علم و تمدن در اسلام (تمدن اسلامی و دین پژوهی سابق)

علم و تمدن در اسلام (تمدن اسلامی و دین پژوهی سابق)

علم و تمدن در اسلام سال 5 پاییز 1402 شماره 17 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بررسی زمینه های سیاسی-مذهبی تأثیرگذار در تحولات هنری در عهد شاهرخ تیموری (850- 807 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شاهرخ سیاست هنر مذهب معماری خوشنویسی موسیقی نقاشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴ تعداد دانلود : ۲
هنر به عنوان پدیده ای اجتماعی، تحت تأثیر زمینه های سیاسی، دینی، اقتصادی و فرهنگی موجود در بطن هر جامعه شکل می گیرد. این واقعیت در عصر تیموری (807-913 ق)، که از دوره ه ای درخشان در تاریخ هنر ایرانی-اسلامی به شمار می رود، وجود دارد و هنر مقوله ای جدای از سیاست و مذهب نبود؛ چنانکه در زمان شاهرخ تیموری هنر از یک سو، با سیاست و مذهب درهم تنیده شد و از سوی دیگر، تحت تأثیر اوضاع چندمذهبی جامعه آن روز قرار گرفت. از این رو، برای شناخت وضع هنر در این دوره و بررسی عوامل پیشرفت و رکود آن ناگزیر از واکاوی ریشه های سیاسی و مذهبی آن در جامعه آن روزگار هستیم. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی ضمن تبیین زمینه های سیاسی و مذهبی حاکم بر دوره شاهرخ تیموری، بر آنست تا تأثیر سیاست های وی را بر رشد و رکود انواع هنر در آن دوره نشان دهد. یافته های این پژوهش نشان می دهد بر اثر سیاست های حمایتی شاهرخ معماری و خوشنویسی، بر مبنای میزان آثار تولیدشده و نوآوری در سبک های به کار رفته در هر یک از آن ها، از نظر کمی و کیفی پیشرفت کرده و در برابر، شعر علی رغم رشد کمی، از نظر کیفی به انحطاط گرایید و موسیقی و نقاشی نیز چنان که باید، اوج نگرفت. این یافته با رویکردی مقایسه ای میان هنرهای رایج این دوره به دست آمده است.
۲.

فرهنگ و تمدن اسلامی مالایی ها و تأثیرگذاری آن بر هویت سیاسی-اجتماعی مالزی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مالزی هویت تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵ تعداد دانلود : ۳
مالزی یکی از کشورهای پیشرو اسلامی است که می کوشد با یادگیری تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی خویش نسبت به بازسازی هویت دینی جامعه ی مسلمان خود اقدام نماید. تبیین و شفاف سازی این یادگیری برای همه ی دانشجویان، نخبگان و کارگزاران حکومتی مالزی جهت رشد و توسعه ی بیشتر ضروری است. پژوهش حاضر از روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای با تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری به همراه یک نگاه (رویکرد) استدلالی و منطقی بهره گرفته و به نتایجی چند دست یافته از جمله:1. آگاهی و اطلاعات در زمینه ی تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی مالایی ها جهت شکل دهی و قوام سرمایه انسانی و هویت جامعه اسلامی مالزی اجتناب ناپذیر است.2. ارتقای آگاهی و اطلاعات در این زمینه به مالزی، امکان شناسایی و کاربست تاریخ، فرهنگ و تمدن حقیقی مردم شان را می دهد.3. این اطلاعات جهت شکل دادن بیشتر به همبستگی اسلامی که به سنت های اسلامی نزدیک تر باشد، ضروری خواهد بود.
۳.

تأویل و تفسیر آیات قرآن به مفاهیم کیمیایی در کیمیای متعالی حسن بن زاهد کرمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کیمیای اسلامی حسن بن زاهد کرمانی روابط علمی ایران و هند علم در قرآن تفسیر کیمیایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۳
حسن بن زاهد کرمانی، کیمیاگر مسلمان ایرانی در سده هشتم هجری است که به سرزمین هند مهاجرت نموده؛ در آنجا مقیم شده است و دست کم سه اثر ارزشمند کیمیایی به زبان فارسی بر جای گذاشته است. کیمیا در اندیشه او، از سویی دانشی تلقی می شود که واجد منشاء الهی و متکی بر اشارات وحیانی است؛ و از سوی دیگر در بستر طبیعیات، طرح و تفصیل یافته است. او در تبیین شأن متعالی کیمیا به عنوان اشرف علوم، به آیات و عبارات قرآنی استشهاد کرده است. وی همچنین در موارد متعددی، بیان قرآن را مستقیماً به مفاهیم کیمیایی تأویل نموده است. در این مقاله، عمده ترین تأویلات و کاربست های کیمیایی آیات قرآن در دو وجه مذکور، از متن آثار وی استخراج و ارائه شده است. علاوه بر این دو، موارد متعددی از آیات و عبارات قرآنی نیز در متن آثار حسن بن زاهد وجود دارد که گرچه دلالتی بر شأن کیمیا یا تأویل کیمیایی ندارند؛ اما دست کم نشان دهنده آشنایی و انس این کیمیاگر با قرآن می باشد. چنان که در این نوشتار نشان داده شده است، نظر حسن بن زاهد منطبق بر این دیدگاه است که همه دانش ها و ازجمله کیمیا، در قرآن مستتر است و لذا از آن قابل استفاده است. نویسنده مقاله در بیشتر موارد، نظر حسن بن زاهد را اغراق آمیز می داند.
۴.

تحلیلی بر فرصت ها و تهدیدهای تکنولوژی های ارتباطی نوین در تمدن نوین اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تمدن اسلامی تمدن سازی تمدن نوین تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی دین رسانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵ تعداد دانلود : ۳
تمدن اسلامی با خوانشی غایت مدار و متعالی، تفسیر حداکثری از دین دارد. تمدن اسلامی نظامی از ارزش هاست که نمی تواند هرگونه چارچوب از پیش تعیین شده دنیای بیرونی را بپذیرد. بنابراین منطقی به نظر می رسد که تمدن اسلامی با چالش های بسیار بیشتری با مسائل دنیوی از جمله تکنولوژی های ارتباطی روبه رو شود. با عنایت به اینکه تکنولوژی های ارتباطی همانند شمشیر دولبه هم فرصت آور و هم تهدیدکننده هستند، تمدن سازان اسلامی و مسلمان معاصر از طرفی درصدد واکاوی فرصت هایی هستند که اینگونه تکنولوژی ها برای تمدن اسلامی فراهم نموده اند و از دیگر سوی قدم در تبیین و کاهش تهدیدها و چالش های فراروی میان این دو حوزه گذاشته اند. بر همین اساس سوال اصلی پژوهش که محققان به دنبال پاسخ به آن هستند، این است که تکنولوژی های ارتباطی نوین برای تمدن نوین اسلامی چه فرصت ها و تهدیداتی دارند و چالش های اساسی آن کدامند؟ در این پژوهش از روش کیفی اسنادی استفاده شده و داده های مورد استفاده شامل بهره گیری از آیات قرآن کریم، روایات و احادیث و همچنین تفسیرهای مرتبط با این آیات و روایات است. تحلیل داده ها بر اساس تحلیل محتوای این مفاهیم انجام شده است. یافته ها نشان می دهد که با اشاره به آیات و روایات و رخدادهای صدر اسلام رویکرد تمدن اسلامی را می توان اینگونه ارزیابی کرد که تکنولوژی های ارتباطی را تا جایی بپذیرد که ماهیت آموزه های تمدن اسلامی را مخدوش نکند، البته درصدد آن نیز نیست که این تکنولوژی ها را در عرصه جامعه براندازد. همچنین، منشا تفاوت میان نظریات تمدن سازان مسلمان در کاربست تکنولوژی های ارتباطی، تفاوت در روش موضوع شناسی است، نه تفاوت در ماهیت و اصول دین. باعنایت به اینکه دین اسلام، دینی پویا است، متفکران و فقهای مسلمان معاصر، باید در جهت کاربست تکنولوژی های ارتباطی در راستای اهداف متعالی تمدن اسلامی گام بردارند، یعنی همکاری میان حوزه و دانشگاه ضرورت یابد.
۵.

سراهای تجاری در غرب جهان اسلام، بررسی موردی فُندُق تا سده دهم ه .ق(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فندق کارکرد تجارت اسکان موقت غرب جهان اسلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۵
بازرگانی یا تجارت یکی از مهمترین بخش زندگی مردم از گذشته های دور بوده است که مردم از طریق آن      می توانستند نیاز خود به کالاهای مختلف را از طریق مبادله با یکدیگر برطرف کنند؛ در واقع نیاز به کالاهای مختلف که در سرزمینی وجود نداشت و یا بسیار محدود بود راه را برای سفرهای تجاری بازکرد تا تاجران و بازرگانان بتوانند کالاهای مختلف و مورد نیاز مردم شهرشان را از شهرها و سرزمین های دیگر تأمین کنند، بنابراین گسترش سفرهای تجاری نیاز به سرپناه های مختلف را در طول مسیر تا شهر مقصد به وجود آورد؛ چرا که تاجران و دیگر مسافران نیاز داشتند در مکان های خاصی اقامتی کوتاه داشته باشند تا علاوه بر استراحت به خرید و فروش نیز بپردازند. فُندُق یکی از این سرپناه ها بود که آن را می توان با تفاوت هایی با خان (سرای و کاروانسرای) مترادف دانست. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از منابع موجود به این پرسش پاسخ دهد که فندق ها در غرب جهان اسلام چه مکان هایی بود و چه کارکردهایی داشتند. به نظر می رسد فندق بیشتر یک سرای تجاری با امکان اسکان موقت تاجران و مسافران بود که در داخل شهرها ساخته می شد، اما شکل ظاهری بنا و حتی کارکردهای آن براساس نوع اقامت مسافران و شرایط موجود در هر دوره متفاوت بود.
۶.

بررسی منهج فکری مسلمانان از منظر علی سامی النشار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سامی النشار منهج فکری مسلمانان علوم اسلامی تاریخ اندیشه اسلامی تجربه گرایی منطق استقرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳ تعداد دانلود : ۳
علی سامی النشار دانشمند مصری و از شخصیت های مهم اشاعرهٔ معاصر، منهج فکری مسلمانان را به قرآن و سنت برمی گرداند. از نظر او حقایق قرآن همهٔ نواحی اندیشهٔ اسلامی، اعم از تجربی و نظری را در برمی گیرد؛ به همین دلیل دانشمندان سده های نخست اسلامی دارای منهج فکری مستقل بودند و اندیشه های بیگانه به خصوص منطق و فلسفهٔ یونان را نپذیرفتند. هدف این تحقیق بررسی منهج فکری مسلمانان با روش توصیفی تحلیلی از منظر سامی النشار و چیستی منهج فکری مسلمانان از منظر او، مسئله تحقیق است. دیدگاه آرمان گرایانهٔ النشار نسبت به تاریخ اندیشهٔ اسلامی، به معنای قرائت سلفی گرایانه از آموزه ها و تاریخ اندیشهٔ اسلامی نیست. به باور ایشان پایه گذار منطق استقرایی دانشمندان مسلمان بودند که علوم تجربی در بستر آن شکل گرفته است؛ اما غربی ها با نقض اصول علمی، آن را به نام خود ثبت کرده اند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سخنان النشار دربارهٔ پایه گذاری منهج فکری و منطق استقرایی به وسیلهٔ دانشمندان مسلمان و مخالفتشان با اندیشه و علوم بیگانه، به دور از واقع نبوده و منابع آن را تأیید می کند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۸