۱.
کلید واژه ها:
عرفان اسلامی نسخه خطی هند اشرف الدین سمنانی لطایف اشرفی فی بیان طوایف صوفی
نسخه خطی لطایف اشرفی فی بیان طوایف صوفی از زمره متون خانقاهی قرن هشتم و نهم است که توسط حاجی نظام الدین غریب یمنی در ذکر احوال، اقوال و کرامات سید اشرف الدین جهانگیر سمنانی عارف ِایرانی تبار هندوستان در شصت فصل با عنوان «لطیفه»، به رشته تحریر درآمده است. اثر مذکور به شیوه تحلیلی و توصیفی و باتوجه به ویژگی های برجسته سبکی آن، در سه سطحِ زبانی، فکری و ادبی مورد بررسی قرار گرفته است. آنچه براساس این پژوهش به دست آمد، نشان می دهد که مقوله هایی چون: تغییرات آواییِ برخی کلمات؛ کاربرد واژه ها و عبارت های عربی، هندی و ترکی؛ کاربرد خاص نام زنان و صورت قدیمی افعال استمراری و...، از شاخصه های زبانی این اثر است. از منظر فکری، مقوله هایی چون عرفان، فلسفه، علوم غریبه، نحله ها و شُعب مختلف مذهبی و فکری و... از موضوعات غالب این اثر است. از منظر ادبی نیز نثر کتاب، آمیخته به نظم و مملو از عناصر زیباسازی کلام؛ از جمله: سجع، جناس، استعاره، تشبیه و... است که در این میان، تسجیع و تجنیس، بسامد بالاتری دارد.
۲.
کلید واژه ها:
تعالیم اسلامی متون انسان
جوامع بشری وقتی روی سعادت و خوش بختی را می بینند که درباره امورجامعه انسان های بافرهنگ و دانش، احساس مسئولیت کرده، با تعالیم اسلامی، دانش و منش انسانی، برای مشکلات جامعه چاره اندیشی کنند. ضرورت ایجاب می کند چنین افرادی با شیوه های ارزشمند، مسیر زندگی را برای مردم خود هموار سازند و برای دیگران و فرزندان الگویی به جا بگذارند. تا مشکلات را به راحتی حل کنند و دچار آسیب های مختلف نگردند و راه برون رفت آن را بشناسند. حمویی با چنین بینشی به دوره زندگی پس از مصیبت های قوم مغول که خود درآن قرار داشته، او را موظف کرده تا برای جامعه چاره اندیشی کند و منزلت آن را بدو باز گرداند. در این مقاله سعی برآن است روش جلوگیری از آسیب های اجتماعی که برخاسته از بی توجهی عملی به تعالیم دین و سبب ازبین رفتن اعتماد مردم می گردد، به روش تحلیل محتوا بررسی شود. پس نگرش ها تحت چهار عنوان: انسان و خدا؛ انسان و پیامبر؛ انسان و عرفا و انسان و فضیلت ها و رذیلت ها مطرح گردید و هدف ارزنده نویسنده که برای سعادت هرجامعه لازم است، تبیین شده است و نتیجه این که چنین روشی یکی از راه هایی است که بتوان جامعه را به سوی سعادت، براساس تعالیم اسلامی هدایت کرد و به روزگار عزت و سربلندی بازگردانید.
۳.
کلید واژه ها:
آداب صحبت تصوف انسان کامل مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه
در ادبیات عرفانی، مسائل، آراء و راه و روش های گوناگونی برای سالکان راه حق در وصول به درجات والای عرفان به چشم می خورد که قسمتی از آن برگرفته از آموزه های اسلامی، قرآن و سنت می باشد و قسمتی از آن نیز به مرور زمان و با شکل گرفتن فرقه ها و گروه های مختلف عرفان و تصوف اسلامی توسط بزرگان آن ها بیان گردیده است. از جمله ی این موضوعات، موضوع مهم «صحبت» در بین عرفا می باشد که آداب مختلفی برای صحبت و هم نشینی، برخورد با دوستان، نشست و برخاست و چگونگی معاشرت با دیگران در کتب مختلف عرفانی ذکر شده است. در پژوهش حاضر، بعد از ذکر آداب تصوف به صورت اجمالی، جایگاه صحبت در دو اثر مهم نثر صوفیه انسان کامل عزیز نسفی و مصباح الهدایه عزالدین محمود کاشانی، به شیوه توصیفی مقایسه-ای بررسی گردیده است. نویسندگان این دو اثر، صحبت را یکی از آداب تصوف دانسته اند؛ آنها در آثار خود به آیات قرآن، سنت، روایات و اقوال بزرگان استناد کرده اند. هردو نویسنده، صحبت با حق را بر صحبت با خلق ترجیح داده اند. در مواردی نیز تفاوت هایی دیده می شود.
۴.
کلید واژه ها:
نسفی مکتب عرفانی ابن عربی وحدت وجود انسان کامل نماد
عزیزالدین بن محمّد نسفی (ف حدود 700ق)، از شاگردان سعدالدین حمویه، عارفی بنام در قرن هفتم هجری است که آثار متعددّی در حوزه نثر عرفانی فارسی بر جای گذاشته است. وی از طریق سعدالدین حمویه با تعالیم مکتب عرفانی ابن عربی و سبک استدلالی-رمزی او آشنا شده و در آثارش اغلب مفاهیم کلیدی عرفان نظری ابن عربی از قبیل وحدت وجود، اعیان ثابته، حقیقت محمدیه، فیض اقدس و مقدس و حضرات خمس را با زبان ادبی و با کاربرد نمادها تبیین کرده است. وی هم چنین با تأکید بر مفهوم انسان کامل ترکیباتی نظیر معجون اکبر، اکسیر اعظم، جام جهان نما، آیینه دو گیتی و تریاق بزرگ، مصر جامع و بلد اعظم را درباره انسان کامل به کار برده است. این تحقیق با روش کتابخانه ای و بر اساس تحلیل محتوا و استخراج اصطلاحات و نمادهای مرکزی در عرفان ابن عربی و سپس بررسی تطبیقی آن ها در آثار عزیزالدین نسفی صورت گرفته است.
۵.
کلید واژه ها:
نشانه شناسی فرهنگی خود و دیگری فرهنگی رمزگان نفثه المصدور
نشانه شناسی فرهنگی مفهومی است که در پی انتخاب عناصر فرهنگی به عنوان نخستین موضوعات مورد بررسی از سوی نشانه شناسان ایجاد شد. این دانش مدل های ذهنی و مادی ای را که برای درک فرهنگ خود و دیگری می سازیم بررسی می نماید؛ از این رو صرفاً با یک فرهنگ منفرد مواجه نیست، بلکه بیشتر با روابط میان فرهنگ ها درگیر است. بنابراین، از جمله کاربردهای این دانش، بررسی متونی است که به طور همزمان میزبان دو یا چند فرهنگ اند. متن نوشتاری کتاب نفثه المصدور زیدری نسوی نیز از جمله متونی است که به واسطه ی گزارش آشوب ناشی از حضور مغولان در ایران، در زمره ی متون چندفرهنگی قلمداد می شود. از این رو در این مقاله تلاش بر این است تا با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی متن نفثه المصدور از منظر نشانه شناسی فرهنگی پرداخته شود. بدین منظور پس از تعریف مفاهیم نظری مرتبط با نشانه شناسی فرهنگی و الگوی مکتب تارتو، به تبیین جایگاه خود و دیگری فرهنگی در متن نفثه المصدور پرداخته می شود و سپس نحوه ی بازنمایی رمزگان های زبان، کمیّت، حرکت، دین، ابزار و معماری در ارتباط با خود و دیگری مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج تحقیق حاکی از غالبیت شورش بر نظم درون است و این غلبه در رمزگان های مرتبط با بافت انتزاعی ترِ ادبیِ متن مشهودتر است.
۶.
کلید واژه ها:
تاریخ بیهقی ابوالفضل بیهقی میشل فوکو جامعه شناسی ادبیات
پژوهش حاضر بر آن است تا با تکیه بر مدل های تحلیلی میشل فوکو (1926-1984 م.) در کتاب مراقبت و تنبیه: تولّد زندان (1975م.) به بحث و بررسی اعدام حسنک وزیر در کتاب تاریخ بیهقی بپردازد. هدف اصلی این مقاله بررسی مولّفه های قدرت، تعذیب، و تنبیه و متن شناسی تاریخ بیهقی بر اساس کتاب مراقبت و تنبیهِ میشل فوکو می باشد. ابوالفضل بیهقی در بخش «ذکر بر دار کردن امیر حسنک وزیر رحمه الله علیه» با روشی دراماتیک و به شیوه ای توصیفی به شرح آیین اعدام در عصر غزنویان و نمایش قدرت در آن برهه از تاریخ ایران پرداخته است. نقد آثار کهن ادب فارسی و تفسیر آنها بر اساس نظریه ها و اندیشه های معاصر شاید بتواند دریچه های نوینی را بر آنها گشوده و خواننده امروزیِ آثار کلاسیک را با این متون مانوس تر گرداند. بررسی این متون در قالب این نظریه ها که محصول جهان مدرن و اجتماع پیچیده آن است، خواننده را از حال به گذشته نمی کشاند بلکه شکلی تازه و عینی تری به آن متون داده و راه را بر فهم ابعاد دیگر آن آثار می گشاید. تاریخ بیهقی نوشته ابوالفضل محمدبن حسین بیهقی (385-470 ق.) اثری است پویا و زنده که به واسطه ادبی و تاریخی بودن مستعدّ متن شناسی و نقدهای اجتماعی می باشد.
۷.
کلید واژه ها:
نیروهای فراطبیعی اسطوره حماسه قهرمان هفت لشکر
یکی از بن مایه های داستان های حماسی و اساطیری، مداخله قوای فراطبیعی در قالب امدادهای غیبی در حمایت از قهرمان است. در اساطیر، ناتوانی قهرمان با نیروهای پشتیبان یا فراطبیعی جبران می شود. قهرمان اساطیری با نیایش و مددخواستن از خداوند، به نبرد با ضدقهرمان، دیو و اژدها می پردازد و با بهره مندی از امدادهای غیبی بر تمامی دشمنانش پیروز می شود. قهرمان حماسه پیوند محکمی با نیروهای غیبی و فراطبیعی دارد که اغلب به-صورت ارتباط با خدایان و پیشگویی سرنوشت او صورت می گیرد. پیشگویی ها معمولاً با دیدن رؤیا، شنیدن آوای سروش، پیشگویی منجّمان، پیران، جنّیان و سیمرغ اتفاق می افتد و ارتباط قهرمان با خداوند و بهره مندی او از حمایت خدایان گاهی مستقیماً صورت می گیرد. اشیای جادویی، رزم افزارهای آیینی و ویژه اژدهاکشی مانند گرز گاوسر و رزم افزارهایی که از نیاکان پهلوان به یادگار مانده اند، گوهر بازوبند، حیوانات واقعی و اساطیری، موجودات فراطبیعی چون پری و دیو و قوای طبیعی ای چون باد به یاری قهرمان می آیند. در این نوشتار سعی شده با مراجعه به طومار نقالی هفت لشکر، قوای فراطبیعی که از قهرمان حمایت و او را یاری می کنند، به شیوه تحلیلی- توصیفی بررسی شوند.
۸.
کلید واژه ها:
نثر فارسی نثر فنی تضمین شعر فارسی کتاب کلیله و دمنه
این مقاله ابیات تضمین شده را در کتاب کلیله و دمنه با روشی توصیفی-تحلیلی بررسی کرده است. تضمین شعر یکی از ویژگی های متون منثور است و نثر فنی و مصنوع، بیشترین بهره را از این صنعت برده است. در میان کتاب های نثر فنی و مصنوع در ادب فارسی، کلیله و دمنه یکی از بهترین نمونه-های موجود در زمینه تضمین و بهره گیری از شعر فارسی و عربی است؛ به همین دلیل ابیات فارسی تضمین شده در این کتاب در شیوه ای توصیفی-تحلیلی، مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، نام شاعرانی که شعرشان در کتاب کلیله و دمنه تضمین شده و پیوند معنایی و محتوایی اشعار تضمینی کلیله و دمنه با متن، بررسی شده است. نصرالله منشی در استفاده از ابیات دیگران، مغلوب لفظ نشده و غالباً معنی، اولویت او در گزینش ابیات تضمینی بوده است. اندیشه های تعلیمی و حکیمانه، اجتماعیات، آموزه های دینی و عرفانی، رویکرد تقدیرگرایانه و اندیشه های مدحی و ذمّی مهم ترین مضامینی است که متن کلیله را با اشعار تضمینی پیوند داده است. نگاه دقیق و انتقادی نصرالله منشی در گزینش ابیات، با گذشت روزگاران مورد تأیید قرار گرفته و از آن پس، ابیات تضمینی کلیله، منبعی قابل اعتماد برای نویسندگان نثر فنی و مصنوع در گزینش اشعار تضمینی شده است.
۹.
کلید واژه ها:
تصحیح زابینه اشمیتکه رضا پورجوادی نقد کتاب جدل و مناظره
یکی از نگاشته ها در ارتباط با مناظره و گفتگوی علمی، رساله مناظره علامه بحرالعلوم با یهودیان ذوالکفل است. اصلِ رساله به زبان عربی است که توسط شاگردان مرحوم بحرالعلوم تدوین و نگارش یافته و سپس توسط آیت الله محمدکاظم هزارجریبی به فارسی برگردان شده است. دست نوشت عربی و فارسی این رساله توسط خانم دکتر زابینه اشمیتکه (استاد آلمانی اسلام شناسی) و آقای رضا پورجوادی تصحیح و در نشر میراث مکتوب چاپ و منتشر شده است. متن عرضه شده از سوی مصححین _علی رغم مزایای بسیاری که دارد_ همراه با اشکالات و نابسامانی هایی است. در مکتوب حاضر متن مصحَّح مورد بررسی و دقت قرار گرفته و خطاهای تصحیحی، ویرایشی و نگارشی، همراه با بیان ادله، به روش تحلیلی و نقدی گزارش شده است. در بررسی متن مصحَّح، علاوه بر دست نوشتی که مورد استفاده مصحِّحین محترم بوده است، جهت مقایسه از دو نسخه خطی دیگر نیز استفاده شده است. بررسی و نقد این کتاب و ارزیابی روش مصحِّح، رسالت نوشتار حاضر است.
۱۰.
کلید واژه ها:
واو آغازین نثر مرسل قطب مجازی زبان زیبایی شناسی
واو آغازین در دوره نثر فارسی مرسل بسامد بالایی دارد و با عدول از زبان معیار یک پدیده سبکی به شمار می آید. قرار گرفتن این حرف در آغاز جمله ها، چه نقشِ زیبایی شناختی در نثر مرسل دارد؟ این مقاله برای یافتن پاسخ مناسب با روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر سبک شناسی ساختارگرا با تأکید بر علم معانی، آرای بلاغیون و نحویون را مطالعه نموده و با تکیه بر نظریه قطب مجازی زبان به شیوه استقرایی متون نثر مرسل را تحلیل کرده است. نتایج نشان می دهد که واو آغازین در ساختار نثر مرسل تحت تأثیر زبان عربی نبوده، بلکه به عنوان ابزار مهمِ فارسی، درونه زبان را متحول کرده و ضمن مجازی کردن زبان از طریق جای گردانی نحوی، با کارکرد عاطفی، موسیقایی، ایجاز، انسجام متن، ایجاد توازن نحوی، تحمیل دلالت های ثانویه بر متن، آرایش واژگان و تقویت امکانات ادبی به شکل معناداری نثر مرسل را هنری و زیبا کرده است.
