیل در مدینه معرفی نموده، به این سؤال اصلی پاسخ گوید که اساساً وجود سازمان وکالت در شهر مدینه، تا چه اندازه قابل اثبات است؟ این پژوه ش با روش وصفی تح لیلی و گردآوری اطلاعات با روش کتابخانه ای، این فرضیه را بررسی کرده است که ائمه:به دلیل پیشینه حضور در مدینه، کم بودن تعداد شیعیان این شهر و دشوار نبودن ارتباط با آنها در این شهر، وکیل نداشتند. یافته های پژوهش ضمن تأیید این فرضیه، نشان می دهد که بیشتر افرادی که به عنوان وکیل شهر مدینه معرفی شده اند، برخی از اساس وکیل نبوده اند، بعضی وکیل شهر دیگری بوده اند و برخی نیز برای انجام مأموریت در مدینه حضور داشته اند.

زمامداری در اندیشه اسلامی، مبتنی بر کلان نظریه «امت» پی ریزی شده و افق حاکمیت را در جوامع اسلامی مشخص نموده است. ازاین رو، موضوع امت و امت گرایی، همواره به شکل ویژه در سیره رسول خدا9و ائمه مدّ نظر بوده است. پژوهش حاضر، برای پاسخ به این پرسش سامان یافته است که الزام های تحقق فرایند امت گرایی از دیدگاه امام عسکری کدام اند؟مقاله پیش رو، با روش وصفی تحلیلی به بررسی الزام های تحقق امت گرایی به عنوان اندیشه محوری و اصلی ثابت در تعامل با جریان های مختلف از دیدگاه آن حضرت می پردازد. یافته های پژوهش، نشانگر آن است که مؤلفه های ضروری تحقق فرایند هویت بخش امت گرایی در سیره آن حضرت، دربردارنده «همزیستی مسالمت آمیز توأم با محبت و مدارا»، «عدم واگرایی آشکار با خلفا»، «ایجاد همبستگی و گفتمان درونی مسلمانان بر اساس اصول مشترک اسلامی»، «تحریم بدعت گذاران»، «نفی خشونت گرایی» و «برائت از غالیان» به رهبری امامت الهی می باشد. تأکید حضرت به عنوان رهبر دینی بر موضوع امت گرایی به صورت نظری و عملی، می تواند به عنوان الگویی راهبردی در ایجاد امت واحده در موقعیت کنونی جهان اسلام مورد توجه قرار گیرد.

ارس بن حاتم قزوینی، از وکیلان مورد اعتماد امام هادی بود که دچار انحراف هایی گردید. نوع و میزان انحراف او و نیز چگونگی برخورد امام هادی با او، نیازمند پژوهش جدیدی می باشد. پژوهش پیش رو، با هدف کشف چگونگی انحراف فارس بن حاتم قزوینی و واکاوی تاریخی مراحل برخورد امام هادی با او نوشته شده و می کوشد نقطه آغاز انحراف او، نوع انحراف وی و فعالیت های انحرافی اش را مورد بررسی قرار دهد و چگونگی برخورد امام هادی با او را به ترتیب زمانی تحلیل و تبیین کند.نتیجه این پژوهش، نشان می دهد که فارس بن حاتم قزوینی پس از انحرافات مالی با کمک و همراهی برخی منسوبان امام هادی، به انحرافات اعتقادی روی آورده است؛ ولی ترور او به دستور امام هادی قابل اثبات نمی باشد و آنچه از منابع تاریخی به دست می آید، این است که امام شیعیان را به لعن او و دوری از وی فرا خوانده است

با تسلط دودمان بنی امیه بر نظام سیاسی اسلام، تفکر برتری عرب بر عجم رواج یافت. گسترش روایاتی با مضمون برتری نژادی عرب ها از سوی اخباریون وابسته به خلافت، واکنش نومسلمانان، به ویژه طرف داران جنبش شعوبیّه را در پی داشت و اهل تسویه با هدف احراز و بازسازی فرهنگ ملی، منطبق با جوهره اسلام راستین، از راه برجسته سازی و گاه برساخت روایات، به نفی پان عربیسم اموی مبادرت کردند.این پژوهش با تکیه بر روش وصفی تحلیلی، آهنگ آن دارد تا چرایی و چگونگی واکنش نهضت شعوبیّه به رویکرد امویان را بررسی کند. یافته های پژوهش، حاکی از آن است که در دوره اموی به دلیل سیطره خفقان آور نظام سیاسی، شعوبیّه نخست در چالشی تساوی خواهانه برای نفی برتری عرب و کسب هویت ملی مستقل، دست به برجسته سازی و گاه ساخت روایات زدند و سپس، قلمروی این پویش فرهنگی به عرصه های دیگر در حوزه: ادبیات، تاریخ، تفسیر، عرفان و مانند آن گسترش یافت

ارزش های حاکم بر ساختار قدرت قبیله ای سلجوقیان، یکی از دلایل توفیق آنها در کسب قدرت سیاسی و نظامی بود؛ اما این ترکان در مرحله تشکیل دولت اقتدارگرا و گذر از نظام ایلی به شاهنشاهی، نیازمند بازنگری جدی در سنّت های صحرانشینی خود بودند؛ امری که منجر به تنش های مداوم میان نیروهای مرکزگرا و مرکزگریز شد. این چالش ها، بیشتر در قالب بحران های جانشینی و مسئله حقّ تقدم قدرت در میان سلسله مراتب خانوادگی بروز کرد و منجر به زد و خوردهای پیوسته و تشکیل حکومت های محلی متعدد در نقاط مختلف امپراطوری سلجوقیان شد. آل شُمله در خوزستان، یکی از این نیروهای مرکزگریز بودند که با حمایت دسته ای از ترکمانان افشار و با استفاده از نهاد اتابکی، از ضعف ساختاری سلجوقیان استفاده کردند و به مدت چهل سال در خوزستان و برخی نقاط عراق عجم و عراق عرب حکومتی اتابک نشین ایجاد نمودند. مقاله حاضر، بر آن است با بررسی سیر تحولات تاریخی و سیاسی این خاندان، روند شکل گیری تا سقوط این سلسله محلی را مورد بررسی قرار دهد

با توجه به اینکه سرزمین حجاز در قلمرو دولت عثمانی قرار داشت، زائران و حجاج ایرانی برای زیارت عتبات عالیات و بیت المقدس و انجام مناسک حج، به آنجا رفت وآمد می کردند. آنها در قلمرو حکومت عثمانی (1341-678ق)، به ویژه استانبول و مصر، شاهد برخی از نوآوری ها و ابداعاتی بودند که دیدن آنها برایشان حیرت آور و اعجاب انگیز بود و مشاهدات خود را نیز در نوشته هایشان بازتاب داده اند. این زائران سعی کردند در قالب سفرنامه ها، هم وطنان خود را نیز در این یافته ها شریک کنند.پرسش این پژوهش، آن است که مواجهه زائران ایرانی با عناصر تمدنی غرب، تا چه حد از نظر معرفت شناسی به طرح پرسش های جدید در ذهن آنها انجامید. این پژوهش که با روشی وصفی تحلیلی به صورت عمده بر پایه اطلاعات موجود در سفرنامه ها و برخی آثار تحقیقاتی دیگر سامان یافته، به این نتیجه رسیده است که مواجهه زائران ایرانی با مظاهر جدید تمدن غرب، شگفت زدگی در برابر مظاهر تمدنی جدید در قالب های فرهنگی، هنری، اجتماعی و صنایع بود و برخی از آنها را به فکر انتقال فناوری به ایران سوق داد