مطالعات هنرهای زیبا

مخاطـب همچـون اثـر هنـری و هنرمنـد، یکی از حوزه‌هـای مهم در شـناخت هنر هـر دوره به حسـاب می‌آید که در طـول تاریـخ هنـر، کمتر به آن پرداخته شـده اسـت. هم‌چنین دوره مدرنیسـم بـه دلیل تحـولات بنیادینش، از هرآنچـه در گذشـته خـود داشـت، گسسـت و از یک‌سـو پارادایم نوینـی به نام «هنر مدرنیسـم» را بـه وجود آورد و از دیگرسـو، همزمـان بـا تغییـر در نقـش اجتماعـی زنان، «هنرمند» زن را به رسـمیت شـناخت. هـدف پژوهش حاضـر ایـن اسـت کـه در راسـتای پرداختـن به نقـش مخاطب، در شـناخت هنـر دوره مدرنیسـم، پاسـخگوی این پرسـش باشـد کـه بـا ظهـور هنرمنـدان زن، مخاطبـان آثارشـان، چـه تأثیـری در تغییر عمـل آنها در طـول این دوره داشـته‌اند؟ ایـن پژوهـش، بـه روش توصیفـی- تحلیلـی، پارادایم مدرنیسـم را در محدوده سـال‌های 1870 تا 1945 میلادی در قالـب دو دوره مجـزا، قبـل و بعـد از جنـگ جهانـی اول، مـورد مطالعه تطبیقی قـرار می‌دهد و آثـار دو هنرمنـد زن نقـاش، هریـت بِکر و لـورا نایـت، از دو دوره مذکور را به‌عنوان شـاهدی بر یافته‌هـای تاریخی، مـورد تطبیـق و تحلیـل قـرار می‌دهـد. طبـق یافته‌هـای پژوهـش می‌تـوان گفـت کـه در دوره نخسـت (1870 تا 1914)، هنرمنـد زن و مخاطـب آثـارش هـر دو نقشـی منفعلانـه در برابـر یکدیگر دارنـد امـا در دوره دوم (1914 تا 1945) بـه واسـطه رویدادهـای اجتماعـی در تغییر جایـگاه زن در جامعه، هنرمنـد زن، نقشـی فعالانه به خود ‌‌می‌گیـرد و مخاطـب آثـارش نیـز از جایـگاه اُ‌‌بژگـی به سـوبژه تبدیل می‌شـود، تا جایی کـه عمل آنها بـر یکدیگر تأثیـر می‌گذارد.  

تاریـخ هنـر، تنهـا عرصـه ظهـور و بـروز هنرمنـدان و سـبک‌های هنـری نبوده اسـت بلکه نشـانگر طیـف متنوع و پویایـی از مخاطبـان می‌باشـد کـه بـا تغییـر و دگرگونـی در ایـن طیف، هنـر و فرم‌هـای آن نیز تغییر کرده‌اسـت. ایـن پژوهـش از نـوع توصیفـی- تحلیلـی بـوده و بـه روش کتابخانـه‌ای صـورت گرفته‌اسـت و بـه پاسـخگویی بـه ایـن سـؤال اصلـی می‌پـردازد کـه ارتبـاط میان هنرمنـد و اثر هنـری و مخاطـب چگونه اسـت؟ هم‌چنیـن نقش و جایـگاه مخاطـب در هنـر نقاشـی و تأویـل و ادراک مخاطـب در ارتبـاط با اثـر هنری را بررسـی می‌نمایـد. در این رونـد از دو منظـر مطالعـات جامعه‌شناسـی و دیدگاه‌هـای فلسـفی بـه بررسـی جریـان ذکرشـده پرداختـه اسـت. یافته‌هـای ایـن بررسـی نشـان دادند اشـکال هنـری در ارتباط با مخاطـب در دوره‌هـای تاریخی مختلـف، به چهار شـکل کلـی هنر فرمایشـی، سفارشـی، مدرن و پسـامدرن تقسـیم شـده‌اند. در هنر مـدرن، هنرمنـدان نابغه فرض می‌شـدند، مخاطبـان ایـن آثـار هنـری اغلـب روشـنفکر بودنـد، در زمـرۀ خواص تلقـی می‌شـدند و هنرمنـد و اثر هنـری، مرکزیـت حـوزه هنـر را تشـکیل می‌دادنـد و مخاطـب منفعـل در حاشـیه قـرار می‌گرفت. هنر پسـامدرن، جایـگاه ویـژه‌ای در هنـر را بـه مخاطـب و نقـش ارتباطـی آن اختصـاص داده‌اسـت، اثـر هنـری بازتاب خواسـت و میـل مخاطـب بـوده که به واسـطه کنـش هنـری هنرمند تجسـم یافته‌اسـت. پسـامدرن، مخاطب‌محور می‌باشـد، مخاطـب در مرکزیـت حـوزه هنـر و هنرمنـد در حاشـیه قـرار گرفتـه و زمینـه حضـور مخاطـب به‌عنـوان بخشـی از فراینـد تولیـد اثـر، فراهـم شده‌اسـت. مـرزی میـان زبان‌هـای گوناگـون وجود نداشـته و اثـر خلق‌شـده ماهیتی متفـاوت از تکنیـک زبان‌هـای هنـری را دارا می‌باشـد. ایده‌گرایـی و رسـانه‌های نویـن، نقاشـی را وارد مرحلـه جدیـدی کردنـد کـه تعامـل بـا مخاطـب را متحـول نمـود و بـه نوعی، تعریـف اثـر هنـری از هنرمند بـه مخاطب ارجـاع گردیـد. تعامـل در چنیـن سـطح گسـترده‌ای مدیـون امکانات و فنـاوری رسـانه‌های نوینی می‌باشـد که به تکنولـوژی وابسـته‌اند. 

در قـرن شـانزدهم میلادی، در پی گسـترش تفکـرات پروتستانیسـم و نگـرش اومانیسـتی در جوامـع اروپایـی و رویکـرد ادبـی متفاوتـی کـه بـا انتشـار هر چه بیشـتر آثـار طنزپـردازان همراه بـود، مفاهیمـی از قبیـل حماقت و تمسـخر در زندگـی روزمـره افـراد جامعـه، مـورد توجـه قرار گرفـت و گروهـی از نقاشـان در منطقه فلانـدر نیز از سـنت‌های مرسـوم در سـبک ایتالیایـی فاصلـه گرفتنـد و به‌صـورت بـارزی بـه ترسـیم ایـن مفاهیم در آثـار خود پرداختنـد. نقاشـان ایـن منطقـه برای بیـان مطالب اخلاقـی و مذهبی، برخلاف گذشـته از انسـان‌هایی با بدن‌های ایـده‌آل و صورت‌‌هـای زیبـا اسـتفاده نمی‌کننـد بلکـه انسـان‌هایی در آثـار آنها ترسـیم شـده‌اند که زندگیشـان را در شـکل متفاوتـی از گذشـته و در تقابـل با اندیشـه کلیسـای کاتولیک شـکل داده‌اند. بـدن این انسـانها، غالباً از ریخـت افتـاده و از حالـت طبیعـی خارج شده‌اسـت و با توجه بـا آرای متفکرانی چون اراسـموس، بـر وجه حماقت و طنـز در زندگـی روزمـره خـود تأکیـد بیشـتری دارنـد. ازجملـه نقاشـان فلانـدری کـه بـا درنظر گرفتن شـرایط آن روزهـای اروپـا، ایـن مفاهیـم در آثارشـان نمـود یافته اسـت، هیرونیمـوس بوش و پیتـر بروگل مهتـر بودند که به بیـان طنـز مضامیـن اخلاقـی و مذهبـی و ترسـیم انسـان‌هایی پرداختنـد کـه از نمونه‌هـای شناخته‌شـده در نقاشـی اروپایـی فاصلـه داشـتند و تصاویـر متفاوتـی از صحنه‌هـای زندگی روزمـره افـراد جامعه را نقـش زدند. در ایـن پژوهـش، تلاش شـده تا بـا درنظر گرفتـن داده‌های تاریخـی و مطالـب مرتبط با وقایـع ایـن دوره از اروپا، به سـوال چگونگـی بازتـاب مفاهیـم طنـز و حماقت و روزمرگی در بسـتر وقایع شـکل‌گرفته در آثـار هنرمندانی چون بـروگل مهتـر پاسـخ داده شـود و بـرای بررسـی این امـر، دو اثر بازی کـودکان و جنگ بیـن کارنـاوال و روزه‌داران بـروگل کـه از نمونه‌هـای شـاخص و مهـم در ایـن زمینـه هسـتند، مدنظر قـرار گرفته و بـه توصیـف و تحلیل آنها خواهیـم پرداخت. 

در این مقاله، تلاش می‌شـود از طریـق تعریـف نقاشـی و بـا توجـه بـه ویژگی‌هـای هنر مـدرن، به تعریفـی جامع از نقاشـی دیجیتـال دسـت یافتـه و ویژگی‌هـای آن مـورد بررسـی قـرار گیرد. بـا درنظـر گرفتن تحـولات تعاریف هنـری و رشـد فناوری‌هـای نویـن، این پرسـش مطرح می‌شـود که تفاوت‌هـای زبان و بیـان یا ویژگی‌هـای بصری نقاشـی دیجیتـال در مقایسـه بـا نقاشـی سـنتی چیسـت و تأثیر ایـن ویژگی‌ها در محصـول نهایی چگونه اسـت؟ در پژوهـش حاضـر، بـا درنظـر گرفتن مراحـل ایجاد اثر نقاشـی شـامل: پیش‌تولید، تولیـد و پس‌تولید، به بررسـی ویژگی‌هـای نقاشـی دیجیتـال پرداختـه شـده و تفاوت‌های آن با نقاشـی سـنتی در هـر مرحله، بررسـی گردیده و همچنیـن بـا بررسـی آثـار هنرمندان فعـال در این حـوزه، بازنمود ایـن خصلت‌‌ها، مـورد مطالعه قرار گرفته اسـت. خصلـت بـارز نقاشـی دیجیتـال در مرحلـه پیش‌تولیـد، ایده‌محـور بـودن آن می‌باشـد. در مرحلـه تولیـد اثـر، شـاهد تأثیرگـذار بـودن فنـاوری در فراینـد تولیـد هسـتیم کـه با وجـود توانمندسـازی هنرمنـد از لحـاظ مهارت، محدودیت‌هایـی را نیـز ایجـاد می‌کنـد. هم‌چنیـن امکانات ارائه‌شـده توسـط فنـاوری و حتـی تلفیق آن با نقاشـی سـنتی، باعـث بـروز خصلت‌هـای بصری واضح در نقاشـی دیجیتـال می‌گردد کـه از آن جمله می‌توان به شـفافیت، تقـارن، اعوجـاج منظـم، تکـرار دقیق، رسـم دقیق اشـکال هندسـی، برجسته‌سـازی، بافت منظم، صفحـات تکرنگ و سـطوح تخـت، اشـاره کـرد. در مرحلـه نمایـش آثـار نیـز تغییـر و تنوع شـکل ارائـه، وجـه تعاملی بـا مخاطب و وجـه فرافرهنگـی و فرامـرزی در ارائـه آثـار نقاشـی دیجیتـال، از تفاوت‌های مشـهود آن با نقاشـی سـنتی اسـت.