۱.
کلید واژه ها:
امیرمؤمنان علی (ع) جانشینی پیامبر تاریخ صدر اسلام اصحاب پیامبر اهل سنت
تاریخ صدر اسلام، شاهد رویکردهای متفاوت جامعه اسلامی نسبت به حضرت علی(ع) است. «باورمندان به امامت منصوص» و «قائلان به خلافت انتخابی»، دو گروهی هستند که در اعتقاد به جایگاه والای حضرت علی(ع) اشتراک نظر دارند. دسته سوم، افرادی هستند که راه مخالفت با حضرت را در پیش گرفتند. این پژوهش، با هدف تبیین گونه های تقابل با حضرت علی(ع) با رویکرد تاریخی به کاوش اطلاعات موجود در منابع اهل سنّت درباره وقایع سال های 36 تا 132 هجری پرداخته است. بر اساس یافته های پژوهش، تقابل با حضرت علی(ع) در قالب رفتارهایی همچون: نسبت دادن کفر، لعن و دشنام، اتهام زنی، ترک سنّت نبوی، انکار فضایل، زدودن نام حضرت و سرکوب یاران ایشان، بروز داشته است.
۲.
کلید واژه ها:
امام سجاد (ع) تقیه واقعه حره تاریخ تشیع امویان
تقیّه، به معنای پرهیز از افتادن به دام خطر و مهلکه، از مهم ترین عوامل حفظ مکتب تشیع در طول تاریخ است. پس از واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) (امامت: 61 95ق) به ناچار رویه تقیّه را به عنوان بهترین روش سیاسی در پیش گرفت. امامان بعدی شیعه نیز با بهره گیری از این روش برای حفظ امامت و هویت تشیع، آن را به کار گرفتند. حوادث و فتنه هایی که در این برهه از تاریخ امامت رخ نمود، از پیچیده ترین و خطرناک ترین بحران هایی بود که هرکدام موضوع اتخاذ مواضعی هوشمندانه را می طلبید و هر اشتباهی می توانست تداوم امامت و بازسازی جامعه شیعه را که امام سجاد(ع) در پی آن بود، با خطرات بزرگی مواجه کند.این پژوهش، در پی پاسخ به این مسئله است که امام سجاد(ع) با روش تقیّه چگونه توانست در یکی از این مقاطع بحرانی، یعنی واقعه حرّه، خود و جامعه شیعه را به سلامت برهاند؟ یافته های پژوهش، نشانگر آن است که امام سجاد(ع) با چشم پوشی مقطعی از مظالم امویان، مانع از آن شدند تا دشمنی دیگر، همچون آل زبیر بر اهل بیت(ع) و شیعیان مسلط گردد.
۳.
کلید واژه ها:
اصحاب امام حسن عسکری (ع) تاریخ اجتماعی مشاغل اصناف تاریخ شیعیان
شیعیان، همچون دیگران برای برآوردن نیازهای خود و جامعه، به کارهای مختلف اشتغال داشتند. توصیه های اهل بیت(ع) به کسب وکار و دوری جستن از بیکاری، به نوبه خود در این فعالیت ها اثرگذار بوده است. با توجه به وضعیت ویژه شیعیان در آستانه غیبت حضرت مهدی(عج)، پژوهش حاضر در پی بررسی انواع اشتغال اصحاب امام حسن عسکری(ع) است. کمبود منابع، دستیابی به اطلاعات مربوط به شغل اصحاب آن حضرت را دشوار کرده است. با وجود این، بر اساس داده های تاریخی موجود، شغل بیست و شش نفر از صد و ده نفر اصحاب و راویان امام(ع) را می توان مشخص کرد. تنوع این شغل ها که مواردی همچون: کتابت، آردفروشی، کاغذسازی، روغن سازی، درودگری و مس گری را دربرمی گیرد، نشان دهنده حضور اصحاب امام حسن عسکری(ع) در عرصه های مختلف حیات اقتصادی آن روزگار و اهتمام هم زمان آنها به علوم و معارف اهل بیت(ع) از یک سو، و شغل و پیشه های عادی از سوی دیگر است.
۴.
کلید واژه ها:
امام عسکری (ع) تاریخ تشیع امامیه زیدیه غلات
باورمندان میراث فکری و فرهنگیِ برجای مانده از دوره ائمه پیشین در عصر امام حسن عسکری(ع)، با اندیشه ها و جریان های فکری متفاوتی، مانند: زیدیه، اسماعیلیه، غلات و غیرشیعیان روبه رو بودند. نوشتار پیش رو، در صدد شناسایی مهم ترین جریان های فکری شیعی در این دوره و چگونگی تعامل امام حسن عسکری(ع) با آنهاست.این پژوهش، با روش وصفی تحلیلی به بررسی شواهد تاریخی مرتبط با این موضوع پرداخته و به این نتیجه رسیده است که با وجود دشواری های ارتباط امام(ع) با شیعیان به دلیل محدودیت آفرینی های حاکمان سیاسی، ایشان با بهره گیری از ابزارهای ارتباطی مختلف، مانند: ارسال نامه و مکتوبات، تقویت سازمان وکالت، تربیت شاگردان و تبیین برخی آموزه های مهم و مبتلابه شیعیان همچون مهدویت و نیز برخورد جدی با منحرفان اعتقادی مانند غلات، به هدایت شیعیان و جامعه اسلامی پرداخته اند.
۵.
کلید واژه ها:
سیره نگاری تاریخ نگاری اسلامی شبه قاره هند مبلغان مسیحی فرق اسلامی
پس از استقرار مسلمانان در شبه قاره هند، سیره نگاری به تدریج در این منطقه مورد توجه قرار گرفت و متأثر از تحولات تاریخی، دگرگونی هایی به خود دید. پژوهش پیش رو، با روش وصفی تحلیلی در پی بررسی عوامل دگرگونی های سیره نگاری در قرن های نوزده و بیستم میلادی در شبه قاره هند است. یافته های پژوهش، نشان دهنده آن است که ضمن رشد قابل توجه سیره نگاری در شبه قاره هند در این دوره، عوامل خارجی از جمله مبلّغان مسیحی، و عوامل داخلی از جمله فرقه های انحرافی، تأثیرات قابل توجهی بر روش های آن به جا گذاشته است.
۶.
کلید واژه ها:
هشام کلبی متن پژوهی تاریخ نگاری شیعه غالی
یکی از آفات پژوهش، سوگیری های پیشین مبتنی بر شهرت یک مطلب و یا پذیرش بی چون وچرای باور پیشینیان در باره دیدگاه های یک مؤلف است. در این گونه موارد، بازخوانی متون برجای مانده از یک مؤلف، به عنوان گویاترین سند بازنمایی اعتقادی او، می تواند بسیار راهگشا باشد. پژوهش پیش رو، با بهره گیری از روش متن پژوهی، به بازخوانی گرایش های اعتقادی هشام کلبی پرداخته است. در پرتو این پژوهش و با توجه به آثار به جای مانده از هشام و بررسی آن در سه محور: بررسی تعابیر مربوط به خلفا، گزارش های تاریخی مؤلف و روابط و شرایط سیاسی او، این نتیجه به دست آمده است که برخلاف دیدگاه رایج در باب غالی بودن هشام کلبی در منابع فریقین، وی نه تنها شیعه غالی نبوده، بلکه حتی تشیع او نیز محلّ تردید است.
۷.
کلید واژه ها:
آل بویه خلافت عباسی تاریخ تشیع زوال دولت ها سپاهیان ترک
آل بویه با استیلا بر بسیاری از مناطق مرکزی و غرب ایران و دست یافتن بر دارالخلافه بغداد، به مهم ترین عامل اثرگذار بر رویکرد و غالب مناسبات نهاد خلافت تبدیل شد. با این همه، دولت آل بویه خیلی زود انسجام خود را از دست داد و در مسیر سقوط قرار گرفت. این نوشتار، با روش تحلیلی تاریخی، کوشیده است به این پرسش پاسخ دهد که چگونه برخی از مهم ترین دلایل برآمدن بویهیان، در مدتی نسبتاً کوتاه به عامل نهایی سقوط این خاندان تبدیل شد؟یافته های مقاله، نشان می دهد که بسیاری از ویژگی های انحصاری آل بویه، از جمله: مرکزیت چندگانه، نگرش تعصب آمیز مذهبی و عدم انسجام و یکپارچگی قومی و مذهبی در میان سپاهیان، پس از استقرار کامل بویهیان و با گذر زمان، نقاط ضعف خود را نشان داد و به معضلی ساختاری برای حاکمان این خاندان تبدیل شد که سرانجام، زوال این حکومت را رقم زد.
۸.
کلید واژه ها:
هویت دین هویت دینی تاریخ اسلام تاریخ ایران عوامل پیدایش حکومت ها
هویت که لازمه بقا و تداوم زندگی اجتماعی است، از عناصری مانند: سرزمین، زبان، دین و مذهب، حکومت و دولت، نژاد و قومیت، سنّت ها و آیین ها، میراث فکری، اسطوره ها و قهرمانان تشکیل شده است. این تحقیق، به این پرسش می پردازد که دین چه نقشی در شکل گیری هویت ایرانیان در طول تاریخ داشته و تأثیر هویت دینی ایرانیان بر تحولات سیاسی اجتماعی ایران چگونه بوده است؟ مقاله حاضر، با بهره گیری از روش وصفی تحلیلی و با گردآوری اطلاعات کتابخانه ای، به این نتیجه رسیده است که بر پایه شواهدی همچون معنویت و خداگرایی، دین، جزء ذاتی هویت ایرانی است و در رویدادهایی مثل: برآمدن دولت های علویان طبرستان، آل بویه، صفویه و انقلاب اسلامی، نقشی غیرقابل انکار داشته است.
۹.
کلید واژه ها:
کرمان تاریخ محلی ناصرالدین منشی تاریخ شاهی قراختاییان فرهنگ سیاسی ایرانی
همگرایی جامعه و حکومت و رونق اقتصادی کرمان در عهد قراختاییان (619 703ق)، زمینه رونق فرهنگی و توجه حکومت به ادیب مورخانی چون ناصرالدین منشی (د.730ق) و نیز مؤلف تاریخ شاهی (د. حدود 698ق) را فراهم آورد. مورخان مذکور با اعتنای بیشتر به فرهنگ سیاسی ایرانی و بازتولید مؤلفه های سیاسی حکومت داری ایرانی، روند تاریخ نگاری محلی را در این خطه تکمیل کردند. نوشتار پیش رو، با پرسش درباره مؤلفه های بازتاب دهنده فرهنگ سیاسی ایرانشهر در آثار مورخان محلی عهد قراختایی، به واکاوی نگرش فرهنگی دو مورخ منتخب در بستر مناسبات جامعه و حکومت پرداخته و به این نتیجه رسیده است که بخشی از مؤلفه های قابل شناسایی در آثار این دو مورخ، از جمله هویت ایرانی، نظم سیاسی اجتماعی، ضرورت وجود حکمران و حکمروایی مطلوب، در حقیقت، بازنمایی مؤلفه های فرهنگی برگرفته از فرهنگ سیاسی ایرانی و بازتولید مفاهیم آنها بوده است.
۱۰.
کلید واژه ها:
تاریخ اقتصادی خلافت عباسی کشتیرانی رود دجله رود فرات
عباسیان، در طول دوران خلافت خود، به پیشبرد و توسعه کشتیرانی رودخانه ای در عراق، توجه ویژه ای داشتند و از دو رودخانه دجله و فرات، استفاده های نظامی، تجاری و گردشگری فراوانی نمودند. با وجود این، پاره ای موانع، اثر منفی بر فعالیت های کشتیرانی در این دو رودخانه گذاشت. پرسش اصلی که این پژوهش در پاسخ به آن شکل گرفته، این است که چه عواملی سبب کاهش فعالیت های کشتیرانی در رودخانه های دجله و فرات در دوره خلافت عباسی در بازه زمانی 132 تا 334ق بوده است؟ یافته های پژوهش، نشان می دهد عوامل انسانی همچون: شورش های داخلی، سرقت های داخلی و خارجی، افزایش عوارض گمرکی و عوامل طبیعی مانند: بادها، سیلاب ها و گل ولای رودخانه ها، در کاهش کارایی اقتصادی فعالیت های کشتیرانی تأثیرگذار بوده است.
