شروین شماس

در این مقاله، تلاش می‌شـود از طریـق تعریـف نقاشـی و بـا توجـه بـه ویژگی‌هـای هنر مـدرن، به تعریفـی جامع از نقاشـی دیجیتـال دسـت یافتـه و ویژگی‌هـای آن مـورد بررسـی قـرار گیرد. بـا درنظـر گرفتن تحـولات تعاریف هنـری و رشـد فناوری‌هـای نویـن، این پرسـش مطرح می‌شـود که تفاوت‌هـای زبان و بیـان یا ویژگی‌هـای بصری نقاشـی دیجیتـال در مقایسـه بـا نقاشـی سـنتی چیسـت و تأثیر ایـن ویژگی‌ها در محصـول نهایی چگونه اسـت؟ در پژوهـش حاضـر، بـا درنظـر گرفتن مراحـل ایجاد اثر نقاشـی شـامل: پیش‌تولید، تولیـد و پس‌تولید، به بررسـی ویژگی‌هـای نقاشـی دیجیتـال پرداختـه شـده و تفاوت‌های آن با نقاشـی سـنتی در هـر مرحله، بررسـی گردیده و همچنیـن بـا بررسـی آثـار هنرمندان فعـال در این حـوزه، بازنمود ایـن خصلت‌‌ها، مـورد مطالعه قرار گرفته اسـت. خصلـت بـارز نقاشـی دیجیتـال در مرحلـه پیش‌تولیـد، ایده‌محـور بـودن آن می‌باشـد. در مرحلـه تولیـد اثـر، شـاهد تأثیرگـذار بـودن فنـاوری در فراینـد تولیـد هسـتیم کـه با وجـود توانمندسـازی هنرمنـد از لحـاظ مهارت، محدودیت‌هایـی را نیـز ایجـاد می‌کنـد. هم‌چنیـن امکانات ارائه‌شـده توسـط فنـاوری و حتـی تلفیق آن با نقاشـی سـنتی، باعـث بـروز خصلت‌هـای بصری واضح در نقاشـی دیجیتـال می‌گردد کـه از آن جمله می‌توان به شـفافیت، تقـارن، اعوجـاج منظـم، تکـرار دقیق، رسـم دقیق اشـکال هندسـی، برجسته‌سـازی، بافت منظم، صفحـات تکرنگ و سـطوح تخـت، اشـاره کـرد. در مرحلـه نمایـش آثـار نیـز تغییـر و تنوع شـکل ارائـه، وجـه تعاملی بـا مخاطب و وجـه فرافرهنگـی و فرامـرزی در ارائـه آثـار نقاشـی دیجیتـال، از تفاوت‌های مشـهود آن با نقاشـی سـنتی اسـت. 

دوران معاصـر، بـا ارج نهـادن اقتبـاس از سـنت، بسـتری مناسـب را جهـت خلـق آثـار هنـری، بـرای هنرمنـدان کشـورهای بـا غنـای سـنتی، مهیـا کـرده اسـت. نقاشـان ایرانی نیـز در همین راسـتا، بـا اقتباس از نگارگـری، بـه خلـق آثـار معاصـر پرداخته انـد. پژوهـش حاضـر، در تـاش اسـت تـا بـا شـناخت ویژگیها و کارکـرد نگارگـری و راهکارهـای هنـر معاصـر جهـت برقـراری ارتبـاط بـا سـنت، بـه ایـن پرسـش پاسـخ دهـد کـه هنرمنـد چگونـه از شـیوههای متأثـر از نگارگـری در بیـان هنـری معاصر خـود اسـتفاده می کند؟ ایـن پژوهـش بـه شـیوه توصیفی-تحلیلـی، بـه بررسـی شـاخصههای نگارگـری و خصلتهـای آفرینـش هنـری معاصـر پرداختـه؛ بـا روش اسـتقرایی و مطالعـه مـوردی آثـار هنرمنـدان معاصر ایـران، بسـتر فراهم آمـده، جهـت خلـق اثـر معاصـر مبتنـی بـر سـنت و ارتبـاط آنهـا را روشـن میسـازد. نتایـج ایـن پژوهش نشـان میدهـد کـه، شـناخت قابلیتهـای سـنتی نگارگـری و امکانـات هنـر معاصـر، میتوانـد منجـر بـه خلـق اثـر هنـری در تعامـل مناسـب بـا مخاطـب بومـی و غیـر بومـی گـردد. فضـای چندسـاحتی، رنگ گـذاری تخـت، ساده سـازی فـرم، قلمگیـری، کادربنـدی، پیکرسـازی خـاص و تکـرار الگوواره هـا، از خصلتهـای سـاختاری نگارگـری هسـتند، کـه نقاشـان میتواننـد از دگرگونـی آنهـا، در راسـتای اهـداف و بیـان مفاهیـم شـخصی، بـا راهکارهایـی، جهـت بیـان معاصـر خویـش در خلـق آثـار بهـره ببرنـد.

در ﺍیﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، سعی بر این ﺍﺳﺖ که ﺑر پایه ﻣﻨﺎﺑﻊ باقی ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺍﺯ هنر و متون مانویان ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺶﻫﺎی ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺷﺪﻩ ﺩﺭﺑﺎﺭه آنان، به مطالعه نمادشناسانه آثار هنری مانوی پرداخته و ﺑﻪ تحلیلی ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮ ﺍﺯ آراء، اعتقادات و تفکرات مانوی و مفهوم نماد ماه در شکل های نمادین متعدد و معانی اسطوره ای متنوع آن در آثار هنری، ﺩﺳﺖ یﺎفت. ماه در اساطیر کهن ایران نقش مهمی داشته است. هدف از تحلیل نشانگان نمادین نگاره های مانوی، رسیدن به الگوهای نمادین مفهوم اسطوره ای پنهان در نماد ماه، در این نگاره هاست. از آن جا که تحول هنر در عصر مانوی، مشهود و هم چنین تأثیرگذار بر هنر نگارگری ایرانی و اسلامی می باشد، تبیین و شناخت این الگو، روشن گر سیر نگارگری، نمادگرایی و عوامل مؤثر بر تحولات آن خواهد بود. بدین جهت، در این پژوهش، با مطالعه مفاهیم کهن نماد ماه و دیدگاه اسطوره ای در متون بازمانده از جامعه مانویان، به دنبال رد پای این مفاهیم، در آثار هنری مانوی بوده و تلاش بر تبیین چگونگی نمایش الگوهای تفکر اسطوره ای در نقاشی این دوره می باشد. در بیان نتایج این پژوهش می توان گفت در نقاشی مانوی، نماد و تمثیل های آیینی به زیبایی تبلور یافته اند و تجلی نماد ماه نیز با همان الگوی مفهومی کهن، به آن راه یافته و  مفاهیم جدیدی را نیز کسب کرده است. نمایش مفاهیمی ذهنی چون رستگاری، غربت، ذات روح و قداست ایزدی و پاکی نور با نماد ماه، مروارید و سایر نمادهای مادی و تجلی تصویری ایزدان، می توانند ما را به تفاسیر اساطیر مانوی با نمودهای تصویری مرتبط با ماه، در نگاره ها برسانند.