ریاض العلماء

حکومت صفویان، از دوره های شاخص تاریخی ایران بود که علم و دانش رونق بسیار داشت. این عصر، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا با تشکیل این حکومت و رسمیت یافتن مذهب تشیع، نظام آموزشی امامیه شکوفا شد. شاه اسماعیل اول، مؤسس سلسله صفوی، برای مشروعیت بخشی به نظام سیاسی خود، مقدمات تأسیس نهادهای آموزشی را فراهم کرد. اساتید این نظام آموزشی با فعالیت و تلاش خود، پیشرفت هایی در زمینه های مختلف علمی داشته اند. در این دوره، تحت تأثیر رشد همه جانبه فرهنگ و تمدن ایرانی، نظام آموزشی تحولات قابل توجهی را تجربه کرد. نظام آموزش امامیه، علی رغم محاسن زیاد، کاستی ها و معایبی نیز، داشت. بنابراین، ضرورت دارد در این پژوهش، به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که نظام آموزش امامیه در عصر صفوی چه محاسن و معایبی داشت؟ روش و تمرکز در این پژوهش، برای رسیدن به نتیجه مطلوب، توصیفی

یکی از منابع این دوره که در کنار شرح احوال علماء گاه اشاراتی به ممر درآمد و یا میزان درآمد آنها داشته است کتاب ریاض العلما و حیاض الفضلاء [1] اثر عبدالله افندی اصفهانی است که با توجه به دقت نظر نویسنده و اعتباری که این کتاب دارد می تواند تا اندازه ای برخی از پرسش های موجود در این موضوع را پاسخ گوید. در این جا سعی شده است با تجزیه و تحلیل داده های کتاب ریاض العلماء نشان دهیم که حتی در یک کتاب رجالی که هدفش گزارشات مالی نبوده است می توان اطلاعات ارزشمندی از انواع درآمده ها، میزان درآمد و نحوه پرداخت آن به دست آورد که این خود بخشی از تاریخ اقتصادی این دوره می باشد. با امید به آن که شروعی برای تحقیقات بیشتر در زمینه تاریخ اقتصادی دوره صفویه باشد که هنوز راه طولانی در پیش دارد. [1] - عبدالله ابن عیسی بیگ افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، مترجم محمد باقر ساعدی خراسانی، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی،1389.

حافظ رجب بُرسی صاحب کتبی مانند مشارق انوارالیقین، مشارق الامان، الدرالثمین، الفین و چندین اثر دیگر است. او بیشتر به اندیشه های خاص امام شناختی مبتنی بر ذکر فضائل و مقامات تکوینی اهل بیت علیهم السلام شناخته می شود. اطلاعات ما از زندگانی او اندک است. او را از عالمان قرن هشتم و نهم دانسته اند. کَفعَمی دهه ها پس از مرگ بُرسی نخستین بار از او یاد کرده است. ورود او به آثار ترجمه نگارانی همچون افندی و شیخ حرّ، سی صد سال پس از دوره زندگانی اش رخ می دهد. همه آنانی که در مورد بُرسی قلم زده اند وجود تاریخی او را امری مسلم انگاشته اند. سوال اصلی این پژوهش آن است که آیا می توان ابهامات مطرح در وجود تاریخی او را برطرف کرد؟ هدف ما از این پژوهش طرح این ابهامات و ارزیابی آن هاست. بر اساس یافته ها، هیچ نامی از مشایخ و استادان، شاگردان، مباحثان و فرزندان او وجود ندارد. هیچ معاصری نیز از وی یاد نکرده یا ردّیه ای بر او ننگاشته است. بُرسی از کسی به صورت مستقیم روایتی نقل نکرده است. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی بوده و به شیوه کتابخانه ای صورت گرفته است. نتیجه آن که ابهامات در مورد وجود تاریخی او به قدری است که می تواند مورد توجه قرار گیرد.