زبان شناسی و گویش های ایرانی

تناوب سببی نوعی تناوب گذرایی بین یک فعل سببی و همتای ضدسببی آن است. در مورد رابطه بین این دو گونه فعلی به طور کلی دو نوع رویکرد از سوی زبان شناسان اتخاذ شده است: اشتقاقی و غیراشتقاقی. در رویکرد اشتقاقی، یکی از دو گونه، پایه و دیگری مشتق فرض می شود. در رویکرد اشتقاقی پایه ناگذر (رویکرد سببی سازی)، فرض بر این است که گونه ضدسببی پایه و گونه سببی مشتق است. در حالی که در رویکرد اشتقاقی پایه گذرا (رویکرد ضدسببی سازی) گونه سببی پایه و گونه ضدسببی مشتق فرض می شود. در رویکرد غیراشتقاقی یا پایه مشترک رابطه مستقیم اشتقاقی بین دو گونه برقرار نمی شود و هر دو از یک منبع سوم یا ریشه نشأت می گیرند. هدف از مقاله حاضر بررسی کارآمدی رویکردهای یاد شده در تحلیل نشانه های ساختواژی فعل های تناوبی در گویش خوری از زبان های ایرانی شمال غربی رایج در کویر مرکزی ایران است. شواهد ساختواژی در این گویش نشان می دهد رویکردهای اشتقاقی به تناوب سببی دارای راهبرد تحلیلی کلی نیستند و تنها قادرند نشانه های ساختواژی در یکی از دو گونه سببی یا ضدسببی را توضیح دهند. در مقابل به نظر می رسد رویکرد غیراشتقاقی پایه مشترک می تواند تنوع ساختواژی در تناوب سببی (نشان داری یکی از دو گونه یا هر دو گونه) را در گویش خوری به طور جامع تحلیل کند. 

گویش اوزی از گویش های جنوب غربی ایران است. این گویش در کنار گویش های لاری (اوز، خنج، گراش، جویم، لار و...) مناطق وسیعی از استان هرمزگان (بخشی از بندرعباس، تمامی بندرلنگه، بستک و...) را دربر می گیرد (کامیاب، 1:1370) که همگی تحول یافته از زبان فارسی میانه هستند. این گویش ها اگرچه تفاوت اندکی با هم دارند اما می توان آن ها را نشأت گرفته از گویش لاری دانست. در این مقاله 15 واژه اصیل گویش اوزی مورد بررسی ریشه شناختی و تطبیقی قرار گرفته است. در هر مدخل ابتدا بر پایه شواهد موجود در خود گویش، روند دگرگونی و ساخت اشتقاقی هر واژه مورد بررسی قرار گرفته است. سپس معادل آن در دیگر گویش ها و نیز صورت دوره میانه این واژگان و صورت های مرتبط ایرانی باستان آن ها و نیز ریشه واژه مورد نظر و برابر آن ها در دیگر زبان های هندوایرانی و هندواروپایی آورده شده است. روش تحقیق در این مقاله میدانی است و روش انجام تحلیلی توصیفی است که با استفاده از گردآوری واژه ها از منابع معتبر و ضبط صدای گویشور صورت گرفته است. بررسی ریشه شناختی و تطبیقی این واژگان نشان دهنده پیوستگی و قرابت این گویش با زبان های ایرانی در سه دوره تاریخی است که در این سرزمین بدان تکلم شده است. از سوی دیگر بررسی ریشه شناختی این چند واژه اوزی نشان می دهد که گویش های ایرانی گنجینه ای از داده های زبان های ایرانی را در خود دارند که هنوز ناشناخته است و بررسی آن ها با رویکرد تاریخی، هم ارزش نهفته زبان شناختی این داده ها را آشکار می کند و هم به بررسی و شناخت دیگر زبان ها و گویش های ایرانی کمک می کند.

پژوهش حاضر تلاشی است در جهت بررسی واژ- واجی واژه بست ها و حذف همخوان های گویش تاتی تاکستان در چارچوب نظریه بهینگی. منظور از فرایندهای واژ- واجی آن دسته از تغییرات واجی است که در بافتی صرفی، یعنی در مرز بین تکواژها ایجاد می شود و انگیزه آوایی دارد. روش پژوهش به صورت تحلیلی بوده و داده های پژوهش از کتاب های تاتی، رادیو و شبکه های محلی گردآوری شده اند. متغیرهای زبانی بر اساس نوع فرایندهای آوایی و واژگانی دخیل مورد بررسی قرار گرفتند. در این پژوهش بر آن  بودیم تا به واکاوی چگونگی عملکرد فرایندهای واژ واجی از دیدگاه بهینگی در واژه بست ها و حذف همخوان های پایانی گویش تاتی بپردازیم. نهایتاً، براساس داده های موجود به این نتیجه دست یافتیم که در این زبان گاهی فرایند حذف و گاهی درج در مرز تکواژی رخ می دهد، هرچند فرایند حذف در پیشوندها از مرتبه بالاتری نسبت به درج برخوردار است. اما این امر نشان دهنده ی همنوایی یا همان دسیسه ی واجی می باشد که نشان می دهد مرتبه بندی محدودیت های جهانی در این گویش صادق بوده و محدودیت های موجود در آن با محدودیت های جهانی همسو است. این پژوهش به پیکره دانش زبانیِ زبان شناسان در مورد گویش تاتی افزوده و پژوهشگران را در شناخت هرچه بیشتر فرایندهای واژ- واجی گویش تاتی و تطابق آن با جهانی های این حوزه یاری می رساند.

هدف از نگارش مقاله حاضر، شناسایی و توصیف فرآیندهای تضعیف و قلب مشترک بین فارسی معیار و گویش بختیاری «بروافتو تنگ شا» یکی از زبان های ایرانی جنوب غربی است. بدین منظور، ابتدا 150 کلمه از پرسشنامه و واژه نامه گویشی انتخاب و سپس از هشت گویشور بومی بی سواد و کم سواد در سنین 40 تا 80 سال مصاحبه شده است. همچنین از شم زبانی یکی از نگارندگان به عنوان گویشور بومی و برخی از منابع مکتوب در این زمینه به عنوان پیشینه پژوهش بهره برده است. داده ها در چارچوب این نظریه تحلیل شده و آوانگاری بر اساس الفبای آوانویسی بین المللی «آی پی ای» انجام شده است. روش پژوهش نیز به صورت توصیفی تحلیلی است. در تحلیل هر یک از فرآیندها، جدولی از داده ها و قاعده مربوط به آن ارائه گردیده و درنهایت بازنمایی غیرخطی از طریق مشخصه های واجی در برخی از موارد صورت می پذیرد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که فرآیند تضعیف در این گویش در چارچوب واج شناسی زایشی قابل تبیین است همچنین بررسی داده های نشان می دهد که انواع فرآیند تضعیف مانند فرآیندهای همگونی و حذف و ویژگی های فرونوا و برنوا در این فرآیندها قابل مشاهده است.

گاه گویشوران یک زبان برای رساندن مفهوم مورد نظر خود دست به واژه سازی می زنند و بر این اساس از قواعد و الگوهایی تبعیت می کنند که باعت ایجاد فرایندهایی موسوم به فرایندهای واژه سازی می شوند. فرایند تکرار نیز یکی از این فرایندها محسوب می شود که در اکثر زبان ها به کار می رود و با تکرار کامل یک واژه و یا تکرار تنها بخشی از یک واژه، کلمه ای جدید ساخته می شود. این پژوهش به بررسی فرایند تکرار در زبان لاری که یکی از زبان های جنوب شرقی ایران است و اصالتی بس کهن دارد، می پردازد و واژگانی که بر این اساس ساخته شده اند را از منظر الگوی ساخت واژه ای و معنا مورد بررسی قرار می دهد. واژگان، به صورت کتابخانه ای جمع آوری شده و سپس مورد تحلیل قرار گرفته اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در این زبان که خود دارای ساختاری متفاوت می باشد هر دو نوع تکرار کامل و تکرار ناقص وجود دارد و هر یک به نوبه خود به شاخه های متفاوتی تقسیم می شوند، همچنین واژگانی نیز وجود دارند که نمی توان آن ها را به تنهایی به کار برد و در مواردی نیاز به یک همکرد دارند تا بتوانند در بافت یک جمله قرار گیرند.

ادراک و تولید چندوجهی گفتار مبحثی است که از دهه 90 تا به حال توجه پژوهش های مختلفی را به خود جلب کرده است. هرچند نظرات مختلفی در مورد ترتیب اهمیت نقش سیستم های مختلف ادراکی بر گفتار ذکر شده است اما در مورد این نکته که اطلاعات گفتاری دیداری یادگیری بخش های خاصی از گفتار در نوزادان را تسهیل می کند اتفاق نظر وجود دارد. در این پژوهش تجربی تأثیر محرومیت مادرزادی نابینایی بر تولید انسدادی های واک دار زبان فارسی و راهبردهای جبرانی دانش آموزان نابینا برای تولید این واج ها مورد توجه قرار گرفته است. تعداد 864 نمونه آوایی که 8 دانش آموز نابینای مادرزاد و 8 دانش آموز بینا آن ها را به طور طبیعی تولید کرده بودند در حین سه تکرار همخوان های انسدادی زبان فارسی در توالی CVC ضبط شد. نتایج تحلیل گذر سازه های دوم و سوم نشان داد آسیب بینایی می تواند بر اختلاف فرکانس شروع و پایان گذر سازه دوم بعضی از هجاها تأثیرگذار باشد. همچنین نتایج نشان داد بینایی بر فرکانس های شروع و پایان گذر سازه های دوم و سوم و اختلاف فرکانس شروع و پایان گذر سازه سوم تأثیرگذار                  نبود.