۱.
کلید واژه ها:
احساس تنهایی تنهایی پاتالوژیک و مثبت فرسودگی روانی و جسمی قرآن و روانشناسی
در روان شناسی، اگرچه برخی از انواع و مراحل احساس تنهایی، امری عادی و واقعی است، ولی برخی از اقسام و مراحل آن، پاتالوژیک و بیمارگون است. در متون دینی، نیز به خاطر معیت همیشگی و همراهی خداوند، احساس تنهایی نوعی آسیبِ بینشی، نگرشی، احساسی و عاطفی است، اما تنهایی مفید و مثبت نیز وجود دارد؛ چون انسان ها، به کناره گرفتنِ آگاهانه و تنها شدگیِ انتخابی، برای رشد، تکامل و محفوظ ماندن از آلودگی های فکری، اجتماعی و فرهنگی نیز نیاز دارند. شناخت دقیق مرزهای احساس تنهایی پاتالوژیک و تنهایی مفید، با شناختِ عوامل، نشانه و پی آمدهای آنها، میسر است. پژوهشِ پیشِ رو، با روش توصیفی- تحلیلی و به صورت مقایسه ای؛ سه نشانه برای احساس تنهایی پاتالوژیک، معرفی کرده و پی آمدهای آن را دارای دوگونه «فرسودگیِ روانی» و «فرسودگی جسمی» دانسته؛ گونه اول را دارای ده آسیب و گونه دوم را با چهار آسیب، شناسانده است. یافته های پژوهش، نشانگر آن است که بین آیاتِ قرآن، روایات، دیدگاه مفسران و نظریات روان شناسان، همسویی دیده می شود.
۲.
کلید واژه ها:
ضعف اخلاقی ضعف اراده میل نفسانی درمان نگری
از نگاه سقراط و افلاطون بدی انسان ها ناشی از ناآگاهی آنان است. ارسطو در انتقاد از این ایده، ضعف اراده اخلاقی را طرح می کند که به موجب آن، انسان های ناپرهیزگار علی رغم آگاهی از بدی عمل، به انجام آن مبادرت می کنند. از نظر ارسطو عامل این رفتارها، میل نفسانی است که انسان را به کاری خلاف عقل راه می برد. از منظر آیات قرآن، ضعف اخلاقی و رفتار بر خلاف حکم عقل مورد تأیید است؛ اما نگاه قرآن، درمان نگر است و بر همین اساس عوامل ضعف اخلاقی را فراتر از میل نفسانی و عوامل درونی می بیند؛ شیطان و دنیا دو عامل مهم در خارج از وجود انسان که بر اراده انسان و ضعف اخلاقی او تأثیرگذاراند. از سوی دیگر و مهم تر از ضعف اراده، درمان این مشکل و راه حلی است که برای آن در قرآن وجود دارد. مهم ترین روش قرآن برای درمان، تضعیف عوامل ضعف اخلاقی و همسو کردن میل و شهوت با حکم عقل است و موثرترین راه برای پیاده کردن آن، تغییر جهت دادن خواسته ها و امیال نفسانی با تغییر دادن در هدف غایی انسان و جایگزین کردن آخرت گرایی به جای دنیا گرایی است.
۳.
کلید واژه ها:
تبارشناسی گفتمان قرآن کریم فهم تفسیر
بازخوانی فهم، معنا و مراد آیات الهی در سده آغازین توسط مفسران نیازمند به بازخوانش مؤلفه های هویت ساز اندیشه ای و بافتار فرهنگی و اجتماعی پسا نزول قرآن است. مفسران نخستین به عنوان فهمندگان آغازین با سویه های ناهمسان در پیوند با پیشینه تاریخی، مؤلفه زبانی و فرهنگی همبسته با آن و نیز همنشینی با پیامبر اسلام(ص) و آشنایی به زیسته نوین و در پی آن دگرگونی شرایط زیست پساپیامبر(ص) سبب فهم و شیوه های تفسیری متفاوت شدند. پس از صحابه بستر برای ایجاد مکاتب تفسیری با کنش پیروان این مکاتب فراهم آمد که با رهیافت های نظری متعددی، به بازتولید متون تفسیری نوینی انجامید. این پژوهه با شیوه تبارشناسی و عناصر در پیوند با آن به صورت توصیفی و تحلیلی در پی پاسخ به چیستی و تبیین مؤلفه های تأثیرگذار بر ناهمسانی فهم متن وحیانی در دوره آغازین اسلامی است. افزون برآن کنش های مفسران و تاثیرپذیری آنان از ساحات متفاوت فرهنگی و تجربه زیسته و نسبت آنها با نهاد قدرت را عامل تغیر، دگرگونی و باز تولید مکاتب و شیوه های نوین تفسیری دانسته است.
۴.
کلید واژه ها:
وهب بن وهب ابوالبختری برد و باخت با پرنده تقیه نقد حدیث
در روایات فقهی، جواز رهان (برد و باخت)، به سه مورد شتردوانی، اسب دوانی و تیراندازی منحصر شده است. وهب بن وهب ابوالبختری نیز که یکی از راویان عامی و البته معاصر امام صادق (ع) است، در همین موضوع روایتی نقل کرده که پرنده را نیز به موارد سه گانه جواز رهان الحاق می کند. این حدیث متعارض با احکام فقهی و در کتب حدیثی فریقین محکوم به جعل است، چون شخصیت راوی آن در کتب رجالی، مخدوش و متهم به وضع است. تحقیق پیش رو دو ادّعا دارد؛ نخست اینکه وهب روایت مزبور را جعل نکرده است، و دیگر اینکه آن را از امام صادق(ع) نیز شنیده است. مهم ترین قرینه در تأیید این دو ادعا، وجود روایاتی صحیح به همین مضمون از آن حضرت در مجامع روایی شیعه است. راه حل رفع تعارض این خبر با سایر روایات نیز، تقیه ای دانستن روایت منقول از امام صادق (ع) و موافق روایت وهب است. این مقاله با رویکردی تحلیلی انتقادی می کوشد تا حدیث مذکور را در منابع روایی در سنجه نقد نهد و در تلاش است با کاوش در دیگر مصادر و یافتن بسامد و گونه های حدیثی و تاریخی، آن را تحلیل نماید.
۵.
کلید واژه ها:
قرآن کریم اسلام پایداری پایداری اجتماعی سیستم های اجتماعی
در عصر حاضر که تغییرات فزاینده و پیچیده محیطی، سیستم های اجتماعی مختلف را در سیطره خود قرار داده است، پایداری و بقای معنادار سیستم های اجتماعی به چالشی قابل توجه تبدیل شده است. پژوهش حاضر با هدف کاوش مضامین اجتماعی پایداری سیستم های اجتماعی بر اساس آموزه های قرآن کریم تدوین شده است. این پژوهش از نوع هدف کاربردی و از لحاظ رویکرد کیفی است که برای دستیابی به اهداف آن از روش های استنتاجی و تحلیل مضمون بهره گرفته شده است. قلمرو پژوهش شامل تمامی سوره های قرآن کریم بود که مضامین پایداری اجتماعی در آن ها مورد کاوش قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل، مضامین اصلی پایداری اجتماعی عبارتند از: وحدت، عدالت، امنیت، اعتماد، تعاون، آداب معاشرت و امداد گروه های کم برخوردار. امید است که اجرایی ساختن مضامین استخراجی از بطن قرآن کریم و نهادینه سازی آن ها در سیستم های اجتماعی مختلف، زمینه تعالی حقیقی و پایداری مستمر جامعه انسانی را در جهت نیل به سعادت دنیا و آخرت فراهم آورد.
۶.
کلید واژه ها:
قلمداران قرآنیون نصب امام نقد شیعه خلافت امام علی (ع) شاهراه اتحاد
حیدر علی قلمداران یکی از عناصر شاخص جریان قرآن بسندگی معاصر شیعی در ایران است که به دیدگاه های اهل سنت متمایل شده و به نقد افکار و عقاید شیعی می پردازد. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، به تحلیل استنادات قلمداران در مسئله خلافت و امامت امام علی(ع) پرداخته است. درباره قلمداران و دیدگاه های او نسبت به مسئله امامت امام علی(ع) باید گفت که قلمداران امام را منصوب از جانب خدا نمی داند و آن را امری انتخابی می داند. قلمداران واقعه غدیر را در همین راستا تحلیل کرده و اعتقاد شیعیان درباره نصب الهی امام علی در غدیر را افراطی معرفی کند. وی در قالب برخی آثار خود مانند «شاهراه اتحاد» اشکالات متعددی را پیرامون غدیرخم بیان می کند. مهم ترین دلایل قلمداران شامل قائل شدن حق مشورت مهاجران و انصار در انتخاب خلیفه، عدم میل و رغبت حضرت علی نسبت به خلافت، علت صدور حدیث غدیر، عدم استناد امام به روز غدیر، عدم ذکر امامت حضرت علی(ع) در قرآن، سکوت حاضرین در واقعه غدیر وعدم تصریح پیامبر(ص) در اعلام جانشینی حضرت علی(ع) می باشد. در این تحقیق روشن شد که آیات قرآن، متون روایی، مستندات تاریخی و دلایل متقن شیعه و سنی حاکی از آن است که دیدگاه قلمداران مردود بوده و قابل پذیرش نمی باشد.
۷.
کلید واژه ها:
ترجمه قرآن انصاریان مکارم شیرازی فولادوند حصر
از جمله وجوه اعجاز قرآن کریم مسئله فصاحت و بلاغت است که در سایه ی علومی همچون معانی، بیان و بدیع معنا می یابد. یکی از موضوعات مورد پی جویی در علم معانی بحث «حصر» در کلام است. پژوهش حاضر به بررسی عنصر «حصر» درآیات قرآن پرداخته و میزان توجه مترجمان قرآن به این موضوع را به بوته نقد و بررسی گذاشته است. در این راستا آیات چالش برانگیزی که در آن ها اسلوب حصر به کار رفته بیان شده و پس از بررسی و تحلیل نوع حصر استفاده شده، ترجمه ی اساتید معاصر در مورد آن، مورد نقد و واکاوی قرار گرفته است. در این پژوهش سه ترجمه ی از اساتید برجسته معاصر آقایان فولادوند، مکارم و انصاریان مورد بررسی و تحلیل بوده است. پس از بررسی هر آیه و ترجمه های انجام شده، مقایسه ای میان ترجمه ها صورت گرفته و بهترین ترجمه در مورد هر آیه معرفی شده است. به نظر می رسد از میان سه ترجمه مورد نظر ترجمه استاد انصاریان بیشترین دقت در مورد موضوع «حصر» را دارد.
۸.
کلید واژه ها:
اکراه در شریعت آزادی دینی شریعت اجباری قرآن و حدیث
اکراه در دین می تواند در سه موضوع دین آوری، دین داری و عمل به دین مورد بحث قرارگیرد. بسیاری از فقها با استناد به قرآن و احادیث اکراه مردم در عمل به احکام شرعی را جایز، و بعضی دیگر آن را غیر جایز می دانند. آثار زیادی که هر یک از این دو نظر در جامعه دارد ضرورت بررسی آن ها و دستیابی به یک نظر مستدل را، که هدف این مقاله است، بیشتر می کند. با استناد به ادله متعدد قرآنی و روایی می توان گفت: اکراه در عمل به شریعت مشروع نیست و ادله ای که ممکن است برای آن آورده شود قابل نقد است. هیچ کس مُجاز نیست مسلمانی را که نمی خواهد در بعضی موارد دین دارانه زندگی کند، به سبک زندگی دینی اکراه کند؛ حاکمیت دینی نیز نمی تواند با تکیه به دین، در جامعه شریعت اکراهی اقامه کند، مگر در مواردی، مثل مجازات های مصوّب که اغلبِ مردم بخواهند؛ که در این صورت در حکم اختیار جامعه و تخصصاً خارج از اکراه است.
۹.
کلید واژه ها:
برقعی غلبه بر ادیان انکار حضرت مهدی (عج) جری و تطبیق آیه 33 توبه
برقعی یکی از اشخاص منتقد در مطالعات اسلامی است که به انکار عقاید شیعی می پردازد. او نه تنها امامت شیعه را قبول نداشته بلکه مطالبی در رد امامت نوشته است. همچنین کتابی در رد امام مهدی(عج) با عنو ان «بررسی علمی در احادیث مهدی» نگاشته که در آن کتاب وجود امام مهدی(عج) و مسائل پیرامون او از جمله آیات مرتبط با حضرت مهدی(عج) را انکار می کند. لذا پژوهش حاضر به بررسی بخش «باب الآیات المؤوّله بقیام القائم» کتاب «بررسی علمی در احادیث مهدی» پرداخته است. در این اثر، رویکرد اصلی بررسی صحت و سقم آرای سیدابوالفضل برقعی با محوریت آیه «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَی وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» (التوبه/33) است. روش جمع آوری مطالب در این مقاله کتابخانه ای بوده و پردازش به آن ها به روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته است. نتایج به دست آمده این است که برخی از اشکالات برقعی در کتاب مذکور عبارتند از: توهین و شتم راویان، تضعیف راویان بدون مراجعه به کتب رجالی و بی اعتنایی به بحث جری و تطبیق همچنین برقعی با طرح اشکالاتی سعی بر بی ارتباط دانستن آیه 33 توبه با حضرت مهدی(عج) دارد که اشکالات او به با تفسیر صحیح آیه همخوانی ندارد.
۱۰.
کلید واژه ها:
نسخه خطی «سلّم درجات الجّنه» رستگاری محبان تحلیل متنی شواهد و متابعات فریقین
رستگاری محبّان امام علی (ع) یکی از موضوعات مطرح شده در منابع روایی فریقین است. نسخه خطی «سلّم درجات الجنّه» ابن مشهدی مفسّر و محدّث بزرگ شیعه قرن دوازدهم و صاحب تفسیر مأثور «کنزالدقایق»، از جمله منابع ارزشمند در این زمینه می باشد. از مجموع چهل حدیثی که در این نسخه جمع آوری شده، هجده حدیث آن به مسأله رستگاری محبیان ابوالائمه(ع) پرداخته است. با توجه به شواهد و متابعات فریقین و تحلیل متنی روایات، این روایات به روش توصیفی تحلیلی احادیث اعتبار سنجی شد. پس از واکاویِ شواهد و قرائن احادیث، محرز گردید که مضمون آنها از تواتر اجمالی برخوردار بوده، و دارای وثاقت صدوری است. بدین ترتیب آنچه موجب رستگاری شیعیان و رسیدن به رضوان الهی است، اطاعت، مودت و تمسک به حضرت علی است.
۱۱.
کلید واژه ها:
قرآن کریم آیات علمی نقد و بررسی طنطاوی الجواهر
یکی از مباحث دیرپای در تاریخ تفسیر و روش های تفسیری، مبحث تفسیرعلمی است. علاوه بر سیر تحول آن، بررسی نظریات و دیدگاه های مختلف مفسران علمی قرآن در ادوار مختلف به ویژه در عصرحاضر از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و در این خصوص رویکردهای متفاوت به خود دیده است. در این میان طنطاوی بیش از هر مفسر دیگر و الجواهر بیش از هر تفسیردیگری در حوزه مطالعات تفسیرعلمی مطرح شده است. طنطاوی اعتقاد دارد که شناخت قرآن بدون بهره گیری از دانش های نو ممکن نیست. هدف از این پژوهش، تحلیل تفسیر به اصطلاح علمی طنطاوی جوهری است که روزگاری در مجامع علمی به شدت مورد توجه و مراجعه بود. نگرش علمی مؤلف به تفسیر آیات در آن روزگاران، از آن کتاب اثری تأمل برانگیز و مورد توجه عالمان ساخته بود. ولی این جهت به تدریج رنگ باخته و از دیده ها افتاد. از این رو عالمان هرگز آن را به جد به مطالعه نگرفته اند و جایگاه آن را در میان تفاسیر به درستی روشن نکرده اند. برخی از دانشمندان طنطاوی را تحسین کرده اند، در حالی که افراد دیگر از وی انتقاد کرده اند یا حتی وی را فردی خیال پرداز خوانده اند. طنطاوی به هر روش و شکلی مباحث علم جدید را در فهم قرآن به کار می گرفت و تلاش کرد تا نظریات و مسائل علمی بسیاری را بر آیات قرآن تطبیق و تحمیل کند. در نتیجه تفسیر طنطاوی بدان گونه که پنداشته شده است، تفسیر علمی نیست و در خصوص آیات علمی قرآن افراط کرده است. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.
۱۲.
کلید واژه ها:
عصمت پیامبر آیات متشابه عفو ترجمه و تفسیر آیه 12 سوره هود آیه 43 سوره توبه
یکی از مبانی کلامی تفسیری مطرح در میان مفسّران مسلمان، مسئله عصمت پیامبران است. ظاهرِ متشابه برخی آیات قرآن، ناسازگار با این مبنا می نمایاند و بر این اساس هر یک از مفسّران مسلمان با توجه به مبانی کلامی مذهب خود تلاش کرده است تا با ارائه تفسیری از این آیات، ساحت مقدّس انبیاء الهی را از گناه منزّه شمرد؛ رویکردی که در بیشتر ترجمه های قرآن جز تعدادی محدود تاکنون مغفول مانده است. ترجمه های قرآن غالباً بدون توجّه به تفسیر و صرفاً براساس معنای اصطلاحی واژگان، به ترجمه این دست آیات اقدام کرده اند که در بیشتر موارد علاوه بر عدم موفقیت در رفع تشابه آیه، بر تشابه آن نیز افزوده اند. از جمله مهم ترین این آیات، آیات موهِم عتاب و یا عفو پیامبر(ص) است که در ترجمه ها، به درستی تبیین و رفع تشابه نشده است و در این مقاله کوشش شده است به روش تحلیلی توصیفی و نوآورانه، به صورت موردی، ضمن بررسی چالش های تفسیر و ترجمه آیه 12 سوره هود که به ظاهر بر نهی رسول خدا (ص) از ترکِ ابلاغِ پیام وحی دلالت دارد؛ و نیز آیه 43 سوره توبه که به ظاهر دلالت بر عفو رسول خدا (ص) دارد، به ترجمه ای دقیق و صحیح و در برخی موارد، نوین بر اساس رویکرد تفسیری صحیح و منطبق با مبنای کلامی عصمت دست یابیم.
