دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث

دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث

دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث سال سوم تابستان 1399 شماره 9

مقالات

۱.

نگاهی گذرا به شبهات کرونایی مرتبط با حدیث و چگونگی برخورد کارشناسان

نویسنده:

کلید واژه ها: کرونا شبهات کارشناس حدیثی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 825 تعداد دانلود : 606
همه گیری تند و بی سابقه بیماری کرونا در پهنه جهانی، عرصه های مختلف بهداشتی، علمی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و دینی را تحت تأثیر قرار داد. هجمه به باورها و اعتقادات دینی و مذهبی ادیان مختلف یکی از آثار مهم این رویداد است. در جوامعی که نمادهای مذهبی، جلوه بیشتری دارد، شبهاتی که از سوی دین گریزان و رسانه های آنان به سطح جامعه متدیّن، پمپاژ می شود، بیشتر است. شیعیان با گستردگی آداب مذهبی و پایبندی های عقیدتی و عملی خود، به عنوان مهم ترین مبارزان علیه شیطان، بیش از دیگران مورد هجمه واقع شدند. در این میان، خداناباوران، برخی از پیروان ادیان و مذاهب دیگر و به ویژه وهابیان در کنار ساده دلانی از شیعه و دین گریزان و حتّی برخی جریانات سیاسی و ضدّ انقلاب، فرصت را برای تاخت و تاز بر اعتقادات مردم مهیّا دیده و هرچه توانستند، کردند. فضای مجازی نیز مانند همیشه، جولانگاه این گروهک ها شد. کار به جایی رسید که برخی از مردم متدیّن با خواندن و بازنشر شبهات، بر روان و باورهای خویش چنگ می زدند. هرچند در این بین، برخی پرسش های خوب علمی نیز مطرح شد و زمینه بازاندیشی، پژوهش و پاسخ گویی به دور از جنجال را فراهم ساخت. آنچه در ادامه آورده ایم، برخی از محورهایی است که ذیل آن با سوء استفاده یا برداشت نادرست از آموزه های روایی، در طول این شش - هفت ماه شبهاتی مطرح شده و شاید برخی از باورهای مردم را سست کرده باشد. همچنین نگاهی به رفتار جامعه دینی با این مشکلات، می تواند مروری بر قوّت ها و ضعف ها باشد و راه آینده را نشان دهد.
۲.

واکاوی نظریه «وقوع در مشیخه من لایحضره الفقیه و دلالت آن بر وثاقت مؤلّف» با تأکید بر کتاب «النّوادر» ابراهیم بن هاشم قمی

کلید واژه ها: توثیق کتب یونس بن عبدالرحمان نوادرنویسی حدیث منفرد رجال علوم حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 443 تعداد دانلود : 938
بر پایه مقدّمه کتاب من لایحضره الفقیه، پشتوانه شیخ صدوق برای تدوین کتابی که به صحّت و صدور روایاتش از معصومان علیهم السلام اطمینان دارد، کتاب هایی حدیثی است که ضمن اشتهار در جامعه علمی آن روز، مورد عمل و مراجعه نیز بوده است. علّامه مجلسی، نخستین اندیشمندی است که از یادکرد نام راوی در مشیخه صدوق، مدح او را برداشت می کند. برخی رجالیان، این مسأله را حاکی از توثیق راوی دانسته و برخی، هرگونه دلالتی را برای آن نفی کرده اند. در برخی جوامع رجالی معاصر، از این قاعده برای توثیق ابراهیم بن هاشم بهره برداری شده است. پس از تحلیل و ارزیابی قاعده، این نتیجه به دست آمد که نه راویان واقع شده در آغاز اَسناد کتاب، همگی صاحب کتاب اند و نه مقدّمه الفقیه، اعتبار همه جانبه منابع کتاب را می رساند؛ بلکه تنها در صدد بیان «اعتبار نسبی و فی الجمله» منابع خود می باشد. از این رو نمی توان حکم شیخ صدوق را بر صاحب تألیف بودن و وثاقتِ افراد نام برده در آغاز سندها حمل کرد. نگاشته حاضر، پس از تحلیل 10 روایت ابراهیم بن هاشم در الفقیه، با نظر به اینکه آوردن نام وی در آغاز اَسناد، گزارش گر نقل از کتاب «النوادر» اوست و نیز شیخ صدوق در ابواب الزامی فقه مانند حدود و دیات به این روایات، فتوا داده، می توان نتیجه گرفت که این کتاب در شمار کتاب های مشهور و معتمَدبه بوده است. تدوین کتابی متقن که مورد اعتماد شیخ صدوق واقع شده، می تواند نشان گر مدح و اعتماد به نویسنده آن باشد. هرچند نباید از نظر دور داشت که پذیرش روایت های کتاب النوادر، می تواند به دلیل بهره گیری آن از منابع مورد اعتماد پیشین مانند کتاب های یونس بن عبدالرحمن یا تکیه بر شواهد اطمینان بخش بوده باشد که در این صورت، الزاما وثاقت نگارنده آن را نتیجه نخواهد داد.
۳.

شناسایی و تحلیل اَسناد شیعی و منقطع روایات پیامبر صلی الله علیه و آله در کتب اربعه

نویسنده:

کلید واژه ها: راویان شیعه احادیث مرسل احادیث نبوی سندشناسی رجال علوم حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 875 تعداد دانلود : 527
«اَسناد شیعی و منقطعِ روایات پیامبرصلی الله علیه و آله» سندهای روایاتی است که راویان آن شیعه اند و با این که هم عصرِ پیامبرصلی الله علیه و آله نیستند، به صورت مستقیم از آن حضرت، حدیث نقل کرده اند. مقاله کنونی درصدد شناسایی این اسناد بوده و با توجّه به راویان و طبقات آنها و نیز محتوای احادیث، تحلیلی کوتاه درباره آن ارائه می کند. دقّت در این اسناد، افزون بر آگاهی از میزان کاربری روایات پیامبرصلی الله علیه و آله در کتب اربعه، زمینه شناخت چرایی انقطاع و آشنایی با برخی از مبانی صاحبان کتب اربعه در اعتماد به احادیث را فراهم می کند. دست یابی به 44 سند شیعی و منقطع روایات پیامبرصلی الله علیه و آله، تأثیر صاحب کتاب بودن و اصحاب اجماع بودن راوی در ارسال سند و نیز اثرگذاری موضوع و محتوای حدیث بر انقطاع سند، برخی از دستاوردهای تحلیلی این مقاله است.
۴.

مقایسه دو تحقیق از کتاب «الدّروع الواقیه» با روش «مقابله چاپ»

نویسنده:

کلید واژه ها: سید ابن طاووس تحقیق فنی منابع نسخه پژوهی مقابله متون حدیثی علوم حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 592 تعداد دانلود : 12
مقابله نسخه های تحقیق شده چاپی، شناخت تحقیقات بهتر و محقّقان برتر را در پی دارد. با این کار، می توان بهترین چاپ را از حیث علمی، تعیین و به مخاطب، معرّفی کرد. آثار سید ابن طاووس (م664ق) با موضوع دعا، همواره مورد توجّه عالمان و مردم بوده است. شخصیت سید و کاربردی بودن آثار وی در این اقبال، مؤثّر می نماید. کتاب «الدّروع الواقیه» با موضوع اَعمال قابل تکرار در همه ماه های قمری، یکی از نگاشته های اوست که دو تحقیق مشهور از آن به چاپ رسیده است. نگاشته حاضر، برای نخستین بار، این دو تحقیق را با روش مقابله، بررسی کرده و کار نیکوتر را معرّفی می کند.
۵.

آسیب های پژوهشی بهره گیری از نرم افزار «جامع الاحادیث»

نویسنده:

کلید واژه ها: خطای نرم افزاری مرکز کامپیوتری نور آسیب شناسی چاپ نسخه شناسی علوم حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 474 تعداد دانلود : 679
گسترش فنّاوری های مدرن، موجب تغییر در سبک مطالعه، علم آموزی و پژوهش شده است. در این دگرگونی ها عرصه حدیث هم از زاویه کمیّت و چگونگی، تغییراتی را پذیرفته است. تولید نرم افزارهای حدیثی، ثمرات متعدّدی چون آسانی پژوهش نسبت به وضعیت صدور حدیث، یافتن اصل حدیث، شناخت احادیث مختلف و ... را به دنبال داشت. در برابر، اعتماد به نرم افزارها سبب بروز اشکالاتی همچون فراموشی نیاز به بررسی نسخه ها، اضطراب برخی از متون به دلیل نارسایی های حروف چینی و ... شده است. از این رو ضرورت دارد که دانشیان حدیث نسبت به آسیب های بهره گیری از نرم افزارها دقّت داشته و این گسترش ماشینی را در راستای ارتقای شیوه عالمان در عرضه و دریافت حدیث به کار گیرند. این نگاشته می خواهد برخی از آسیب های بهره گیری از نرم افزار ارزشمند جامع الاحادیث را در عرصه پژوهش های حدیثی معرّفی کند.
۶.

شناخت کلیدواژه های اقتصادی بیانیه گام دوم و تطبیق آن با واژگان معادل قرآنی و حدیثی

کلید واژه ها: آیت الله خامنه ای معادل یابی واژگان قرآنی و حدیثی اقتصاد اسلامی معارف قرآن و حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 115 تعداد دانلود : 476
بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را می توان راه آینده نظام اسلامی دانست که از سوی مقام معظّم رهبری صادر شد. یکی از محورهای مهم این بیانیه، مسائل اقتصادی است. بر اساس آموزه های دینی، اقتصاد سالم در دین مداری و تربیت انسان ها نقش داشته و بسیاری از نابه سامانی های اجتماعی را سامان می دهد. مقام معظّم رهبری یکی از موضوعات محوری بیانیه را مسائل اقتصادی قرار دادند که لازم است در چهل ساله دوم انقلاب به صورت جدّی به آن پرداخته شود. ترسیم الگوی اقتصاد اسلامی، نیازمند استخراج کلیدواژه های قرآنی و حدیثی آن است. از این رو، ابتدا کلیدواژه های اقتصادی بیانیه گام دوم، شناسایی، سپس واژگان معادل و همچنین ابواب مرتبط آن در آیات و روایات، استخراج گردیده است. کلیدواژه های امنیتی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیز در نوشتارهای جداگانه ای عرضه شده و یا خواهد شد. با این روش، همه واژگان کلیدی بیانیه، استخراج شده و با منابع اسلامی تطبیق می گردد تا راه را برای پژوهش های آینده هموار کند.
۷.

چگونگی رمزگشایی از نشانه های کتاب ها و نویسندگان در نسخه های خطّی

نویسنده:

کلید واژه ها: رموز کتاب ها علائم اختصاری نسَخ خطّی نسخه خوانی نسخه پژوهی علوم قرآن و حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 733 تعداد دانلود : 182
نگاشتن با قلم و دوات بر روی کاغذ و مشابه آن، محدودیت هایی را برای نویسندگان ایجاد می کرد. آنها تلاش می کردند تا بر برخی از این کاستی ها غلبه کنند. قراردادن نشانه های اختصاری برای شماری از واژگان، یکی از راه های مستنسخان برای غلبه بر کمبود کاغذ، دوات، قلم و فرصت بود. شناخت این علامت ها برای خوانش نسخه های خطّی، ضروری است. برای کشف معنای این نشانه ها می توان از راه هایی بهره برد. نوشتار حاضر، بخشی از این راه ها را متناسب با عنوان کتاب ها و نویسندگان معرّفی نموده و شماری از علامت ها را با تکیه بر کتاب «دلائل الاحکام» شناسایی کرده است. روش و محتوای این کار در مستنسخات قرآنی و حدیثی نیز کاربرد دارد.
۸.

چند فرضیه روایی جهت بررسی شرایط کارآیی در مقابله با کرونا

نویسنده:

کلید واژه ها: روایات طبی کرونا بهداشت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 658 تعداد دانلود : 448
روایات بسیاری در حوزه سلامت از اهل بیت علیهم السلام رسیده است. شماری از این احادیث به رویارویی با بیماری های واگیردار، اختصاص دارد. در روزگار معصومان علیهم السلام، رعایت این دستورات، موجب پیشگیری از بیماری شده و یا درمان مریض را در پی داشت. شاید نتوان گزاره های مطرح شده در این روایات را به عنوان راه پیشگیری امروزین، برشمرد؛ زیرا چه بسا ویروس های آن روز و شرایط مخاطبان معصومان علیهم السلام با امروز تفاوتی کرده که گزاره های پیشین، عینا پاسخگوی بیماری های امروزین نباشد. با این حال، می توان از چنین احادیثی به عنوان فرضیه های پیشگیری بهره گرفت و با آزمایش، شرایط کارآیی آن را تعیین کرد. حتّی روایات ضعیف این حوزه از دانش نیز قابل راستی آزمایی در آزمایشگاه های پزشکی و با روش های مدرن است. امروزه روشن شده که وجود بیماری های خاص، احتمال ابتلا به برخی از ویروس ها از جمله کرونا را افزایش می دهد. در روایات، گزاره هایی برای پیشگیری یا درمان چنین امراضی نیز وجود دارد. این گزاره ها هم نیازمند بررسی های آزمایشگاهی است. آشنایی با این گزاره ها، راه بررسی های بیشتر در زمینه مبارزه با بیماری را باز می کند...

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۲