پژوهش دینی

قرآنیان نام یک جریان فکری است که با تکیه بر وحدت امت اسلامی و شعار بازگشت به قرآن در سال های مشروطه و پس از آن، تحت تأثیر اندیشه های اصلاحی سید جمال الدین اسدآبادی و شیخ هادی نجم آبادی توسط یکی از شاگردان ایشان به نام سید اسدالله خرقانی شکل گرفت و به وسیله ی چهره های دیگری همچون: شریعت سنگلجی، یوسف شعار، برقعی، قلمداران و حسینی طباطبایی و...ادامه یافت. این گروه که قرآن را در بخش اعتقادات کافی و بی نیاز از سنت می دانند، روش تفسیری قرآن به قرآن را شاخص فهم قرآن ، قرار داده اند؛ اگرچه یکی از مهم ترین و معتبرترین روش های تفسیری ، تفسیر قرآن به قرآن می باشد ، لکن کاربرد این روش تفسیری از سوی ایشان در حوزه ی اعتقادت ، با نقدهایی همچون عدم فراگیری، ناهماهنگی و ضعف در نتیجه گیری همراه بوده است که در این پژوهش به بررسی آن پرداخته شده است.

مبانی معتزله در نقد متون روایات در دو حوزه عقلی و نقلی قابل بررسی می باشد.این گروه ضمن اعتقاد به تعامل بین عقل و نقل، قرآن را به عنوان مرجع متقن، معیار نخست درتشخیص صحت روایاتبه شمار می آورند و به دنبال آن با اعتبار بخشی به سنت به عنوان یکی از ادله شرعی، از آن جهت تشخیص حدیث صحیح استفاده می نمایند. علاوه بر مبانی نقلی از نظر این گروه، عقل به عنوان منبع معتبر در دریافت های دینی، نقش مهمی در فهم و نقد روایات دارد و عملکرد آن را در قالب کارکرد عقل مستقل و عقل آلی در نقد متون روایات می توان مشاهده کرد.

قرآن کتاب هدایت بشر در تمام اعصار است و بدین منظور از شیوه های متفاوت بیانی بهره گرفته است. در قرآن کریم نیز خداوند متعال به منظور تسریع در فهم و آسان سازی مطالب و تنزّل مفاهیم عمیق معنوی ،در روح و جان آدمی، از قالب قصه و در قصص از سبکهای مختلف بیانی بهره برده است که بخش قابل توجهی از آیات را به خود اختصاص داده است.داستان خلقت از جمله حکایتهای مطرح شده در قرآن و تورات میباشد که در این مجال به بررسی شیوه های انتقال مفاهیم اخلاقی و معرفتی در این قصه میپردازیم.

روایات معصومان(ع) در فرآیند درک درست آیات قرآن و راهیابی به مدلول کلام الهی نقش مهمی دارد. اما این منبع دینی در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود با آسیب های گوناگونی روبرو شده که بر اصالت آن تأثیر گذاشته است و علی رغم تلاش های فراوانی که از عالمان فریقین برای پالایش حدیث به عمل آمده، هنوز هم در منابع روایی وتفسیری، روایات صحیح و سقیم با هم آمیخته است .اینجاست که شناخت آسیب های حدیث هم به لحاظ سندی و هم به لحاظ متنی ضرورت پیدا می کند . دو رویکرد اساسی نقد سندی و نقد متنی در بررسی اعتبار و حجیت احادیث وجود دارد. نکته دیگر آنکه شناخت سنت معتبر و اصیل از روایات نامعتبر باید در پرتو ضوابط و معیار های علمی صورت گیرد. در میان دانشمندان، ملاک های متعددی برای شناسایی احادیث ساختگی، از لحاظ محتوا، مطرح بوده است که عمده ترین آن ها، مخالفت حدیث با قرآن و سنت قطعی، عدم موافقت با اجماع امامیه، ناسازگاری با ادله عقلی، مسلمات علمی وحقایق تاریخی است. تفسیر نورالثقلین عروسی حویزی، از جمله تفاسیر مأثوری است که به دلیل غلبه روح اخباریگری در آن ،از پدیده احادیث ضعیف و در مواردی اندک جعلی مصون نمانده است و اکثراً مؤلف آن، ضمن نقل روایات ضعیف، بدون هیچ گونه اظهار نظری، از کنار آن ها گذشته است. لذا انتخاب این تفسیر و به کارگیری معیار های نقد حدیث در سنجش روایات آن می تواند میزان اعتبار یا عدم اعتبار روایات این کتاب را بهتر بنمایاند.

دعای سمات یا شبّور دعایی است که بنا بر نقل از دین یهودی به دین اسلام راه یافته است و آن عبارت از همان دعایی است که یوشع بن نون، وصی حضرت موسی دستور داد، لشگریانش آن را به هنگام جنگ با عمالقه در شیپورهای جنگی بدمند و به همین مناسبت هم دعای «شبّور» (شیپور) نامیده شده است. مضامین و الفاظ مشابه آن با تورات مؤید این نقل است. آنچه در این مقاله به بررسی آن پرداخته شده، فقره ای از این دعاست که در آن نبوت و دریافت وحی حضرت موسی از جانب خدا را بازتاب داده است. در این مقاله مضامین این فقره از دعا میان قرآن و تورات مقایسه شده و نشان داده شده است که چگونه میان این سه توافق برقرار است. در هر سه سخن از این قرار است که خدا با حضرت موسی از ورای ستونی از نور یا آتش سخن گفته است.

فرمان«اقرأ» در آغاز نزول وحی، نخستین دستورالعمل هدفمندی است که رویکرد اصلی دعوت پیامبر اسلام (ص) را مشخص می کند. از این رو ایشان در قرائت و حفظ قرآن کوشا بود و به اقراء بر ایمان آورندگان اهتمام می ورزید. پیامبر(ص) در تعلیم آیات و سور به اصحاب، بیشتر بر تعلیم شفاهی و آموزش سمعی تأکید داشت؛ ایشان آیات را پس از نزول برای اصحاب قرائت می کرد و آن ها را به خواندن، بازخوانی و حفظ وادار می نمود و عدّه ای را برای تعلیم قرآن به اطراف می فرستاد. این رویکرد سبب شده است از همان ادوار نخستین عدّه ای به عنوان قاری شناخته شوند و سلسله قرّاء قرآن، قرن به قرن ادامه یابد. در این نوشتار با بررسی لایه های مختلف معنایی «إقرأ»، فرایند اهتمام پیامبر اسلام به قرائت قرآن و چگونگی قرائت ایشان را باز شناسی شده و از این مسیر بایسته هایی برای قرائت قرآن مشخص شده است. در این بررسی روشن می گردد که محور تعلیم قرآن، قرائت با گستره معنایی آن است. خواندن همراه با تأنّی، نخستین لایه معنایی قرائت است؛ و لایه های دیگر شامل مطالعه، تدبّر، تعمّق، فهم، آگاهی، تأثیر پذیری و عمل به آیات قرآن است که در قرائت پیامبر اسلام مشهود بود و تأسی از آن برای مسلمانان لازم است.