اخلاق پژوهی

اصلاحِ  نژاد و بهبود نسل بشر از موضوعات چالشی در میان فیلسوفان اخلاق است ، موضوعی که ذهن آدمی را به سیاست های غیراخلاقی و نژادپرستانه هیتلر و عقیم سازی های اجباری و روش های قدیمی اصلاحِ  نژاد معطوف می کند. مداخلات ژنتیکی امروزه به سبب پیشرفت های ژنتیکی ، عمدتاً به روش اجباریِ پیشین انجام نمی شوند و والدین در انتخاب نوع و ویژگی های فرزند خودْ آزادیِ عمل بیشتری دارند. برخی با استناد به بسترهای فراهم آمده از فناوری های حوزه ژنتیک و نیز تثبیت ارزش های فردگرایانه در جوامع لیبرال، مدعی اند که بخش عمده ای از مسائل اخلاقی اصلاح نژاد قدیم به  ویژه در حوزه آزادی رفع شده است و اکنون اصلاحِ  نژاد جدیدی با نام «اصلاحِ  نژاد لیبرال» پدیده آمده که مسائل اخلاقی اصلاحِ  نژاد قدیم را ندارد. در مقابل ، برخی با استناد به نمونه هایی مانند تقابل اصل آزادی والدین با هنجارهای غیراخلاقی تثبیت شده در جوامع و نیز تقابل آن با آزادی کودکان، بر این باورند که اصلاحِ  نژاد لیبرال همچنان با چالش های اخلاقی مواجه است و آزادی باروری والدین را همچنان با روش های جدیدی محدود می کند که باید به لحاظ اخلاقی بررسی شود. در مقاله حاضر، سعی می شود تا برخی چالش های انطباق اصل آزادی در اصلاحِ  نژاد لیبرال مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و راه کارهایی در تأمین انطباق این اصل اخلاقی بر موضوع اصلاحِ  نژاد لیبرال ارائه شود.

«نظریه هیومی انگیزش»، به سبب قوّت آن در تبیین اعمال قصدی، جذابیتی قابل  توجه دارد . این نظریه، اعمال قصدیِ فاعل را بر اساس یک میل سابق او و یک باور درباره چگونگی برآورده کردن آن میل تبیین می کند و می توان محتوای آن را در قالب این جمله بیان کرد: «فاعل A برانگیخته می شود که عمل Φ را انجام دهد، تنها اگر و تنها چون ، A یک میل پیشین به Ψ و یک باور داشته باشد (دارد) که با انجام Φ میل پیشین او به Ψ برآورده می شود» . این جمله بیان می کند که نه تنها شرط ضروری برانگیخته شدن ، بلکه همچنین منشأ ایجاد انگیزش، داشتن یک جفت میل و باور با اوصاف پیش گفته است . «استدلال بر اساس جهت مطابقت» از مهم ترین استدلال هایی است که به سود «نظریه هیومی انگیزش» ارائه شده و بر پایه آن، ویژگی بنیادین متمایز کننده باور و میل جهت مطابقت آنها با جهان است؛ اگر عدم تطابقی میان جهان و باور واقع شد، باور است که باید تغییر کند و مطابق جهان شود و اگر عدم تطابقی میان جهان و میل واقع شد ، جهان است که باید مطابق میل تغییر کند . در این مقاله، در صدد بوده ایم تا ضمن طرح و تبیین تقریر مایکل اسمیت از استدلال بر اساس جهت مطابقت به سود «نظریه هیومی انگیزش»، نگرانی ها و انتقادات ناظر به آن را - به شیوه تحلیلی - تبیین کنیم.

این مقاله با اشاره به چهار تعریف از «حریم خصوصی» که در مقدمه مقاله آمده در صدد است تا نظریه ای جدید در باب تعریف ماهیت حریم خصوصی ارائه کند. در ابتدا، چارچوب مفهومی حریم خصوصی با استفاده از اصول تبادر ، تفکیک معنای لغوی از معنای ماهوی و تبیین ویژگی های کلیدی ماهیت حریم خصوصی بیان شده است و در ادامه، حوزه های معنایی حریم خصوصی به چهار حوزه مختلف تقسیم شده و هر یک به طور مستقل توضیح داده شده است. نخستین حوزه عبارتست از حریم خصوصی هویتی ، دومین حوزه عبارتست از حریم خصوصی مکانی ، سومین حوزه عبارتست از حریم خصوصی ارتباطاتی و چهارمین حوزه حریم خصوصی افعالی است و سپس تلاش شده تا یک جامع مفهومی بین این چهار حوزه پیدا کنیم. در نهایت، این تعریف بدست آمده است: حریم خصوصی بخشی از حیات یک فرد است که نوع افراد یک جامعه مفروض، مایل نیستند که دیگران بدون اجازه در آن تصرف کنند.

اخلاق پیچیدگی، مجموعه نظریه هایی مبتنی بر جهان بینی پیچیدگی است که به بررسی رابطه و تأثیر این جهان بینی با و بر اخلاق می پردازد. طرح این نظریه ها با انتقاد از تأثیر جهان بینی سادگی بر نظریه های اخلاقی سنّتی و رایج آغاز شد و شامل مجموعه دیدگاه های گونه گونی هستند که به ارائه تمهیداتی برای مواجهه با مسائل و موقعیت های اخلاقی می پردازند. این دیدگاه ها و نظریه ها ضمن داشتن اشتراکات مفهومی ، تفاوت هایی نیز با هم دارند و در هر کدام از آنها می توان جنبه های قابل اعتنا و یا مغفولی را یافت که این مسئله ، توجه ویژه به «اخلاق پیچیدگی» و توسعه آن را ضروری می نماید. در این مقاله - ضمن معرفی «اخلاق پیچیدگی » - تلاش شده تا در یک صورت بندی جدید ، اخلاق پیچیدگی را توسعه دهیم. این توسعه به کمک مفاهیم مشترک و قابل اتکا در نظریه هایِ مطرح شده و از طریق یک ترکیب محتوایی ، در پرتو فرازبان های اخلاق و پیچیدگی ارائه شده و دارای دو سطح است. سطح نخست، شامل اندیشه پیچیده و عقلانیت خود۔انتقادی در حوزه کلان پیچیدگی است و در واقع ، بستر و لازمه سطح دومی است که «اخلاق پیچیدگی» را تشکیل می دهد. سطح دوم مجموعه تمهیداتی شامل سه اصل «بودنِ همبسته» ، «دستور موقت» و «خیرخواهی سیّاره ای» است که با هم رابطه متعامل و مکملِ دارند.

اخلاق و فقه، به عنوان دو علم مستقل ، اما بسیار نزدیک و همگون، ظرفیت و امکان تأثیرگذاری بر یک دیگر را دارند . تحقّق بخشیدن به این تأثیرات می تواند به ارتقاء، پویایی و هماهنگی احکام فقهی و اخلاقی کمک شایانی بکند . در این مقاله - به شیوه تحلیلی و مطالعات تاریخ اندیشه - تأثیرات علم اخلاق بر استنباط احکام فقهی را از دیدگاه غزالی، طرح و بررسی کرده ایم. هدف این نوشتار تبیین و بررسی شیوه استنباطِ فقهیِ مطلوب از دیدگاه غزالی است. این شیوه استنباط در این مقاله « استنباط باطن گرایانه» نامیده شده است . در این مقاله، تبیین شده است که علم اخلاق از طریق تغییر مبانی انسان شناختیِ استنباط فقهی و ایجاد رویکرد فضیلت گرایانه در آن ، تصورات و تصدیقات استنباطی را متحوّل می کند . در نتیجه این تحوّل و تغییر، تصورات فقهی گسترده تر شده و در برخی مواردْ معانی آنها تغییر می کند . در حوزه تصدیقات نیز استنباط باطن گرایانه باعث هماهنگیِ هرچه بیشتر گزاره های فقهی و اخلاقی ، تبیین احکام جدیدی در حوزه منش ها و باطن انسان، هماهنگی احکام افعالِ ظاهری با احکام منشی و باطنی و یافتن نظام طولی در میان احکام ظاهری و باطنی می شود.

به اعتقاد ریچارد سوئین برن - فیلسوف دین معاصر - بر این باور است که فرمان های الهی بی ارتباط با مسائل اخلاقی نیستند؛ از آنجا که خداوند بزرگ ترین مُنعم ماست، اگر کاری از ما بخواهد ، انجام آن وظیفه ما خواهد بود، اما روشن است که او نمی تواند هیچ گاه سبب شود تا کاری که وظیفه ما نیست ، وظیفه ما گردد.او، در واقع، خداوند را منشاء تکالیف اخلاقی دانسته و البته، با تفکیک میان احکام اخلاقیِ ضروری و احکام اخلاقیِ امکانی، بر این باور است که خداوند نمی تواند در احکام اخلاقیِ ضروری تغییری ایجاد کند؛ حتی اگر بخواهد ، اما در مورد حقایق اخلاقی امکانی ، خداوند با قدرت مطلق که برای ایجاد هر یک از جهان های ممکن دارد، می تواند به اختیارِ خودْ جهانی را برگزیند که در آن حقایقِ اخلاقیِ امکانی متفاوت با جهان دیگر باشد . البته، سوئین برن، نتوانسته به این پرسش که چه نسبتی بین قدرت مطلق خدا و احکام اخلاقی امکانی وجود دارد ، به خوبی پاسخ دهد و تنها در صدد حل تعارض بر آمده از الزامات احکام ضروری اخلاقی برآمده است. دلیل او برای ایجاد الزام اخلاقی از آن جهت که ما موظف هستیم از فرامین خداوند اطاعت کنیم، چون خدا مُنعم ماست ، هم قانع کننده نیست و او - در خوشبینانه ترین حالت - می تواند ادعا کند که «وجوب شکر مُنعم» می تواند انگیزش لازم برای اطاعت از فرامین خداوند و یا تبعیت و اطاعت از الزامات اخلاقی را فراهم آورد.