تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)

تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)

تاریخ اسلام سال نوزدهم تابستان 1397 شماره 2 (پیاپی 74) (مقاله پژوهشی حوزه)

مقالات

۱.

تحلیل روایی تاریخیِ پرچم داری امیرمؤمنان علی(ع) در غزوات پیامبر اکرم(ص)(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: امام علی (ع) لواء رایت پرچم داری غزوه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰۷ تعداد دانلود : ۵۴۵
پرچم، یکی از نمادهای اصلی اقوام، قبایل، ملت ها، دولت ها و لشکرهای نظامی است که همواره در تاریخ، اهمیت قابل توجهی داشته است. سپاه پیامبر(ص) ، همچون قبایل عرب پیش از اسلام، دارای پرچم های لواء و رایت بود. لواء، به عنوان نشانه اصلی سپاه نسبت به رایت که نشانگر گروه های فرعی و قومیت ها بود، اهمیت بیشتری داشت. این مقاله، نقش پرچم داریِ امیر مؤمنان، علی(ع) و میزان حضور ایشان به این عنوان در غزوات پیامبر(ص) را مورد پژوهش قرار داده است. نوشتار حاضر با بررسی و تجزیه و تحلیل انتقادی مجموعه ای از مستندات روایی و تاریخی، به این نتیجه دست یافته که بنا بر منابع اهل سنّت، امیر مؤمنان، علی(ع) در 11 غزوه از 29 غزوه، پرچم دار بوده است و از بین 9 غزوه مهمی که به جنگ ختم شده نیز در 6 نبرد این مسئولیت را عهده دار بوده است.
۲.

راهبردهای اجتماعی امام صادق(ع) برای ایجاد همگرایی اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: امام صادق (ع) سیره معصومان (ع) همگرایی اسلامی امت اسلامی مدارای مذهبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۹ تعداد دانلود : ۴۱۴
توصیه به اتحاد و انسجام اسلامی که ریشه در آموزه های قرآن و سنّت معصومان(ع) دارد، از جمله موضوع هایی است که بررسی تاریخی آن در ادوار مختلف، از  اهمیت بسیاری برخوردار است. این نوشتار، با بهره گیری از منابع روایی و تاریخی، اقدامات امام صادق(ع) و اهتمام ویژه آن حضرت را برای برقراری وحدت و انسجام در جامعه بررسی کرده و کوشیده است به روش تاریخی، راهبردهای اجتماعی ایشان را برای همگرایی اسلامی با توجه به شرایط اجتماعی آن روزگار نشان دهد. شواهد تاریخی، حکایتگر آن است که عینیت بخشیدن به همسانی مسلمانان، تحکیم پیوندهای اجتماعی و اعتدال مذهبی، از مهم ترین راهبردهای اجتماعی آن حضرت بود که برای تحقق این راهبردها، راهکارهایی چون: حضور و همگامی در شعائر و مناسک دینی، برقراری پیوندهای اجتماعی و عاطفی نیکو با مسلمانان، مدارا با مخالفان، احترام به باورها و مقدسات پیروان مذاهب، عدم تحمیل عقیده و پرهیز از تعصبات و تکفیر دیگران را در پیش گرفتند
۳.

شهر حله در قرن هفتم تا نهم هجری؛ یک سنجش تمدنی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: حله عصر مغولان تاریخ تشیع تمدن سنجی تمدن اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۴۹ تعداد دانلود : ۶۴۳
واکاوی تحولات تاریخی با بهره گیری از شاخص های جدید تمدنی، می تواند به داوری در باره فقدان یا وجود، و در صورت اخیر، سنجش سطح و میزان فرایند تمدنی در برش های گوناگون تاریخی مدد رساند. این نوشتار، به بررسی تحلیلی ویژگی ها و تحولات شهر حله در عصر مغولان با تکیه بر این شاخص ها پرداخته است. مهم ترین شاخص های تمدنی در مطالعات نوین عبارت اند از: گستردگی، علم و دانش، رواداری و مهار خشونت، عمران و آبادانی، جایگاه زنان و فرودستان، و ادبیات. مجموعه شواهد گردآوری شده، نشانگر آن است که در این دوره بحرانی، شهر شیعه نشین حله، دارای یک فرایند تمدنی بوده است. این پژوهش با رویکرد تمدنی و با روش ترکیبی تاریخی و تمدنی و با تکیه بر منابع تاریخی مانند: تواریخ محلی حله، فهارس نسخ خطی، تواریخ عمومی، تراجم، دائره المعارف ها و پاره ای پژوهش های نو انجام گرفته است.
۴.

واکاوی تاریخ نگاری بدلیسی؛ با تأکید بر دفتر چهارم هشت بهشت(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: بدلیسی هشت بهشت تاریخ نگاری خلافت عثمانی سلطان بایزید اول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۴ تعداد دانلود : ۴۴۲
در دوره حکومت بایزید دوم (حک: 918 886ق)، سنّت تاریخ نگاری دودمانی جامعی در قلمرو آل عثمان پایه گذاری شد. حکیم الدین ادریس بن حسام الدین علی بدلیسی حنفی (م926ق) با نگارش هشت بهشت، یکی از نخستین آثار را در این سبک پدید آورد. وی تلاش کرد با ثبت تاریخ زندگانی سلاطین عثمانی از ابتدا تا محمد فاتح، شکوه این خاندان را به نمایش گذارد. این پرسش در باره این بازنمایی شایسته طرح است که بدلیسی متأثر از کدام طرح واره ها و الگوهای تاریخ نگارانه، تاریخ آل عثمان را به رشته تحریر درآورد؟ و در زمانه ثبات حکومت عثمانی، چگونه نخستین جنگ های این خاندان با امیرنشین های مسلمان آناتولی، و مهم تر از آن، شکست مخدومان خود را از تیمور، در اوراق هشت بهشت روایت و تحلیل کرد؟ این پژوهش قصد دارد با تأکید بر دفتر چهارمِ این کتاب و از طریق فهم روش و بینش مسلط بر تاریخ نگاری بدلیسی و الگوهای تاریخ نگارانه او، به این دسته از پرسش ها پاسخ دهد. یافته های پژوهش، نشانگر آن است که هشت بهشت با هدف نمایشی از شوکت حکومت عثمانی، با الگوبرداری از متون تاریخ نگاری عصر چنگیزی و تیموری، یک تاریخ دودمانی مفصل از خاندان عثمانی را با نثری منشیانه تولید کرده است. بینش بدلیسی در این کتاب، متأثر از طرح واره های دینیِ او، به دنبال ایجاد مشروعیت سازی دینیِ مبتنی بر سنّت غازی گری سلاطین عثمانی در برابر دشمنان آنان، به ویژه امیرنشین های آناتولی و تیمور است. ازاین رو، وی با هدف حاشیه رانی ننگ شکست از چهره مخدومانش، عامل اجتناب ناپذیر تقدیر الهی را به عنوان دلیل اصلیِ پیروزی تیمور برجسته کرده است
۵.

تاریخ انگاره تحریف بایبل در مجادلات مسیحی اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: بایبل مجادلات مسیحی اسلامی تحریف تورات تحریف انجیل خلافت عباسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۰۶۷ تعداد دانلود : ۶۳۹
تاریخ انگاره ها، یکی از شاخه های نوپدید تاریخ نگاری است که رویدادهای تاریخی را در پرتو اندیشه ها و آموزه ها برمی رسد. این نوشتار، تاریخ شکل گیری آموزه اسلامی محرّف بودن بایبل (شامل تَنَخ و عهد جدید) را به مثابه یک انگاره مورد بررسی قرار داده است. منابع این پژوهش، بیشتر منابع مسیحی و گاه اسلامی مسیحی سه قرن نخست اسلامی است که در آنها اِشکال های مختلف مسلمانان بر مسیحیت مطرح و پاسخ داده شده است. بر اساس برخی اسناد، انگاره معیار در بین مسلمانان در باره بایبل تا دوران هارون الرشید، انگاره وثاقت بایبل و نه محرّف بودن آن بوده است؛ اما بر پایه منابعی دیگر، کهن ترین زمانی که مسلمانان اتهام تحریف را متوجه بایبل کرده اند، به اوایل دوران عباسی برمی گردد و انگاره تحریف، به شکلی بسیار ابتدایی و مبهم، در دوران مهدی عباسی مطرح بوده است و به هرحال، تنها از دوران خلافت مأمون به بعد است که می توان ظهور این انگاره را به روشنی مشاهده کرد
۶.

تحلیلی بر عملکرد ابوایوب موریانی در عصر منصور عباسی (136 154ﻫ.ق)(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: ابوایوب موریانی منصور عباسی منصب وزارت دیوان سالاری روابط ایرانیان و عباسیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۸ تعداد دانلود : ۶۷۱
در دوره اوّل خلفای عباسی (132 232ق)، با توجه به سیاست به کارگیری ایرانیان در امور مملکت داری، زمینه حضور افراد و خاندان های ایرانی در دستگاه خلافت فراهم شد. عملکرد مطلوب و توانایی ایرانیان در مناصب اداری، سبب شد که برخی از آنان حتی تا منصب وزارت نیز پیش بروند. یکی از وزرای ایرانی این دوره، ابوایوب موریانی (154ق) است. او طی هفده سال حضور در دربار منصور، در سیاست گذاری ها و دیگر امور مربوط به خلافت، به ایفای نقش پرداخت. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، در پی آن است تا نقش ابوایوب موریانی و خط مشی او را به عنوان یک دیوان سالار ایرانی در دستگاه خلافت عباسی مورد واکاوی قرار دهد. یافته های پژوهش، نشان دهنده تمایز موریانی در منصب وزارت در مقایسه با دیگر وزرای ایرانی مانند ابوسلمه خلال و خالد برمکی است. وی در دوران وزارت خود، افزون بر مشورت دهی به خلیفه، پیگیر منافع شخصی خود هم بود و با دسیسه چینی علیه دیگر رجال فعالِ زمانه خویش، گونه ای از قدرت طلبی و سلطه جویی انحصارگرایانه را در عملکرد خود باقی گذاشت
۷.

بررسی تطبیقی علل اقتصادی سقوط حکومت های صفویه و مغولان کبیر هند(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: صفویان مغولان هند تاریخ اقتصادی مالیات بازرگانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳۰ تعداد دانلود : ۷۶۴
سقوط حکومت های صفویه و مغولان کبیر هند، ریشه در عواملی پیچیده و چندجانبه داشت و نمی توان یک یا حتی چند عامل خاص را برای آن برشمرد؛ اما به نظر می رسد مؤلفه «اقتصاد»، نقش تعیین کننده ای در آن ایفا کرده است. این نوشتار، با بهره گیری از روش مقایسه، عوامل اقتصادی سقوط این دو دولت را واکاویده و کوشیده است موارد همسان و ناهمسان آن را به دست آورد. مهم ترین عوامل اقتصادی همسان در سقوط دو دولت را می توان در این محورها بیان کرد: افزایش مالیات های کمرشکن، سقوط بازرگانی داخلی، عدم رسیدگی به وضع معیشتی مردم و نارضایتی دهقانان و روستاییان، هزینه کردهای مسرفانه و گزاف دربار و در نتیجه افول ارزش سکه و افزایش قیمت کالاها، به ویژه ارزاق عمومی. سنّت جاگیر در هند و تبدیل اراضی به خاصه در ایران. این عوامل، به ترتیب در زمره عوامل اختصاصی سقوط دو دولت مغولان هند و صفویه شایسته ذکر است
۸.

اسماعیلیه نزاری محمدشاهی و قاسم شاهی ایران در دوران صفویه(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: اسماعیلیان نزاری فرقه محمدشاهی فرقه قاسم شاهی صفویه انجدان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴۱ تعداد دانلود : ۶۱۶
با ظهور صفویان و رسمیت تشیع اثنی عشری در ایران، اسماعیلیان نزاری با مشکلات و محدودیت هایی مواجه شدند. نزاریان محمدشاهی، به دنبال ناکامی در حفظ موقعیت خود در ایران، انتقال فعالیت ها و حتی مرکز امامت خویش به هند را برگزیدند؛ ولی نزاریان قاسم شاهی، با اتخاذ سیاست تقیه و در پوشش تصوف، به حیات خود ادامه دادند و موفق شدند تا انتهای دوران صفویه، سازمان خویش را بازسازی و سازماندهی نموده، آن را به دوران بعدی منتقل نمایند. مسئله پژوهش حاضر، بررسی اوضاع و احوال سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و مذهبی اسماعیلیان نزاری محمدشاهی و قاسم شاهی ایران در دوران صفویه با بهره گیری از روش پژوهش توصیفی تحلیلی و تکیه بر اسناد و مدارک تاریخی است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۹۰