تربیت اسلامی

بدون شک عبرت دهی یکی از روش های تربیتی است که همه پیامبران(ع) به طور عام، و پیامبر اسلام(ص) به طور خاص، آن را برای هدایت و تربیت انسان ها به کار برده اند. و شاهد این مدعا تعالیم قرآن کریم است، چرا که در جای جای این کتاب آسمانی از موضوعاتی چون تاریخ اقوام و ملل و سرنوشت آن ها، و شگفتی های خلقت و سایر امور سخن به میان آمده و بر وجود عبرت در آن ها تصریح شده است و حتی در مواردی بر گرفتن عبرت امر کرده است که این را می توان به روش عبرت دهی قرآن کریم تعبیر کرد. بررسی ابعاد مختلف این روش از نگاه قرآن کریم، امری است که این مقاله در پی آن است. آنچه در این نوشتار می آید عبارت است از: ماهیت عبرت و مفهوم شناسی آن در قرآن، مقومات عبرت، تعریف روش عبرت دهی، مبانی عبرت، شرایط اثر گذاری عبرت، موضوعات عبرت آموز، و درنهایت، شیوه های عبرت دهی. مقاله سعی کرده است در محدوده آیات قرآن و تفاسیر مربوطه به بررسی این امور بپردازد.

مقاله حاضر رویکرد پیشگیری و تقدم آن را بر درمان در تربیت اسلامی بررسی می کند. مؤلف نخست سطوح و مراحل پیشگیری را مشخص کرده و به این نتیجه می رسد که پیشگیری سه سطح و سه مرحله دارد که عبارتند از: پیشگیری کردن، هجرت دادن و ایمن ساختن. سپس در ادامه، سطح و مرحلة اول پیشگیری را به تفصیل بر اساس آیات قرآنی بررسی و دلایل تقدم این مرحله بر سایر مراحل را بیان می کند.

تربیت اخلاقی، به عنوان ساحتی مهم از تربیت، امروزه مورد عنایت و توجه ویژه ای قرار گرفته است. عصر ما، عصر بحران ها و چالش های بنیان افکن است و اگر بشر امروز بخواهد تعادل روانی داشته باشد، مقهور شرایط نشود و در روابط فردی و اجتماعی موفق باشد، باید به اخلاق و تربیت اخلاقی روی آورد. هدف این مقاله بررسی موضوع تربیت اخلاقی، از منظر ملامحسن فیض کاشانی است. ناگفته پیداست که این مقال را، مجال نیست که به تمامی آنچه فیض کاشانی درباره اخلاق و تربیت اخلاقی آورده، بپردازد؛ چرا که ساحت تربیت اخلاقی، ساحتی گسترده و زوایای آن متنوع و متکثر است؛ از اینرو، آرای وی در سه بخش به اختصار بررسی و واکاوی می شود: نخست مبانی نظری تربیت اخلاقی، دوم چگونگی شکوفایی فضایل فطری وکیفیت تخلّق به اخلاق حسنه، سوّم اصلاح٬ درمان وشیوه مبارزه با رذایل اخلاقی.

تعلیم و تربیت به سبب کارکردهای گوناگون علمی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، همواره به عنوان موضوعی مهم و ابزاری کارآمد برای رشد و توسعه همه جانبه ملت ها در نظر گرفته شده است. یکی از کارکردهای مهم این نهاد، تربیت مدنی است که هدف آن آماده سازی فراگیران برای مشارکت در تحولات اجتماعی است. یکی از مقوله های تربیت مدنی، پرورش سیاسی است که هدف آن جامعه پذیری سیاسی، آماده سازی فراگیران برای مشارکت سیاسی، و انتقال ارزش ها، نگرش ها و رفتارهای سیاسی به نسل نو است. اسلام به عنوان یک مکتب فکری دارای رهنمودها و دلالت هایی برای تربیت مدنی و سیاسی است. این مقاله درصدد است ابعاد گوناگون پرورش مدنی - سیاسی را از دیدگاه اسلام بررسی و رهنمودهایی علمی و عملی در این رابطه ارائه کند.

بررسی ویژگی های انسان مطلوب و ارایه الگویی برای آن، یکی از اساسی ترین گام های طراحی برنامة تربیتی کارآمد است، چرا که غایت اصلی آموزش و پرورش تربیت انسان مطلوب است. از آنجا که انسان مطلوب هر فرهنگ و مکتبی با انسان مطلوب دیگر فرهنگ ها متفاوت است، ضروری است پیروان هر مکتب و فرهنگی برای تدوین نظام تربیتی کارآمد و مطلوب خود، در مرحلة اول به ترسیم سیمای انسان مطلوب فرهنگ خود بپردازند. این مقاله بر آن است شمایی کلی از ویژگی های انسان مطلوب در اسلام را ترسیم کند. برای دستیابی به این هدف، نخست هدف غایی پرورش انسان از دیدگاه اسلام را بررسی و در ادامه مراحل رشد و تکامل انسان در مسیر رسیدن به هدف غایی مورد نظر را ترسیم و در پایان ویژگیهای اعتقادی، اخلاقی و عبادی دانش آموزان در سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه را بیان کرده است.

توجه به معرفت شناسی اسلامی از ضروریات اساسی جامعه اسلامی می باشد. تبلور بخشیدن به این مقوله، نیازمند ارائه بنیادهای فکری و روشی لازم است، تا از طریق آن افراد مجهز به ابزارهای لازم فکری گردند و امکان آن فراهم آید که ساختار فکری افراد مسلمان بر مبنای دیدگاه اسلامی تجدید بنا گردد. به نظر می رسد نظام آموزش و پرورش به دلیل جایگاه کلیدی و نقش مؤثری که در شکل گیری شخصیت نسل نو دارد، می تواند به عنوان نقطه شروع انجام حرکت اصلاحی در این زمینه مورد توجه قرار گیرد. یکی از تلاش های انجام گرفته در راستای پاسخ گوئی به این نیاز، اثری است با نام «کل گرائی و تقدس در تعلیم و تربیت یک دیدگاه اسلامی» که توسط خانم دکتر زهرا الزیرا تدوین شده است. نویسنده در این کتاب به دنبال احیای یک دیدگاه کل نگر است و الگوی ارائه شده از سوی وی، بر توحید یعنی یگانگی خدا به عنوان ایده محوری در اسلام تاکید دارد و بر اساس همین دیدگاه، مبنایی کل گرایانه برای برنامه درسی پیشنهاد گردیده است. نویسنده در بحث خویش پدیدارشناسی را به عنوان یک روش تحقیق سودمند در الگوی اسلامی مورد تأکید قرار داده و معتقد است از طریق الگوی اسلامی پیشنهادی می توان دوگانگی های تلفیق ناپذیر مانند ماده و معنا، انسان و خدا، متغیر و ثابت، فردی و اجتماعی، عقلانی و شهودی، نظری و عملی و فعال و منفعل را از میان برداشت. همچنین نویسنده بر تفکر دیالکتیکی به عنوان مبنای مباحث این کتاب تأکید دارد. در واقع، تصوری منسجم و یک پارچه از معرفت که منجر به فهم انسانی یک پارچه از خدا، جهان و ماهیت انسان می گردد، بنیان و محور این کتاب را تشکیل می دهد.