علم و تمدن در اسلام (تمدن اسلامی و دین پژوهی سابق)

انسان پیوسته به دنبال زندگی بهتر بوده، این تلاش از کوچ انسان ها به غار آغاز شده و امروز با برگزاری    کرسی های علمی ادامه یافته است. عناصر متعددی چون محیط زندگی و تعالیم ادیان بر تحولات زندگی بشر اثر گذار بوده است. شناخت سیر تحولات زندگی بشر و عبرت آموزی از شکست ها و پیروی از موفقیت ها با شناخت دقیق و روشمند میسر می شود. تغییر محیط زیست انسان ها از زندگی قبیله ای و روستایی به زندگی شهری و تغییر فرهنگ مردم با قوانین عرفی، حکومتی و دینی مهم ترین عوامل شکل گیری تمدن ها در طول تاریخ بوده است. در این پژوهش، پس از بررسی معنا و کاربرد دو واژه مدنیت و تمدن، مؤلفه ها و شاخص های مرتبط در سوره مبارکه بقره با روش تحلیل کیفی مضمون بررسی و گزارش مختصر آن ارائه شده است. نتیجه مطالعه اولین سوره نازل شده در شهر مدینه با توجه به رویکرد تمدنی آن، گواه آن است که پیامبر اکرم(ص) با توجه به شرایط جامعه ابتدا باور مردم مدینه نسبت به جایگاه الهی خود را در مقابل شبهات یهودیان تبیین نموده و سپس با وضع قوانین جزایی و عبادی وضعیت جامعه را سامان داده و با تعالیم خویش، تلاش کرده خودخواهی ها را به دیگر خواهی مبدل کند.

لزوم هدایت و رهبری جامعه انسانی در شرایط بحرانی، ضرورت استفاده از  یک تفکر اصیل ریشه دار در حاکمیت الهی را اجتناب ناپذیر کرده است .از آنجا که فلسفه نزول آیات وحی برای جامعه ای خاص و در زمانی معین نمی باشد، می توان سالم ترین راه هدایت جامعه را از آموزه های قرآنی استخراج و از آن در راستای عملیاتی سازی در عصر کنونی زمینه سازی کرد. این پژوهش بحران گوساله پرستی قوم حضرت موسی(ع) را  با بهره گیری از آیات قرآن کریم به شیوه تحلیل محتوا، مورد مطالعه قرار داده است، نتیجه این که: مدیریت بحران در سیره حضرت موسی(ع) از دیدگاه قرآن از ویژگی های خاص برخوردار بوده که به آن، جامعیتی معنادار بخشیده است،در واقع، حضرت موسی(ع) توانست با تکیه و توکل بر ذات اقدس الهی و توانمندی مدیریتی خویش با بهره گیری از شانزده اقدام چون هدایت و تربیت، موعظه حسنه، بیدار کردن وجدان، ارائه برهان منطقی، یادآوری الطاف الهی و ... در سه قالب قبل، حین و بعد از بحران، بر بحران به وجود آمده فائق آید و ماموریت الهی خویش را به صورت کامل انجام دهد.

شهر به عنوان اقامت گاه یک جانشین انسان، ظرف تمدنی محسوب می شود. قرآن به سه نوع اقامت گاه انسانی در قالب مدینه، قریه و بادیه اشاره نموده است. در این میان واژه مدینه نسبت به قریه و مشتقات آن و بادیه که محل سکونت بود، بسامد مثبت تری دارد، بدین ترتیب، مدینه در قرآن در برابر دو سکونت گاه حضری، قروی و بدوی، قرار می گیرد. با توجه به بافت معیشتی نزول آیات، مدینه در برابر قریه و بادیه است. با بررسی بیشتر در منابع روایی، در برخی روایات، واژه رستاق به اضداد شهر، اضافه می شود، این روایات که چندی پس از اتمام فتوحات صادر شده، ناظر به معیشت روستایی متکی بر کشاورزی است که مانند آن، در جزیره العرب در زمان نزول وحی وجود نداشته است؛ ازاین رو، دربرابر روایاتی که ترغیب به شهرنشینی دارند، مفهوم دیگری ساخته می شود . این پژوهش سعی دارد با روش آماری توصیفی، مفهوم مدینه و اضداد آن در قرآن و روایات را بررسی نماید تا از آن طریق، تصویری از حسن و قبح سکونت گاه ها در اندیشه اسلامی در قرون اولیه ارائه گردد.

محدود نماندن بر ویژگی های عبادی نهاد اجتماعی مسجد و بررسی نقش آفرینی تمدنی آن، خواهد توانست علاوه بر امکان آسیب شناسی جایگاه، هویت و تاثیرگذاری آن، فرصت ها و استعدادی مغفول این مکان پرمخاطب دینی را بدست دهد،لذا این تحقیق با بررسی منابع روایی و تاریخی، درصدد توصیف و معرفی جایگاه تمدنی مسجدالاقصی به عنوان میراث مشترک بیناادیانی در قلمرو زمانی قرن نخست اسلامی تا قرن هفتم می باشد که پس از معرفی جایگاه تمدنی بیت المقدس و مسجدالاقصی در دوره پیش گفته به تبیین رویکردها، دستاوردها و تاثیر تمدنی این مسجد در جامعه اسلامی در دو حیطه مناسبات داخلی و خارجی جهان اسلام، خواهد پرداخت. از نتایج این تحقیق، تبیین نقش این مسجد در صیانت از میراث تمدنی سایر ادیان، همچنین تحلیل روابط دولت های اسلامی با یکدیگر و دولت های مسیحی است، محدوده ای که بررسی تمدنی آن، می تواند ما را در تنظیم سیاست های انسجام بخش میان ملل مسلمان بامحوریت آموزه ها و نمادهای مشترک یاری رساند.

تمدن اسلامی نمونه کامل یک تمدن دینی است و آن، شاخصه هایی دارد که آن را از دیگر تمدن ها ممتاز     می سازد. بیشتر این شاخصه ها به گونه ای برجسته در آموزه های قرآن کریم آمده است؛ زیرا قرآن کریم مهم ترین منبعی است که می تواند به همه ی پرسش های بشر پاسخ دهد .هدفی که در این تحقیق دنبال می شود؛ شناخت آن دسته از شاخصه هایی است که باعث تمایز تمدن اسلامی از دیگر تمدن ها می شود که این شاخصه ها را می توان بدین شرح دانست: تکریم جایگاه انسان، عقلانیت، رعایت حقوق مظلومان و مستضعفان، ولایت مداری، نگرش توحیدی، عدالت گستری، علم و معرفت،آزادی، توجه به سلامت و بهداشت وگسترش اخلاقیات بر اساس موازین اسلامی است. روشی که در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات به کار رفته است؛ روش توصیفی- کتابخانه ای می باشد.

بیانیه گام دوم انقلاب بیش از آن که منشوری جهت ارتقای آگاهی مردم ایران باشد،راهبردی است که به نهادینه سازی انقلاب بر پایه بهره گیری از گذشته تاریخی ایران،دستاوردهای بشری و تجربه چهل سال اول انقلاب می اندیشد،به طور قطع،تحقق مفاد این بیانیه، به راهبردهایی نیازمند است که با شناخت واقعی از عناصر قدرت نرم انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی، به دنبال راه دستیابی به تمدن نوین اسلامی است، از این رو، یکی از سئوالات پیش رو آن است که چه رابطه معناداری بین سه مقوله قدرت نرم،تمدن نوین اسلامی برای تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی وجود دارد.مقاله حاضر برای یافتن پاسخ یا پاسخ هایی به سئوال پیش گفته با انتخاب یک مدل مفهومی از مهم ترین عناصر مشترک آن سه در صدد نشان دادنرابطه معنادار و تکاملی قدرت نرم،تمدن نوین اسلامی و بیانیه گام دوم انقلاب است که در یافته هایی چون رابطه سلسله ای و در عین تکاملی آن سه است که درصدد عرضه طرحی نو در پیوند بین گذشته تا امروز و فردای جمهوری اسلامی است.