دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث

«جهاد تبیین» موضوعی است که ماه های اخیر در بیانات مقام معظّم رهبری (حفظه الله) مورد اشاره و تأکید قرار گرفته و ابعاد مختلف آن توصیف شده است. گروه های علمیِ جهادی و انقلابی نیز سعی کرده اند که آن را تفصیل دهند و تبلیغ کنند. تاکنون مقالات متعدّدی درباره این موضوع، نگاشته و نشست های علمی مختلفی برگزار شده است. همه این کارها قابل تحسین است؛ امّا آسیبی که در این مقالات و نشست ها دیده می شود، مقطعی بودن، اکتفاکردن به مباحث نظری و کم توجّهی به عملیاتی کردن جهاد تبیین است.

روایات متعدّد و معتبر، گویای وقوع شهود معصومان وفات یافته، در حالت خواب است. گاهی شاهدان، از خود معصومان هستند و گاهی از غیر معصومان؛ اعم از نیکان و بدان. تعدادی از روایات، حکایت گر راهکار دیدار نبی مکرّ صلی الله علیه و آله یا یکی از معصومان و یا یکی از وفات یافتگان است. این روایات به همراه روایاتِ مؤکّدِ حقیقی بودن دیدار معصومان در خواب، شواهد خوبی برای اثبات امکان شهود معصومان وفات یافته است. کیفیت شهود در خواب، از مسائلی است که اندیشمندان اسلامی را به تحلیل وادار کرده و فرضیه هایی را مطرح کرده اند. مقاله حاضر به گزارش و تحلیل این روایات می پردازد. ارائه ادلّه و شواهد روایی با نظم و تحلیلی نو و موجز، از نوآوری های این پژوهش توصیفی تحلیلی است.

اهتمام به مسأله تربیت، موجب شکوفایی و بهبود کیفیت روابط انسان ها با دیگران می شود. از منظر قرآن کریم برقراری ارتباط صحیح، نشانه ادب، شعور و کمال انسانی است. آیه 108 سوره انعام راهکاری تربیتی در عرصه تعاملات بشری ارائه می دهد که با تبیین آن می توان گامی در ترسیم الگوی تربیتی قرآنی برداشت. این آیه در مقام تبیین رفتار اجتماعی، الگویی را ارائه می کند که با پشتوانه آن می توان رفتار، باور و نگرش را در حوزه ارتباط با مخالفان و دشمنان تغییر داده و به تعامل با آنها، رنگی الهی همراه با آرامش و کامیابی بخشید. بر پایه این آیه، دشنام و بی عفّتی در سخن، زیبنده هیچ انسانی اعم از مسلمان و غیر مسلمان نیست؛ چراکه با تحریک احساسات منفی، زمینه دشمنی، کینه-توزی و انتقام جویی در حوزه فردی و اعتقادی، فراهم می شود. به همین دلیل ممنوعیت سبّ به عنوان قاعده اساسی این آیه و گفت وگو و مدارا به عنوان راهکار مواجهه از آیات دیگر قرآن کریم فهمیده می شود.

آیات متعدّدی از قرآن کریم با موضوع سلامت روابط اجتماعی مرتبط است. در کنار آن، سیره معصومان^ از دغدغه دین در امنیت اجتماعی و بهبود روابط اعضای جامعه حکایت دارد. گسترش روزافزون ناسازگاری در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و افزایش رفتارهای پُرتنش، روابط اعضای جامعه را با پیچیدگی هایی همراه نموده است. از این رو بازشناسی و بازخوانی راهکارهای مؤثّر در بهبود روابط اجتماعی از دیدگاه اسلام ضرورت دارد. نوشتار حاضر با روش توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، به بررسی و تحلیل راهکارهای تربیتی دین در این خصوص می پردازد. نتایج نشان می دهد که عناوینی مانند تحکیم بنیان خانواده، تکریم شخصیت افراد، مهرورزی، حلم و بردباری، تعاون و همکاری، تفاهم و درک متقابل، مشورت پذیری، نقدپذیری و میانه روی از مهم ترین راهکارهای اسلام در بهبود روابط اجتماعی است که در نهایت به کاهش آسیب های رفتاری می انجامد. به علاوه، راهکارهای مذکور دارای روابط معناداری هستند که به تأثیرگذاری یکدیگر کمک می کنند. در نتیجه راه بهبود روابط اجتماعی از دیدگاه اسلام، ترکیبی از راهکارهای تربیتی است.

اسلام، کار و تلاش برای کسب روزی را امری مقدّس می داند. یکی از عوامل پیشرفت جامعه اسلامی، «کار» است؛ از این رو بررسی سیره عملی پیامبر صلی الله علیه و آله در این موضوع گامی در مسیر فرهنگ سازی برای کار و اشتغال به شمار می رود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در طول دوران حیاتشان، مشاغل اقتصادی مختلفی داشتند و همواره یاران خود را به کار سفارش کردند. لزوم الگوگیری از سیره نبوی، ایجاب می کند تا در موضوعات مختلف اجتماعی از جمله کسب و کار سیره و سخن ایشان مورد پژوهش قرار گیرد. هدف این نوشتار معرّفی پیامبر صلی الله علیه و آله به عنوان الگویی جهت فرهنگ سازی کار و اشتغال است. این مقاله برای نخستین بار با تمرکز بر سیره و سخن پیامبر صلی الله علیه و آله فهرستی از شغل های آن حضرت و بهره های کار از روایات و منابع تاریخی مرتبط با ایشان را ارائه می کند. این نوشته ابتدا به جلوه های کار در سیره پیامبر صلی الله علیه و آله پرداخته، سپس فواید کار در سخن ایشان را بازپژوهی می کند.

یکی از مباحث علوم قرآنی، همانند ناپذیری و اعجاز قرآن است که در زمان نزول و پس از نزول قرآن مورد بحث مسلمانان و سپس مستشرقان قرار گرفته است. از معصومان^ نیز سخنان فراوانی در این زمینه بر جای مانده که سخنان امام حسن عسکری× محور تحقیق حاضر است. همچنین امام عسکری× به تناسب شرایط زمانه خویش به دفاع از قرآن کریم پرداختند. دلیل انتخاب فرمایشات ایشان به عنوان محور پژوهش، آن است که پردازشی مستقل از احادیث امام عسکری× ذیل موضوع اعجاز و دفاع از قرآن کریم دیده نشد. روش گردآوری اطّلاعات در این نگارش، کتابخانه ای و پردازش آن توصیفی تحلیلی است. این پژوهش نشان می دهد که در سخنان امام، اشاره به «تحدّی قرآن کریم»، «اعجاز ادبی قرآن»، «اعجاز عدم اختلاف در قرآن»، «وجود اخبار غیبی در قرآن» و «اعجاز هدایتی قرآن»به عنوان جنبه های همانندناپذیری این کتاب آسمانی وجود دارد و ایشان با پاسخ به شبهات به دفاع از قرآن می پردازند.

گونه شناسی آسیب های مقابله، روشی برای دسته بندی اشکالات متنی نُسَخ چاپی است. نسخه برداری های متعدّد و امکانات محدود گذشته در کنار اشتباهات تایپیست و اموری دیگر، موجب بروز نقایصی در متون نُسَخ چاپی شده است. این اشکالات، سردرگمی در خوانش و در نتیجه، فهم ناقص یا نادرست گزاره های حدیثی را در پی دارد. تفاوت های متنی میان نسخه ها به کمک «مقابله» قابل شناسایی است. این تفاوت ها را با هدف شناخت بهتر، در انواع مختلفی می توان دسته بندی کرد. گاهی یک کتاب، توسّط ناشران مختلفی به چاپ می رسد. معمولا میان چاپ های مختلف، «مقابله»ای انجام نمی شود تا چاپ برتر شناسایی گردد و ناشر ضعیف تر به فکر اصلاح کار خود در چاپ ها و کتاب های بعدی برآید. معرّفی گونه های مختلف از اختلافات متنی در نسخه های چاپی، افزون بر شناسایی چاپ های برتر، به توسعه این نوع از پژوهش های متنی کمک کرده و مسیر را برای نظارت پژوهشگران بر فعّالیت ناشران کتب حدیثی هموار می سازد. در این نگاشته، سعی شده گونه هایی از اختلافات متنی که از مقابله چهار عنوان کتاب حدیثی به دست آمده، معرّفی شود.

پانزدهمین جلسه از پیوسته نشست های علمی سید مرتضی (ره) با همکاری مجلّه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث روش شناسی و نتایج کتاب «تحوّل گفتمان در گزارش واقعه کربلا» را موضوع خود قرار داد. در این نشست، جمعی از طلّاب و دانشجویان رشته های مرتبط با قرآن و حدیث و تاریخ اسلام حضور داشتند. این نشست که دبیری آن را آقای محمّد جدیدی عهده دار بود، روز دوشنبه ۳۰ فروردین ۱۴۰۰ به صورت مجازی و برخط ارائه گردید. نویسنده کتاب خانم دکتر «سیده رقیّه میرابوالقاسمی» در این نشست ابتدا به انگیزه خود از تألیف کتاب اشاره کرده و سپس گزارشی از نگاشته خویش ارائه کرد. این کتاب، افزون بر مقدّمه، شش فصل دارد که عبارتند از: «مبانی پژوهش»، «نخستین گفتمان های گزارش واقعه کربلا»، «سنخ شناسی گفتمان گزارش واقعه کربلا در آثار فارسی»، «توده گرایی تشیّع امامیه و نسبت آن با تحوّل گفتمان گزارش واقعه کربلا»، «رویکردهای اعتقادی به منزلت قدسی اهل بیت^ و نسبت آن با تحوّل گفتمان» و «رشد و گسترش تصوّف و نسبت آن با تحوّل گفتمان گزارش واقعه کربلا». بخش پایانی کتاب به جمع بندی مطالب، ذکر منابع و مآخذ، نمایه «آیات و روایات»، «اَعلام»، «موضوعات»، «کتاب ها» و «مکان ها» اختصاص دارد. کتاب «تحوّل گفتمان در گزارش واقعه کربلا» برای نخستین بار در سال 1394 توسّط انتشارات سمت منتشر و موفّق به دریافت جایزه دعبل شد. نوشته پیش رو در دو بخش، ابتدا محتوای کتاب را به صورت خلاصه بیان کرده و سپس گزارشی از این نشست ارائه می کند.