سید علی اصغر موسوی اطهر (پیشکش)

یکی از مباحث کلامی درباره معصومان^ امکان شهود آنان بعد از وفاتشان است. به ظاهر شهود معصومان وفات یافته در بیداری و احتضار، هم بر اساس قوانین تشریعی و تکوینی خداوند میسّر است و هم بر اساس رخ داد آن در خارج؛ یعنی، هم امکان ذاتی دارد و هم امکان وقوعی. ادله و شواهد متعدد روایی، امکان وقوع شهود را پشتیبانی می کنند. قوی ترین دلیل روایی مسلّم نزد غالب اندیشمندان فریقین، روایات معراجیه در معتبرترین جوامع است. طبق این روایاتِ مستند به قرآن، علاوه بر شرکت کردن نبی مکرم در گردهمایی پیامبران در بیت المقدس، در آسمان ها نیز با برخی از آنان ملاقات و گفت وگو داشت. روایات مربوط به شهود تعدادی از معصومان توسط محتضر، نزد شیعه متواتر است. اثبات امکان وقوعی شهود، پیام آور استمرار حیات، آگاهی برخی از فعالیت ها و مسؤلیت های معصومان و در نتیجه، اثبات کننده معقول بودن توسل به آنان پس از وفاتشان است. مأموریت این پژوهش کتابخانه ای، گزارش ادله و شواهد روایی امکان وقوعی شهود در بیداری و احتضار است.

روایات متعدّد و معتبر، گویای وقوع شهود معصومان وفات یافته، در حالت خواب است. گاهی شاهدان، از خود معصومان هستند و گاهی از غیر معصومان؛ اعم از نیکان و بدان. تعدادی از روایات، حکایت گر راهکار دیدار نبی مکرّ صلی الله علیه و آله یا یکی از معصومان و یا یکی از وفات یافتگان است. این روایات به همراه روایاتِ مؤکّدِ حقیقی بودن دیدار معصومان در خواب، شواهد خوبی برای اثبات امکان شهود معصومان وفات یافته است. کیفیت شهود در خواب، از مسائلی است که اندیشمندان اسلامی را به تحلیل وادار کرده و فرضیه هایی را مطرح کرده اند. مقاله حاضر به گزارش و تحلیل این روایات می پردازد. ارائه ادلّه و شواهد روایی با نظم و تحلیلی نو و موجز، از نوآوری های این پژوهش توصیفی تحلیلی است.

پیام شماری از روایات معتبر، ناتوانی شیاطین جن در آشکارشدن با سیمای پیامبر است. مهم ترین جوامع حدیثی شیعه و سنی گزارش گر این حقیقت اند. در منابع حدیثی شیعه، این حکم به اوصیای پیامبر و شیعیان خاص و در منابع شیعی و سنّی، این حکم به همه پیامبران الهی، تسری داده شده است. راه تمییز بین مکاشفه ها و خواب ها ی رحمانی و شیطانی با فهمِ درستِ این آموزه ها گِره خورده است. هدف این پژوهش، بررسی محدودیت آشکارشدن شیطان ها با تنوّع شکل، با استناد به روایات معتبر است. به این منظور، ناتوانی شیاطین از آشکارشدن «با سیمای پیامبران و جانشینانشان» و «با سیمای شیعه حقیقی» در دو گام تحلیل می شود. بررسی «روایاتِ معارض» و «ناتوانی شیطان ها از آشکارشدن با سیمای شیعه حقیقی»، از نوآوری های مقاله است.