پژوهش دینی

احادیث دال بر کاستی عقل و ایمان زنان در منابع دست اول شیعه و سنی نقل شده است؛ این روایات منسوب به پیامبر(ص) و امام علی(ع) است و بررسی اسناد این احادیث مرسل بودن آنها را نشان می دهد و افزون بر آن برخی از این احادیث بدون سند گزارش شده اند؛ لذا اطمینان لازم به صدور آنها از معصوم به دست نمی آید و همین امر عده ای را بر آن داشته که به جعلی بودن آنها حکم کنند و عده دیگر به لحاظ وجود روایات مذکور در کتب معتبری چون الکافی و نهج البلاغه دلیلی برای بررسی سندی آنها ندیده، صرفا به تحلیل محتوایی و متنی احادیث پرداخته اند و دیدگاه های مختلفی در این حوزه شکل گرفته است. در این نوشتار هر یک از این دیدگاه ها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است؛ به نظر می رسد در صورت چشم پوشی از ضعف سندی احادیث و ناچاری از توجیه آنها بهترین راه حل آن است که بپذیریم به دلیل تقطیع سخنان پیامبر(ص) و امام علی(ع) از سوی گردآورندگان احادیث، بخش هایی از این روایات حذف شده اند که چه بسا نقش تعیین کننده ای در بیان مراد و مقصود اصلی معصوم داشته اند.

باعنایت به ظاهر برخی آیات قرآن که عدم پیراستگی رسولان الهی ازآن برداشت می شود، قبض وبسط عصمت انبیا، نگاهی جدید به معصومیت پیامبران الهی است، وهدف آن حراست از کیان عصمت و نفی تعلیل هایی است که منجر به گناهکار ویا خطاکار دانستن پیامبران می شود.در این نظریه، پیراسته بودن انبیا،ثابت ومسلم است وگزینه های رفتاری پیامبران با فرض منزه بودن ایشان تحلیل می شود. چنانچه شاخص های ساختاری عصمت، مانند وحی ، اراده وعلم معصوم، پویا باشند ودرنتیجه زمینه برای عصمت ورزی آنان به خوبی فراهم باشد، پیامبران در حالت بسط عصمت بسر خواهند برد، درغیر این صورت دارای حالت انقباض عصمت می باشند. قبض بودن عصمت حالتی است که درآن محدودیت در استفاده از امکانات عصمت برای انبیا وجود داردوبه معنی گناهکار وخطاکار بودن ایشان نیست؛ این حالت می تواند به وسیله ی توبه و انابه، به بسط عصمت تبدیل شود. چنانچه پیامبری درحال قبض عصمت بود ودر مدیریت حادثه ای، موضعی را اتخاذ وعملی راانجام داد، این عمل به دلیل اینکه در یک بستر معصومانه بوده است،"بهترین انتخاب"خواهد بودو"ترک بهترین انتخاب" رخ نداده است وعتاب الهی درچنین رخدادهایی عموماقابل تاویل می باشد، واستغفارپیامبران بعدازاین حوادث، درواقع طلب مدارج بالا ی عصمت و رسیدن به حالت انبساط عصمت می باشد.

در نظر اکثر قریب به اتفاق مسلمانان پس از قرآن، «سنّت » مهم ترین منبع شناخت اسلام است. برداشت غلط از مفهوم جامعیت اسلام، انتظار حداکثری از فقه و محدود کرن دایره هدایت دینی به پیروی از احکام فقهی موجب اهمیّت یافتن نقش این منبع گردید. معتبر دانستن قرآن و سنّت، آنهم در حد کلیات دینی مستلزم این نیست که مجموع این دو مرجع جامع و کافی برای پاسخ گویی به همه نیازها و استغنای از عقل و تجربیات بشری باشد. در مورد اعتبار و منبع سنّت، دایره شمول و دوام، نسبت آن با قرآن و نقش آن در تحقق اهداف دین و هدایت مردم، پرسش ها و شبهاتی مطرح شده که در این مقاله به نحو مستند، مستدل و فشرده، بررسی و نقادی شده است. در این راستا در نگاه اکثر پژوهش گران، حجیّت بیان پیامبر(ص)، اهل بیت(ع) یا صحابه را، باید از قرآن استخراج کرد و سنّت منبعی مستقل از قرآن برای تشریع نیست. گفتار آن حضرت، تجلی شخصیت پاک، قرآنی و اجتهادات ایشان است که در صورتی می تواند اعتبار دینی پیدا کند که حداقل، وحی در مورد ان ساکت باشد. سیره عملی آن حضرت، به هدایت وحی، تجدید و احیای همان سنن ابراهیمی است که در میان قریش شناخته شده و گروهی که به حنفا یا صائبی مشهور بودند به آن عمل می کردند و برخلاف احادیث آن حضرت، نگرانی از فراموشی، تحریف یا آمیختگی آن با قرآن کمتر بود و لزومی به نهی از نگارش آن در عصر تشریع وجود نداشت. اما صرف نظر از ضعف سندی روایات نهی از کتابت حدیث، نمی توان این نهی را عمومی و همیشگی دانست. با این همه، باید اذعان داشت احادیث مرویه ظنّی الصدور است لکن، علم و یقین در فروع و احکام، بر خلاف اصول عقاید، ضروری و لازم شناخته نشده است.

شیخ عبدالقاهر جرجانی (د. 471)، بلاغی و نحوی نامی و زبان شناس بزرگ ایرانی، از معدود دانشمندان تاریخ اسلام و ایران به شمار می رود که چند سده از جامعه ی علمی خویش جلوتر بوده است و اندیشه های پیشرو و شایان درنگ او بیشتر به کار ادب پژوهان و زبان شناسان امروز آمده است. تا ادیبان و نحویان سده ی پنجم قمری. بیشتر آثار بر جای مانده از عبدالقاهر در قلمرو دانش نحو و سپس بلاغت است، امّا در سال های اخیر تفسیر قرآنی با دو تصحیح متفاوت از جرجانی منتشر شده است که تردیدهایی جدّی پیرامون درستی انتسابش به وی وجود دارد. در این نوشتار پس از بررسی دلایل و نشانه های گوناگون برون متنی و درون متنی، نتیجه گیری می شود که چنین تفسیری نمی تواند از آثار عبدالقاهر جرجانی باشد و نسبتش به او نادرست می نماید.

شهر حلّه در سده پنجم به دست خاندان شیعی بنی مزید بنا شد و خیلی زود به یکی از پایگاه های رسمی شیعیان امامی و محل برگزاری محافل و حلقه های درسی آنان تبدیل شد. حضور بزرگانی همچون ؛ ابن ادریس حلّی ،علامه حلّی ، محقق حلّی و فخرالمحققین نام حلّه را پر آوازه ساخت و بسیاری از دانشیان نامدار شیعه را از سایر مناطق جهان اسلام راهی شهر حلّه نمود و زمینه رونق شگفت علمی این منطقه شیعه نشین را تا بالاترین مرتبه حوزه های علمیه فراهم آورد. مهیا شدن فضای بحث و گفت و گوی علمی ، موجب گسترش علوم اسلامی خاصّه در دانش هایی چون ؛حدیث،فقه واصول شد و دستاوردهای مهمی همچون ؛ تالیفات حدیثی متنوع در سبک و رویکرد ، احیای تفکر اجتهادی ، دسته بندی احادیث به اعتبار سند و تدوین آثار رجالی ، توّجه به فقه مقارن و نو گرایی موضوع بندی فقهی از آثار و نتایج فعالیت های علمای نامدار شیعه از سده ششم تا نهم هجری در این حوزه می باشد.

شیعه بر این باور است که ساخت بنا بر مزار اولیای الهی، نه تنها حرمت ندارد بلکه نشان دهنده تعظیم شعائر مکتب و احترام و ابزار محبّت به صاحب مزار است در برابر این نگرش، سلفیّه بر اساس روایتی از امام علی (علیه السلام) به نقل از ابی الهیّاج در کتاب مسلم نیشابوری، بنای بر قبور را حرام می دانند. در این مقاله با نقد این حدیث، بر اساس آیات قرآن، سیره معصومان(ع) و عملکرد صحابه، مدّعای سلفیه مورد بررسی قرار گرفته و به این نتیجه می رسیم که سیره مسلمانان در تمام بلاد اسلامی بر این مبنا بوده که بر قبور بزرگان دین بارگاه بسازند.