تربیت اسلامی

در خصوص روش تربیتی تغییر موقعیت این پرسش مطرح است که این روش دارای چه گونه هایی است؟ کارکردهای آن کدام است؟ و چه شرایطی لازم است تا به کارگیری آن مؤثر واقع شود؟ بر این اساس، هدف از پژوهش حاضر، یافتن پاسخ به پرسش های فوق و ترسیم ابعاد روش تربیتی مذکور است. قلمرو تحقیق را آیات قرآن کریم و روایات معصومینb تشکیل می دهد. روش تحقیق توصیفی−تحلیلی است و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای انجام می شود. یافته های تحقیق حاکی از آن است که روش تربیتی تغییرِ موقعیت دارای گونه های وضعی، مکانی، زمانی و اجتماعی است. تغییر موقعیت از کارکردهای مختلفی همچون کارکردهای علمی، اخلاقی، دینی و روان شناختی برخوردار است. همچنین براساس منابع اسلامی، بصیرت، توانایی، پرهیز از راحت طلبی، ولایت مداری، استمداد از خداوند متعال و سرعت مناسب شرایطی است که زمینه اثربخشی روش مذکور را فراهم می کند.

نوشتار حاضر باتوجه به نفوذ و ترویج ایده های سکولاریستی در تربیت درصدد است ایده «آموزش درباره ادیان» را −که هدفش آموزش صلح، رواداری، احترام به دیگران و آموزش ادیان به مثابه مقولاتی تاریخی و فرهنگی است و شناخت و التزام و ایمان و اعتقاد به یک دین مدنظر نیست− را از منظر فقه تربیتی بررسی نماید و با پای بندی به روش شناسی «تفقه تربیتی» تلاش کرده است هفت استدلال بر ممنوعیت و حرمت ایده فوق اقامه نماید و ایده/تجویز «آموزش درباره ادیان» را از منظر عقلی بخاطر قُبح إغراء به جهل و إضلال و ظلم، تقبیح نماید و نیز آن را مصداقِ ترک واجب، إضلال، شبهه افکنی، سلطه کفار، تسنین سنن حرام و در نهایت مصداقِ علمِ غیرنافع و علم مأخوذ از غیر اهل بیت به شمار آورد.

انضباط هیجانی ترکیبی نو و بدیع، ناظر بر نظم و انضباط در حوزه هیجانات است و به احساسات کنترل شده و سنجیده نظر دارد. این پژوهش با هدف تبیین ساختار نظام مند انضباط هیجانی در قرآن و به شیوه تحلیلی توصیفی نگاشته شده است و با استناد به آیات بیان می دارد که انضباط هیجانی در قرآن دارای ساختاری کامل شامل هر چهار رکن اساسی یک شبکه نظام مند و سیستماتیک است. این پژوهش در بخش مبانی به اختصاص علم به خیر و شر واقعی به خداوند، گذرا بودن دنیا، آگاهی و احاطه خداوند بر امور، حکومت اراده خداوند، برتری در سایه ایمان، همراهی خدا، انحصار عزت در خداوند، زوال غم و اندوه به خواست خدا، بازگشت به سوی خدا؛ در بخش مقدمات ایجابی به پیروی از دستورات الهی، نیایش از روی خوف و رجاء، شادی به فضل الهی، درک زودگذری دنیا؛ در مقدمات سلبی به اجتناب از ولایت شیطان، عدم ترس از مردم؛ در بخش الزامات به صبر، کظم غیظ، بخشش، شکایت به خدا؛ و در موانع به رفتار با غیظ، کم طاقتی و شادی به غیر حق دست یافته و در نهایت شبکه مفهومی انضباط هیجانی را در قرآن کریم ترسیم نموده است.  

هدف پژوهش حاضر، بررسی داستان موسیg و خضرg مبتنی بر آموزش تفکر مراقبتی براساس آموزه های فلسفه برای کودکان است تا بتواند کاربرد داستان های قرآنی را به منظور چگونگی آموزشِ تفکر از جنس مراقبتی بازگو نماید. روش پژوهش از نوع توص یفی-تحلیلی است. نمونه موردی شامل آیات 60 تا 82  سوره کهف و تفاسیر مربوطه می باشد که فاکتورهای تفکر مراقبتی از جمله تفکر ارزش گذاری، عاطفی، فعال، هنجاری و همدلانه را در خود دارد. یافته های تحقیق، داستان فوق که خود حاوی سه داستان پندآموز و تفکر برانگیز از نوع استاد-شاگردیست را در زمره داستان هایی با قابلیت حضور فاکتورهای تفکر مراقبتی و آموزش از طریق آن برشمرده است. همچنین دارا بودن ویژگی های پرسش و پاسخ در متن داستان و چالش های موجود در مسیر تجربه اندوزی، یادگیری و رشدِ تکاملیِ شخصیتِ حضرت موسیg در پایان داستان را برای آموزش کودکان مناسب می داند. به نظر می رسد بررسی چنین داستان هایی از جنس دیالوگ های احساسی و عقلانی که ارکان تشکیل دهنده تفکر مراقبتی از منظر فلسفه برای کودکان را در خود دارد، برای رشد و تکاملِ پرورش این جنس از تفکر در کودکان سودمند باشد. در نتیجه گیری حاصله از یافته ها، به دو معنا از تفکر مراقبتی می رسیم، نخست اینکه متوجه آنچه می اندیشیم باشیم و دیگر آنکه متوجه نحوه اندیشیدنمان باشیم.

هدف پژوهش حاضر بیان روش های تربیت اخلاقی عرفانی در ساحت تربیت توحیدمدار با تکیه بر دعای عرفه، با استفاده از روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. سؤال پژوهش این است که روش های تربیت اخلاقی عرفانی در کلام و بیان حضرت امام حسینj در دعای عرفه چیست؟ یافته های پژوهش نشان می دهد: 1. دعای عرفه از آغاز تا انجام بر مدار توحید ایراد شده و با وجود مضامین متکثر و متعدد یک متن جامع و به هم پیوسته در موضوع توحید و مشحون از دلالت های تربیتی است؛ 2. در منشور تربیتی دعای عرفه، روش های ویژه ای برای پرورش دادن و ربّانی شدن انسان مورد تأکید قرار گرفته، و در ساحت تربیت اخلاقی عرفانی مشتمل بر روش های تربیتی در خور توجه است؛ 3. روش های تربیت اخلاقی عرفانی دعای عرفه در دو زمینه خودتربیتی و دیگرتربیتی است. در این مقاله روش هایی که در هر دو زمینه کاربرد دارد مورد بررسی قرار گرفته است؛ 4. در این مقاله روش یادآوری نعمت های خداوند، روش تربیتی تضرع، روش تربیتی ایجاد امید، روش مثبت اندیشی، روش آخرت گرایی، روش التزام به اخلاق و روش محبت مورد بررسی قرار گرفته است.

این پژوهش با هدف ارزیابی میزان موفقیت اجرای طرح آموزش آداب و مهارت های زندگی اسلامی (طرح کرامت) در مدارس ابتدایی شهر نهاوند از دیدگاه مجریان آن به انجام رسید. روش تحقیق توصیفی و از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری شامل کلیه مجریان (مدیران و آموزگاران) طرح بود که تعداد آنها در سال تحصیلی 1400−1399، 223 نفر بودند. به دلیل کوچک بودن حجم جامعه برای نمونه گیری از شیوه تمام شماری استفاده شد؛ بر این اساس دیدگاه کل مجریان از طریق یک پرسش نامه محقق− ساخته مورد آزمون قرار گرفت، اما از این میان فقط تعداد 149 پرسش نامه از سوی مجریان تکمیل و بازگردانده شد و به همین دلیل تحلیل نهایی بر روی داده های حاصل از این تعداد نمونه، صورت گرفت. پرسش نامه مورد استفاده براساس 6 مؤلفه اساسی طرح که در متون مربوطه مورد تأکید قرار گرفته بود، ساخته شد. این مؤلفه ها شامل: «متناسب بودن محتوای مورد استفاده در طرح»، «متناسب بودن شیوه های اجرایی طرح»، «متناسب بودن شیوه های ارزیابی از طرح»، «متناسب بودن شیوه های پشتیبانی اداری و مدیریتی از طرح»، «اثربخشی طرح در ایجاد آداب و مهارت های زندگی اسلامی در دانش آموزان» و «هماهنگ بودن برنامه های طرح با نیازها و هدف های آموزگاران»، می شدند. پرسش نامه یاد شده براساس مقیاس لیکرت ساخته شد و برای اطمینان از روایی پرسش نامه از روایی محتوایی و صوری استفاده گردید؛ برای تعیین میزان پایایی آن از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد؛ بر این اساس، مقدار ضریب محاسبه شده با آزمون آلفای کرونباخ برای کل گویه ها: 91/0 بود. نتایج نشان داد که از دیدگاه مجریان، این طرح موفقیت آمیز بوده است، اما نتایج تحلیل تک تک مؤلفه ها نشان داد که از دیدگاه مجریان، این طرح در زمینه مؤلفه سوم (متناسب بودن شیوه های ارزیابی از طرح) موفقیت نداشته است.