رسانه های دیداری و شنیداری (رادیو تلویزیون سابق)

پیش از اختراع سینما و تلویزیون تنها راه آگاهی مردم از تاریخ، گوش دادن به روایات شفاهی یا خواندن متون مکتوب تاریخی بود- خواندن نوشته نیز به سواد نیاز داشت. اما این دو رسانه، امکان دیگری با خود آوردند: تماشای تصاویر متحرکی که به مثابه «بازنمایی زنده تاریخ»یا روایت تصویری زندگی گذشته بود. تاریخ نگاران در نیمه دوم قرن بیستم سرانجام پذیرفتند که محتوای تصاویر فیلم مستند، ارزش های اطلاعاتی معتبری برای استخراج حقایق تاریخی و تبیین و تفسیر رویدادها، دوره ها و شخصیت های تاریخی دارند. گروهی از مورخان پست مدرنیست در چند دهه اخیر، فیلم مستند را – به ویژه «مستند گردآوری» از مواد آرشیو فیلم – به مثابه شیوه ای از تاریخ نگاری به رسمیت شناختند و آن را «تاریخ نگاری تصویری» نامیدند. این در حالی بود که از اواخر دوره سینمای صامت، سنت تولید این نوع مستند شکل گرفته بود و «شورای بین المللی آرشیوها» نیز به سال 1972 طی بیانیه ای، مواد فیلم را به عنوان سند عملاً به رسمیت شناخته بود.«فیلم گردآوری» فیلمی است که با تدوین فیلم های قبلاً ساخته (فیلمبرداری) شده – معمولاً با استفاده از نماهای موجود در آرشیو فیلم - تولید می شود. چنانچه این نماها مواد مستند باشند، آن فیلم را «مستند گردآوری» خوانند. این مقاله با به کارگیری روش تحقیق کتابخانه و اسنادی، ضمن معرفی گونه فیلم «مستند گردآوری» و دسته بندی زیرگونه های آن، تاریخ، روش های تولید و ویژگی های ساختاری آن را معلوم می کند و طی معرفی آثار شاخص تلویزیونی و سینمایی ایرانی و خارجی این گونه، مهارت های لازم را برای تولید آن برمی شمارد. مقاله در انتها به این نتیجه می رسد: *در تاریخ تولیدات سینمایی و تلویزیونی مستند، تاکنون دو شیوه کلی از «تاریخ نگاری تصویری» تجربه شده است: 1. بازسازی نمایشی تاریخ (درام مستند) 2. بازنمایی مستقیم اسناد تصویری و شواهد تاریخی (مستند گردآوری از مواد آرشیو فیلم و عکس). *مستند گردآوری یکی از کم هزینه ترین روش های مستندسازی برای تصویر کردن موضوعات تاریخی قرن گذشته و قرن جاری است.امروزه کانال های اختصاصی «تاریخ» عمدتاً به این شیوه مستندسازی متکی اند، که این شیوه نیز خود به پشتوانه ای از یک آرشیو غنی، سازمان یافته و مدرن متکی است.

پژوهش حاضر به بررسی شیوه های گوناگون مستند و راهبردهای مداخله، بیان و مصور ساختن واقعیت و راه های به کار گرفته شده از سوی مستندساز با استفاده از روش اسنادی- توصیفی می پردازد. ارائه چارچوبی نظری برای شناخت تفاوت ها میان مستندهای تلویزیونی، نحوه مداخله مستندساز، تفسیر او از دنیای پیرامون و سرانجام راهبردهای اتخاذ شده از سوی مستندساز در مواجهه با واقعیت، اهداف پژوهش حاضر می باشد. حرکت از حوزه گسترده و وسیع «دنیای واقعیت» به سمت برنامه مستند، الزاماً نوعی انتخاب و گزینش را به دنبال دارد که به دگرگونی ناگزیر در مراحل مختلف تولید برنامه می انجامد که نوعی «مداخله» محسوب می شود. فرضیه پژوهش بر این چارچوب نظری استوار است که برای درک بهتر نحوه مداخله مستندساز در انعکاس واقعیت می توان از مقیاسی تحت عنوان «مستند بسته – مستند باز» بهره گرفت. این پژوهش سعی دارد، دو مقیاس نظری «میزان» و «نحوه مداخله» را در قالب نظریه ای تحت عنوان «مستند باز و مستند بسته» بررسی کند و آن را به اثبات برساند .

آسیب شناسی گونه های نوشتاری انواع متون مکتوب در تلویزیون ایران نشان می دهد، به طور روزافزون سازندگان برنامه های مختلف تلویزیونی، ساختارهای اصولی نوشتن را زیرپا می گذارند و خواسته یا ناخواسته، کیفیت برنامه های تلویزیونی را تنزل می دهند و ظرفیت تأثیرگذاری فرهنگی و هنری برنامه های تلویزیونی را کمتر می کنند. به نظر می رسد بسیاری از سازندگان برنامه های تلویزیونی یا به طراحی و زیربنا بودن متن اعتقاد ندارند، یا دارند، اما قواعد آن را نمی شناسند و به ناچار یا به بهانه های مختلف (مثل شتاب تولید، ولع آنتن و...) اهمیت ساختار نوشتاری را در تلویزیون نادیده می گیرند.همه زندگی با ظرایف تمام روابطش در تلویزیون جریان دارد و به جای آنکه رسانه تلویزیون آینه زندگی باشد و مسائل آن را بازسازی و بازتاب دهد، در جهان امروز، در بسیاری مواقع این زندگی است که آینه تلویزیون شده و نقش و رنگ آن را به خود گرفته است.براین اساس، نوشتار تلویزیون، همان قدر که واقعیت ها را برملا کرده، توانسته در کتمان آنها نیز قدم بردارد. لذا در این راستا پژوهش حاضر تلاش دارد با روش تحلیلی– توصیفی، به بررسی و واکاوی ساختار متن روایی در گونه های نمایشی تلویزیون بپردازد و به این نتیجه رسیده است که هستی و حیات یک برنامه نمایشی در تلویزیون و بالندگی و رکود آن به قاعده مند بودن ساختار متن روایی آن با در نظر گرفتن قواعد رسانه تلویزیون برمی گردد. هر چه ساختار نوشتار آن به سامان تر و قاعده مندتر باشد، ساختار روند زیبایی شناسانه برنامه بر مخاطب تلویزیون تأثیرگذارتر خواهد بود.

در میان شکل گرایان دو دیدگاه متفاوت نسبت به مونتاژ فیلم وجود دارد: دیدگاه نخست، مونتاژ را فرآیند پیوند تصاویر عنصری (نامعین و فاقد استقلال) توصیف می کند و دیدگاه دیگر مونتاژ را برخورد دیالکتیک میان تصاویری سلولی (دارای ساختار) می داند. پژوهش حاضر، ضمن بررسی این دو دیدگاه، تلاش می کند تا از طریق بررسی وجوه اختلاف و مطالعه فصول مشترک، دیدگاهی واحد به مونتاژ از منظر شکل گرایان به دست آورد. برای این منظور، ابتدا از هر یک از دو منظر ماده خام مونتاژ بررسی شده است که نتایج این بررسی نشان می دهد میان دیدگاه دو نگره متفاوت به ماده خام مونتاژ در یک ویژگی اساسی - یعنی نامعین بودن معنی - اشتراک وجود دارد و تفاوت دیدگاه بیشتر از آنکه ذاتی باشد، حاصل تفاوت در روش تولید فیلم است. در ادامه، از طریق بررسی تفاوت دو نگره، در روش تولید فیلم و تفاوت های نظری سردمداران این دو دیدگاه (پودفکین و آیزنشتاین)، بحثی پیرامون فرآیند مونتاژ، ماهیت و محدوده آن صورت گرفته که هدف از این بحث، شناسایی مبانی مشترکی است که نظر این دو دیدگاه را در یک مقوله وحدت می بخشد. در پایان نیز به نتیجه گیری از این مباحث پرداخته شده تا دیدگاه مرکبی از موارد فوق گردِ وجوه وحدت بخشِ دو نگره ارائه گردد.

موسیقی تصویر   Music Video، قالبی نسبتاً جدید و بسیار تأثیرگذار در برنامه سازی و تلویزیونی ترین شکل استفاده از موسیقی است. موسیقی تصویر به عنوان شکلی جذاب، اکنون در بسیاری از شبکه های تلویزیونی غرب جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. این پدیده، ابزار جدیدی برای گسترش امکانات بیانی در فرم های پیشرو فیلم سازی و هنرهای رسانه ای است. اما نکتة مهم، تأثیر انکارناپذیر این پدیده بر ذهن مخاطب است. به خصوص از این نظر که مخاطبانِ این پدیده را غالباً جوانان تشکیل می دهند. پرسش اصلی این پژوهش آن است که زمینه های نشانه شناسانة موسیقی تصویر و حضور ستاره (خواننده)، تا چه حد برای هویت سازی در ذهن مخاطب (که غالبا طیف نوجوان و جوان را در برمی گیرد) تأثیرگذارند؟ از این رو این مقاله در پی آن است تا چهارچوبی نشانه شناسانه برای درک هویت سازی در موسیقی تصویر، به عنوان پدیده ای همه گیر و عامه پسند Popular، بیابد. مبنای بحث در این مقاله، قطعات موسیقی تصویر غربی است که اجراکننده (خواننده) نقشی کلیدی در آن ها ایفا می کند. در چنین حالتی ارائة تصویری یک قطعه موسیقی، به حضور خواننده به عنوان راوی، شخصیت داستانی و خالق جهانِ درونِ اثر، در نوعی حالت آرمانی، و القای تفکرات مورد نظر سیاست گذاران رسانه ای غرب، بسیار وابسته است. در واقع موسیقی تصویر نشانه های جدیدی را برای ارتباط با مخاطب ساخته و رمزگان هایی را به کارگرفته که بر ناخودآگاه تماشاگر تأثیر می گذارد. این رمزگان ها، بنا به گفتة پژوهش گران علوم رسانه ای، زمینه ای مناسب را برای هویت سازی و القای ایدئولوژی های خاص بر ذهن جوانان پدید می آورند. ایدئولوژی هایی که گاه در غالب یک تفکر منحط (تقابل با هنجارهای فرهنگی جامعه) و گاه در هیئت فرهنگ های مصرفی (برای وابسته سازی بیش تر جوانان) نمود می یابند. از این رو در این مقاله پس از مرور تاریخ موسیقی تصویر، به نشانه شناسی عناصر اثرگذار آن و سپس به عنوان پدیده ای که هر روز جلوه ای نو می یابد، می پردازیم و سپس سیستم و کارکرد ستاره سازی در موسیقی تصویر بررسی شده و در نهایت عملکرد این سیستم در خلق جهانی آرمانی برای جذب بیننده و ساخت هویتی تازه برای او تحلیل می شود.بررسی کارکردهای اثرگذاری این پدیده، از مهم ترین بحث های آکادمیک امروز جهان در علوم رسانه ای، هنرهای بصری و روان شناسی اجتماعی است.

هویت جنسیتی به عنوان یکی از وجوه مهم هویت انسان از مفاهیمی است که همواره محملی برای نظریه پردازی و واکاوی های علمی و پژوهشی قرار گرفته است. در این میان، هویت جنسیتی مردانه به عنوان نیمه قوی جامعه و نحوه بازنمایی آن در رسانه تلویزیون، موضوع پژوهش حاضر است. این پژوهش با بهره گیری از روش نشانه شناسی درصدد آن است نشان دهد هویت مردانه مردان سریال تلویزیونی ستایش به چه نحوی کدگذاری شده است. مهمترین نتایج این پژوهش نشان داد، مردان این مجموعه به طور کلی در سه گروه مردان سلطه گر، سلطه پذیر و مستقل بازنمایی شده است که حضور مردان سلطه گر و سلطه پذیر بیش از مردان مستقل در این مجموعه انعکاس یافته است. همچنین بازنمایی صورت گرفته از مردان در این سریال، مشروعیت پدرسالاری را به چالش کشیده به طوری که تصویری منفی از این نظام به مخاطب معرفی شده است.

مقاله حاضر، در پی شناخت نحوة بازنمایی رویدادها توسط رسانه ها و نحوة خوانش مخاطبان از آنهاست. این مقاله مبتنی بر الگوی رمزگذاری/ رمزگشایی استوارت هال، در بخش اول با الگوی تحلیل گفتمان ون دایک به تحلیل متون خبری از دو تلویزیون بی بی سی فارسی و شبکه یک (فرآیند رمزگذاری) می پردازد تا مؤلفه های گفتمان خبری این شبکه ها را استخراج کند. برای این منظور، دو بسته خبری مربوط به رویدادهای خبری برکناری مرسی در مصر و اقتصاد ایران از یک دوره زمانی یک ماهه (8 تیر تا 8 مرداد 1392) به صورت هدفمند انتخاب شدند. در بخش دوم، برای بررسی خوانش شهروندان تهرانی از رویدادهای خبری منتخب از مصاحبه متمرکز نیمه ساخت یافتة فردی و گروهی استفاده شده است. در مجموع 29 مصاحبه فردی و گروهی با 54 نفر از شهروندان تهرانی از گروه های سنی و جنسی مختلف به عمل آمد. نتایج نشان داد، بی بی سی فارسی در بازنمایی هر سه رویداد از مؤلفه های گفتمانی لیبرال دموکراسی استفاده کرده است. بازنمایی شبکة یک نیز عمدتاً مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی است. اما مصاحبه شوندگان در مواجهه با این رویدادها تحت تأثیر متون هویتی، تجربة زیسته، دسترسی به گفتمان های دیگر و مؤلفه های زمینه ای و با استفاده از مؤلفه های هر دو گفتمان به خوانش مسلط، توافقی و متضاد هر دو شبکه پرداختند.

خبر، در معنای عام کلمه، بازنمایی رخدادها در بافت گفتمان حاکم بر جامعه است. بنا بر این تعبیر، قابل تصور نیست که اخبار و گزارش های خبری تابع یا زیرمجموعه گفتمان عمومی جامعه نباشد؛ زیرا در این صورت یا به طور کلی مورد توجه قرار نمی گیرند یا کارکردهای خبری خود را از دست خواهند داد. هدف پژوهش حاضر، آسیب شناسی گزارش های خبری شبکه خبر صداوسیماست. در این پژوهش، مقولات ساختاری خبر در قالب خطابه و روایت در 160 گزارش خبری تحلیل شده است. نتایج نشان می دهد که چه مقولات و ویژگی هایی در این خبرها مغفول مانده است و برای بهینه سازی و پیشبرد کار خبررسانی در شبکه خبر، بهتر است بر روی چه مواردی تأکید شود. به نظر می رسد که در این گزارش ها به صورت محسوسی مؤلفه ها و ساختارهای کلان، متنی یا غایب هستند و یا از تمایز و انسجام کافی برخوردار نیستند. برای مثال، گزارش های خبرنگاران شبکه، بسیاری از مقولات عرفی روایت مانند زمان، مکان و طرح مسئله را به وضوح بازنمایی نمی کنند.