دولت پژوهی ایران معاصر (دولت پژوهی انقلاب اسلامی سابق)

با توجه به اهمیت انقلاب ایران که توانسته دگرگونی وسیعی در تمام ابعاد جامعه پدید آورد؛ لذا پژوهشگران داخلی و خارجی به دنبال بررسی علل و تبیین وقوع انقلاب ایران، نظریاتی را نیز ارائه کرده اند. هدف اصلی این پژوهش بررسی علل وقوع انقلاب در ایران است و در پی پاسخگویی به این پرسش است که: «علت انقلابی شدن مردم ایران و بروز انقلاب و قیام در بین سالهای "1357 1355" چیست؟» نگارنده تلاش کرده است با روش تحلیل اسنادی و ابزار فیشبرداری از اسناد رسمی، کتابها، مقالات با ارائه دیدگاه های انقلابی از جمله نظریات اسکاچپول، اسملسر، امام خمینی(ره)، فوکو و فوران به بررسی چرایی انقلاب اسلامی از نظر مردم انقلابی بپردازد. فرضیه چنین است که تحمیل تغییرات وسیع در کشور از طریق دستگاه دولتی، رقابت ابر قدرتها برای افزایش نفوذ، تقابل آشکار رژیم با اقتدار اسلامی، که از مهمترین مسائل روز جامعه آن روزگاران بود، باعث شکل گیری واکنش مردمی و قیام شد که نشان از فراگیری آگاهی اجتماعی، سیاسی، مذهبی مردم نسبت به اوضاع و عملکرد نظام شاه داشت. سرانجام مردم با مشارکت انقلابی و رهبری انقلابی امام(ره) در طول قیام توانستند انقلاب را در 22 بهمن 1357 به پیروزی برسانند.

در این برهه از زمان که دشمنان بیش از گذشته درصدد تحریف انقلاب اسلامی هستند و تلاش دارند آن را از آرمانهای اصلی خود دور سازند لازم است محورهای اصلی انقلاب اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. هدف اصلی این مقاله، شناخت بیشتر دیدگاه های مقام معظم رهبری در مورد اهداف انقلاب اسلامی، الزامات دستیابی به اهداف انقلاب اسلامی و مطالبات مختلف مقام معظم رهبری از مسئولان در حوزه های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی فرهنگی و علمی فناوری است. در این نوشتار سعی شده است تا با استفاده از روش تحلیل مضمون بیانات مقام معظم رهبری در سالهای اخیر و بویژه سال 1396 و هم چنین مقالات پژوهشگران درباره دیدگاه های ایشان تا آنجا که ممکن است نقشه هدف و مسیر نظام جمهوری اسلامی تبیین، و به سه سؤال بنیادی پاسخ داده شود: اهداف انقلاب اسلامی کدام است؟ الزامات دستیابی به اهداف انقلاب اسلامی کدام است؟ مطالبات رهبری از مسئولین چیست؟ نتایج در حوزه های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی فرهنگی، علمی فناوری و دیگر حوزه ها همراه با تعیین سطح تحلیل راهگشای اندیشمندان، محققان و مسئولان ذی ربط خواهد بود.

این مقاله درصدد واکاوی سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دوران جنگ تحمیلی است. یکی از نظریه هایی که در تلاش است تا چگونگی کارکرد نظام بین الملل و هنجارهای حاکم بر آن و چگونگی تغییر نظم موجود و رسیدن به نظم مطلوب را توضیح دهد، نظریه انتقادی روابط بین الملل است. به نظر می رسد با توجه به رویکرد تجدیدطلبانه و استکبارستیزی سیاست خارجی جمهوری اسلامی، نظریه انتقادی روابط بین الملل قادر به تبیین سیاست خارجی در این سالها باشد. با توجه به همسویی اصول و مفاهیم سیاست خارجی در دوران جنگ تحمیلی ایران و نظریه انتقادی روابط بین الملل، این مقاله نشاندهنده ماهیت انتقادی سیاست خارجی ایران در این دوران است. در واقع سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سالهای جنگ تحمیلی امکان تحلیل با نظریه انتقادی روابط بین الملل را دارد.

بنا بر منطق قدرت روابط بین الملل و بعضی از نظریه های سیاست خارجی، ایران باید به دنبال تولید و نگهداری سلاح اتمی باشد. آن چیزی که سبب حیرت سیاستمداران غربی شده است این است که افزون بر انکارهای همیشگی مسئولان نظام از پیگیری چنین هدفی، حضرت امام خمینی(ره) در فتوائی تاریخی هر گونه نگهداری، ساخت و استفاده از سلاح اتمی را حرام اعلام کردند. ایشان در طول جنگ تحمیلی فرماندهان نظامی را از به کارگیری سلاح های کشتار جمعی منع کرده بودند. این در حالی است که تقویت بنیه نظامی کشور به گونه ای که سبب هراس دشمن از تعدی شود یک واجب شرعی است. نقطه چالش برانگیز زمانی است که منع به کارگیری سلاحهای کشتار جمعی رأی مشهور فقها نیست بلکه قائلانی دارد. سؤال پژوهش این است که چه دلایل فکری سبب اعلام ممنوع شدن سلاحهای کشتار جمعی از سوی رهبران انقلاب اسلامی شده است. برای این منظور ضمن مروری بر فتاوای مختلف فقیهان بزرگ جهان شیعه از دوره های پیشین تاکنون و بازخوانی دلائل ایشان له و علیه این گونه تسلیحات، بر آرای حضرت امام خمینی(ره) تمرکز می شود. پاسخ سؤال این است که فقیه در مقام اجتهاد علاوه بر منابع فقهی بشدت از باورهای کلامی و بینشهای فردی اجتماعی خویش تأثیر می پذیرد و از این رو، رأی حضرت امام(ره) در این باب بر اساس باورهای متفاوت اخلاقی و انسانشناختی ایشان قابل تفسیر است.

در این پژوهش سعی شده است به نقش شهرستان نطنز در نهضت امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی پرداخته شود. نزدیکی این شهر به قم و کاشان، که اولی مرکز اصلی نهضت بود و دومی پایگاه برجسته ای به شمار می آمد بر اهمیت آن می افزاید. در این تحقیق با استفاده از نظریه ساختمندیابی گیدنز سعی شده است وجوه ساختار و کنش در گرایش مردم نطنز به انقلاب اسلامی بررسی شود. یافته های تحقیق نشان می دهد ترکیبی از عوامل ساختاری اقتصادی (فقر نسبی و کمبود امکانات رفاهی)، فرهنگی (تبلیغ بهائیت و بی حجابی) و امنیتی (حضور گسترده عوامل ساواک) موجب نارضایتی مردم نطنز از حکومت پهلوی شده بود. از سوی دیگر نقش کارگزاری با حضور اقشار مختلف مردم به رهبری روحانیت در گسترش افکار انقلابی در این شهرستان اثر گذاز بود. فعالان انقلابی با همکاری و دعوت از انقلابیون معروف و برگزاری جلسات مخفیانه به رشد نهضت میان مردم یاری رساندند. برخی از آنان به انقلابیون دیگر شهرها نیز کمک می کردند به گونه ای که تأمین بخشی از سلاحهای گرم انقلابیون کاشان از سوی مبارزان نطنزی صورت می گرفت. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و با تکیه بر تاریخ شفاهی و اسناد است.

حمایت های اردن از عراق ابعاد مختلفی را در بر می گرفت، از جمله: حمایت از عراق در روابط دو جانبه، حمایت از رژیم بعثی در جهان عرب و نیز در مجامع بین المللی. مواضع جانبدارانه و حمایت گرانه اردن از عراق در قالب های گوناگونی نظیر تلاش برای معرفی چهره ای صلح طلب از عراق، جلب حمایت سایر کشورها از عراق و تصویب قطع نامه هایی متناسب با منافع عراق در مجامع بین المللی بروز می یافت. نوشتار حاضر بر آن است با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از داده ها، اسناد و منابع موجود به بررسی حمایت های سیاسی و دیپلماتیک اردن از عراق در سطوح مورد اشاره، بپردازد. یافته های این تحقیق نشاندهنده حمایت همه جانبه، یکدست و بلاانقطاع اردن از عراق است.