درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۷٬۵۰۱ تا ۷٬۵۲۰ مورد از کل ۷٬۵۲۷ مورد.
۷۵۰۱.

جایگاه جنگ در مواجهه با دشمن در سیره نظامی امام علی(ع)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ 121 - 141

کلید واژه ها: امام علی (ع) سیره نظامی جنگ با دشمن مواجهه با دشمن اتمام حجت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶ تعداد دانلود : ۳۹
آشنایی با سیره نظامی امام علی(ع) و نوع برخورد آن حضرت با دشمنان خویش، که به مقابله نظامی با آنها پرداخته است، می تواند موجب آشنایی بهتر و بیشتر با سیره ایشان و سپس الگوگیری از نوع رفتارهای آن حضرت گردد. سوال تحقیق این است که امیرالمومنین(ع) در زمان رویارویی با دشمن و قبل از آغاز نبرد، چه عملکردی داشته است؟ واکاوی موضوع، با بهره گیری از شیوه توصیفی و تحلیلی نشان می دهد امیرالمومنین(ع) نبرد با دشمنان خویش را آخرین راهکار برای مقابله با آنان می دانست. امام علی(ع) تلاش داشت دشمنانش به اشتباه خویش پی ببرند، حق را ببینند و خود را به مهلکه نیندازند. ازاین رو، آن حضرت قبل از نبرد، با بهره گیری از شیوه های گوناگون، از جمله نگارش نامه، اعزام سفیر و گفت وگوی مستقیم با سران دشمن و دیگر شرکت کنندگان در جنگ ها، سعی داشت دشمن را از نبرد منصرف کند. اندیشه امام بر این امر استوار بود که حتی اگر موفق به انصراف دشمن نشود، حداقل با وی اتمام حجت کرده است.
۷۵۰۲.

آسییب شناسی مقالات پژوهشی بانوان در حوزه غدیر خم در دهه های 70 تا 90 شمسی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 49 - 82

کلید واژه ها: امیرالمومنین (ع) غدیر خُم آسیب شناسی مقالات بررسی آماری پژوهش های بانوان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴ تعداد دانلود : ۳۲
اخبار فراوانی درباره واقعه غدیر خم توسط راویان زن نقل شده که گویای تلاش گسترده بانوان در پاسداری از این رویداد مهم و تاریخی است. در قرن های اخیر نیز بانوان به بحث و نظر در مورد غدیر خم پرداخته اند. در نوشتار پیش رو، مقالات پژوهشی بانوان در حوزه غدیر خم در دهه های 70 تا 90 شمسی، بررسی آماری گردیده و ضمن تحلیل مقالات، سیر رویکرد آنها تبیین شده است. در این تحقیق، از روش فراتحلیل استفاده شده و پایگاه مقالات نورمگز، به عنوان منبع جمع آوری مقالات، مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در بازه زمانی مورد نظر در این نوشتار (1397-1379ش)، تعداد مقالات بانوان در موضوع غدیر خم، روندی صعودی داشته و تنوع رویکردهای مقالات در طی این سال ها، قابل توجه است. بیشترین تعداد مقاله، در دهه نود، و با رویکرد ادبی و رویکرد تاریخی، و سپس رویکرد کلامی و روایی بوده است. رویکرد بانوان به مطالعه غدیر خم، از سال 1390، به تدریج از نگاه تاریخی، قرآنی و روایی، به سمت و سوی مباحث کلامی- اعتقادی و مردم شناسی رفته است.
۷۵۰۳.

چرایی و چگونگی حمایت علما از تولیدات ایرانی در عصر قاجار

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 107 - 126

کلید واژه ها: قاجار علما تولیدات داخلی ایرانی وابستگی به کالای خارجی سلطه بیگانگان بر جامعه اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵ تعداد دانلود : ۲۶
با روی کار آمدن حکومت قاجار، آرامش نسبی در ایران حاکم شد و در ظاهر، فضا برای رشد و توسعه اقتصادی تا حدودی فراهم گردید. اما بنا به دلائلی از جمله ضعف پادشاهان، تمایل زیاد دولت های روسیه و انگلیس برای نفوذ در ایران و عدم وجود زیرساخت های لازم در کشور برای گسترش اقتصادی، نه تنها انتظارات در زمینه ارتقا کیفیت زندگی ایرانیان محقق نشد، بلکه در مقاطعی، وضعیتی نامناسب تر از گذشته به خود گرفت. در این شرایط، برخی علما برای حمایت از تولیدات داخلی در برابر سلطه اقتصادی غرب اقداماتی انجام دادند. این پژوهش با استفاده از داده های تاریخی و به روش توصیفی- تحلیلی درصدد است علل و نحوه مواجهه علما با حضور گسترده کالاهای خارجی در بازار ایران را بررسی کند. به نظر می رسد مهم ترین دلیل حمایت از تولیدات ایرانی از سوی علما، انگیزه های مذهبی برای جلوگیری از سیطره سیاسی- فرهنگی غیرمسلمانان بر جامعه اسلامی بوده است. این حمایت ها، عمدتاً از طریق تبیین ابعاد موضوع و ذکر مزایای استفاده از تولیدات داخلی و آثار سوء وابستگی به کالاهای خارجی صورت می پذیرفت.
۷۵۰۴.

بازشناخت سیره نگاران شیعی و بررسی عوامل رشد نگارش سیره نبوی (ص) در بین شیعیان در قرن سوم و چهارم هجری

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 51 - 74

کلید واژه ها: سیره سیره نگاری سیره نبوی شیعیان سیره نگار قرن سوم قرن چهارم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴ تعداد دانلود : ۳۴
نگارش سیره نبوی، از جمله علایق نگارشی مسلمانان در قرون نخستین اسلام به شمار می رود که همواره تحت تأثیر عوامل و زمینه های تاریخی گوناگون بوده است. مسئله مورد توجه در تحقیق حاضر، بررسی کتب سیره نبوی و شخصیت شیعیان سیره نگار در قرون سوم و چهارم و میزان تأثیرپذیری از دستگاه عباسیان در زمینه های اجتماعی و فرهنگی است. انتخاب این بازه زمانی، به دلیل اهمّیت تعدد سیره نویسی نبوی در این دوره است که بعدها منبعی برای ارجاعات نویسندگان پسین گردید. مقاله حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که چه عواملی در قرن سوم و چهارم، در رشد سیره نگاری نبوی در بین شیعیان تأثیرگذار بوده است. یافته های پژوهش نشان می دهد اقدامات و نگرش های برخی خلفای عباسی  از جمله مأمون، معتصم و واثق  در سال های 198 تا232ق، که در عصر اقتدار و اوج قدرتمندی بودند، توانست فضای مناسبی برای نویسندگان سیره فراهم سازد و این حاکی از رشد فرهنگ و تمدن در این دوران است. از سویی دیگر، دوران حکومت آل بویه، نقش بسزایی در رونق و جذب عالمان و نویسندگان داشته و حمایت آنان، باعث نشر بیشتر کتب و ترویج فرهنگی در قالب مذهبی است. در این میان شورش ها و جدال های سیاسی و نیز نفوذ ترکان در قلمرو خلافت عباسی، تأثیر مهمی در ضعف و افول تمدن و فرهنگ اسلامی نهاد و پایه های حکومت را سست کرد و سرانجام، سرنگونی آن را سرعت بخشید.
۷۵۰۵.

زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی گسترش مناظرات در عصر اول خلافت عباسیان 132-227ق

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ 103 - 120

کلید واژه ها: علم کلام مناظرات نهضت ترجمه مأمون عباسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴ تعداد دانلود : ۲۷
مناظره، از زمان پیامبر(ص) در سرزمین های اسلامی رواج داشت و یکی از مظاهر تمدن و شاخصه های حکومت خلفای عصر اول عباسی(132-227ق) به ویژه مأمون، هفتمین خلیفه عباسی به شمار می رود. بی تردید مناظرات از عوامل مهم دوره اوج نهضت ترجمه و پیشرفت بیت الحکمه بوده است. همچنین سیاست فرهنگی عباسیان در دوران استفاده از قدرت نرم در مقابله با امامان(ع)، موجب ترجمه متون گوناگون علمی به زبان عربی شد و حلقه های بحث و اندیشه و پژوهش علمی رونق گرفتند. روح این مناظره ها متأثر از حضور مستقیم و غیرمستقیم خلیفه بود. مناظره ها با اهداف متعددی برگزار می شد و خلفا در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، از دستاورد مناظرات بهره می جستند. این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی، به طرح این سئوال می پردازد که زمینه های موثر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در مناظرات کلامی عصر اول خلافت عباسیان کدامند؟ مدعا این است که با مهاجرت و تبادلات تجاری، شرایط خوبی برای تضارب آرا فراهم گردید و موجب بالندگی اندیشه های قبلى و از سوی دیگر، عامل پیدایش مسائل نوین اعتقادی و پویایى مناظرات، شکل گیری و یا رشد فرق مختلف شد و با پایان فتوحات، فعالیت اقتصادی مسلمانان توسعه پیدا کرد و سپس همراه با تجارت، تعاملات فرهنگی از جمله مناظره افزایش یافت. 
۷۵۰۶.

اقدامات فرهنگی - آموزشی بانوان مسلمان صدر اسلام در حرمین شریفین تا سقوط عباسیان

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ 29 - 49

کلید واژه ها: اقدامات فرهنگی زنان اقدامات آموزشی زنان حرمین شریفین نقش زنان در جامعه اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳ تعداد دانلود : ۲۶
حرمین مکه و مدینه، جایگاه ویژه ای در میان مسلمانان دارد. در این میان، زنان مسلمان در دوره های مختلف تاریخ اسلام، در زمینه های گوناگون، دارای اقدامات موثر بوده و برخی از این اقدامات، به دلیل جایگاه ویژه حرمین شریفین، در این دو مکان مقدس واقع شده است. امروزه جامعه اسلامی به حضور زنان و اقدامات فرهنگی و آموزشی آنان نیاز دارد و اقدامات زنان صدر اسلام می تواند الگویی برای نقش آفرینی امروز زنان باشد. پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این سؤال است که اقدامات فرهنگی-آموزشی بانوان مسلمان در حرمین شریفین از صدر اسلام تا پایان حکومت عباسیان چه بوده است؟ روش این پژوهش، توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که زنان از همان صدر اسلام، به اقدامات فرهنگی آموزشی همچون علم آموزی، نقل حدیث، شاگردپروری، تبلیغ اسلام و بهره گیری از شعر و خطابه پرداخته اند و میزان این اقدامات، با فاصله گرفتن از صدر اسلام و رهبری دینی، تغییر کرده و در مواردی، تعداد بانوان فعال کاهش یافته است. همچنین رویکرد زنان از اقدامات فرهنگی آموزشی به امور غیرفرهنگی از جمله حضور در اجرای مراسم های آوازه خوانی تغییر یافته است.
۷۵۰۷.

مقایسه تطبیقی شیوه های تبلیغی پیامبر(ص) در دعوت به اسلام با سیاست های تبلیغی معاویه در شام

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 67 - 98

کلید واژه ها: رسول خدا (ص) شیوه های گفتگو و تبلیغ دینی دعوت به اسلام معاویه مدارا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳ تعداد دانلود : ۳۳
تلاش های رسول خدا(ص) در دوره کوتاه رسالت، تاثیرات گسترده و در برخی موارد، اثرات عمیقی در جامعه اسلامی گذاشت و به زودی، پیام آسمانی آن حضرت، در قلمرو دو امپراتوری بزرگ عصر، سیطره یافت. جامعه اسلامی، در همه ابعاد رشد کرد و از جامعه جاهلی فاصله گرفت. در دوره عثمان، شاخه اموی قریش، که سرسخت ترین دشمنان رسول خدا(ص) بودند و تا آخرین فرصت در مقابل آن حضرت صف آرایی کرده بودند، قدرت سیاسی را در اختیار گرفتند و زمامداری جامعه اسلامی به دست فردی زیرک و باهوش از این قبیله افتاد. با گسترش فعالیت های تبلیغی معاویه، برخی دستاوردهای امت اسلامی از دست رفت و ارزش های دوره جاهلی، که با کوشش طاقت فرسای پیامبر(ص) رنگ باخته بود، پررنگ شد و غلبه یافت. مقاله حاضر در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که روش های تبلیغی پیامبر در توسعه فرهنگ اسلامی و رشد امت اسلام چه بود و معاویه چه روشی را در تبلیغ اسلام با قرائت اموی به کار بست و هر کدام چه دستاوردهایی داشتند؟ یافته های این تحقیق نشان می دهد که رسول خدا(ص)، از شیوه های گفتاری، رفتاری یا ترکیبی مختلف استفاده کرده و با رشددادن آگاهی و ترویج مدارا و با رعایت کرامت مخاطبان، جامعه را متحول کرد و در مسیر رشد ظاهری و تعالی معنوی قرار داد. با گذشت سه دهه از رحلت رسول خدا(ص) و حاکمیت معاویه، خلافت به سلطنت مبدل شد و شیوه های تبلیغ در پوشش تبلیغ دینی با استفاده از افراد خاص و ثروت و قدرت سیاسی و استفاده ابزاری از جهل مردم به ویژه شامیان، در تثبیت حاکمیت امویان کوشید و اهداف اجتماعی و الهی اسلام را در راستای منافع حکومت امویان تفسیر کرد.   
۷۵۰۸.

زیارت اربعین، الگویی در ترویج شعائر دینی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳ 72 - 55

کلید واژه ها: زیارت اربعین امام حسین (ع) امت اسلامی شعائر دینی وحدت و تقریب مسلمانان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵ تعداد دانلود : ۲۹
تأمل در زیارت اربعین سرور و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و واکاوی تاثیرات آن به عنوان یکی از شعائر الهی و پاسداشت چهلمین روز حادثه کربلا، از اهمیت خاصی برخوردار است. این امر می تواند در ترویج شعائر دینی در جوامع اسلامی و حتی جوامع غیر مسلمان نیز به ایفای نقش بپردازد و هویت دینی و مذهبی شیعه را به همگان نشان دهد. بررسی منابع متقدم و بهره گیری از شیوه توصیفی نشان می دهد زیارت اربعین، یکی از توصیه های پیشوایان دین اسلام به پیروان خویش بوده و از آن به عنوان یکی از علامات و نشانه های مومن یاد شده است. فلسفه این شعار نمادین در کنار سایر شعائر دینی این است که انسان را به یاد خدا بیندازد، افراد را در پیمودن مسیر حسینی یاری بخشد، مکتب امام حسین(ع) را به عنوان مکتب شهادت و ایثار به جهانیان معرفی کند، موجبات وحدت هر چه بیشتر را میان مسلمانان فراهم کند و از این طریق، همگان را به مبارزه با ظلم و بی عدالتی فراخواند.
۷۵۰۹.

وا کاوی مؤلفه های «تهدید » در جوامع اسلامی غرب آسیا

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 75 - 88

کلید واژه ها: مولفه های تهدید تهدید سیاسی تهدید فرهنگی تهدید اقتصادی کشورهای اسلامی غرب آسیا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲
 غرب آسیا به مثابه خاستگاه اسلام، همواره با گونه هایی از تهدیدهای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و مانند آن دست و پنجه نرم کرده است. تهدید، یک مفهوم انتزاعی است که درهم تنیدگی عمیقی با مفهوم امنیت ملی در این کشورها دارد؛ زیرا بخش های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، از تهدیدپذیرترین بخش های این کشورها به شمار می روند. ازاین رو، جستار حاضر، در پی واکاوی گونه های تهدید در بخش سیاست، اقتصاد و فرهنگ در این جوامع است. روش این تحقیق، بررسی داده های مطالعاتی-کتابخانه ای با روش توصیف و تحلیل گزاره هاست. یافته ها نشان می دهد سطح تهدید در هر سه مقوله ذکرشده، دارای مولفه های وابستگی است. چنانکه گرچه برخی از کشورهای اسلامی در صورت ظاهر، استقلال خود را حفظ کرده اند، اما از نظر سیاسی، اقتصادی و نظامی، به ابرقدرت ها وابسته شده اند. این وابستگی، در بخش فرهنگ، شامل تحریف گرایش های مذهبی و تضعیف و نفی هویت ارزشی کشور های اسلامی است. در بخش اقتصادی، توزیع ناعادلانه منابع و امکانات، تمدن گریزی و وابستگی اقتصادی، عمده ترین شناسه تهدید در این دولت ها به شمار می روند. در بعد فرهنگی، وابستگی علمی و فرهنگی به غرب، ترویج باورهای سکولار و دین گریزی با عنوان روشنفکری، شاخصه تهدید به شمار می روند.
۷۵۱۰.

واکاوی شخصیت وکیل اول امام مهدی(عج) با تاکید بر منابع تاریخی– روایی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 83 - 106

کلید واژه ها: امام مهدی (عج) عصر غیبت نواب خاص عثمان بن سعید سازمان وکالت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۳۵
شیعیان تا قبل از آغاز دوره غیبت به امام معصوم دسترسی مستقیم داشتند و در مسائل و مشکلات به ایشان مراجعه می کردند. با آغاز غیبت جامعه شیعیان دچار چالش و بحران گردید. امامان شیعه برای حل چالش ها و عبور از بحران هااز سازمان وکالت و برخی وکلای امین برای رتق و فتق امور شیعیان استفاده کردند. طبیعی است که شخصیت وکلا و ویژگی های آنها در چنین وضعیتی خاص است و مطالعه این شخصیت ها و بررسی نقش انها و تحلیل فعالیت شان در آن دوره برای مطالعه تاریخ تشیع و تبیین وضعیت اجتماعی و فرهنگی شیعیان بسیار کاربرد دارد. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال واکاوی شخصیت عثمان بن سعید اولین وکیل امام مهدی(عج) و بررسی فعالیت های او بر اساس منابع تاریخی و حدیثی خواهد بود. یافته های تحقیق نشان می دهد وظایف وکیل اول امام زمان(عج) در بعد سیاسی و اجتماعی، شامل زدودن شک و حیرت مردم، پنهان کردن نام امام و تقیه کردن و در بعد فرهنگی، شامل آموزش عملی معارف اهل بیت(ع) و پاسخ گویی به پرسش های فقهی بوده است.
۷۵۱۱.

شاخصه سنجی سیره سیاسی امام صادق (ع) در مواجهه با نظام های سیاسی با تأکید بر عنصر زمان در نظام اموی و عباسی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 27 - 49

کلید واژه ها: شاخصه سیره سیاسی امام صادق (ع) امویان عباسیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۳۳
حیات سیاسی و عصر امامت امام صادق(ع)، با دوره نظام سیاسی- حکومتی سلسله امویان و عباسیان مصادف بود و با اینکه هر دو حکومت، از نظر امام مصداق طاغوت بودند، بااین حال، سیره و استراتژی آن حضرت در این دو زمانه، متفاوت است. به راستی این تفاوت در نحوه برخورد با دو نظام سیاسی غیر مشروع، ناشی از چه بوده است؟ به نظر می رسد اوضاع و شرایط سیاسی-اجتماعی حاکم بر زمانه، نقش تعیین کننده ای بر نوع رفتار و واکنش های امام صادق(ع) داشت و سبب تفاوت سیره سیاسی ایشان در مواجهه با نظام های حکومتی بود؛ چه اینکه تمامی عملکرد امام همچون سایر ائمه(ع)، مانند پازلی در راستای رسالت الهی امامت، صیانت از اسلام و تکمیل احکام الهی به فراخور بازه های زمانی، متفاوت بود. از جمله دستاوردهای فرضیه که در این مقاله به اثبات می رسد آنکه نه تنها حیات سیاسی امام صادق(ع) بسیار برجسته تر از دیگر ابعاد زندگی ایشان است، بلکه مشی سیاسی حضرت با درنظرداشتن ماهیت متفاوت حاکمیت اموی و با انعطاف پذیری سیره امام در حفظ کیان فرهنگ تشیع، نقشی اساسی داشت. پژوهش پیش رو، به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد بر منابع تاریخی و اسناد روایی، نقش عنصر زمان را در حیات سیاسی امام صادق(ع) مورد تحلیل و بازکاوی قرار می دهد.
۷۵۱۲.

تحلیل گفتمان حاکم بر عزاداری در سیره نبوی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳ 9 - 30

کلید واژه ها: رسول خدا (ص) سیره نبوی سوگواری عزاداری نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موفه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰ تعداد دانلود : ۳۰
فرهنگ سوگواری، از جمله خرده فرهنگ های عرب جاهلی به شمار می رود که مانند بسیاری از مسائل فرهنگی دیگر پس از اسلام، نیازمند تغییر بود. با توجه به اینکه مسلمانان با تکیه بر نص قرآن، به الگوگیری از پیامبر اسلام(ص) رهنمون شده اند، درباره عزاداری نیز باید روش و رفتار ایشان به عنوان مبنا تلقی گردد. در این پژوهش، تلاش شده است با رویکردی تاریخی و روشی توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، گفتمان حاکم بر عزاداری در سیره رسول خدا(ص) با استفاده از نظریه لاکلا و موفه تبیین گردد. به نظر می رسد پیامبر اسلام(ص) با برجسته سازی اموری همچون گریستن، شرکت در مرثیه سرایی، مشارکت در مراسم کفن و دفن، دلداری به صاحبان عزا و اقامه نماز میت و به حاشیه راندن کارهایی همانند نوحه گری و سرکوب عزاداران، سعی در نهادینه کردن سوگواری مشروع داشت. بنابراین، کنش ها و واکنش های رسول خدا(ص) در امر عزاداری، با دالّ مرکزی «عدم مخالفت با شریعت» شکل می گیرد.
۷۵۱۳.

تأملی در بازخوانی نزاع اشکانی- ساسانی در کتاب های درسی ابتدایی دورۀ پهلوی اول (1304- 1320ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۹ 37 - 57

کلید واژه ها: کتاب های درسی تاریخ نگاری اشکانیان ساسانیان پهلوی اول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۱۶
در کتاب های درسی مقطع ابتدایی طی سال های 1304 تا 1320ش. روایتی از تاریخ اشکانیان در ایران صورت بندی شده که دارای ابعاد گفتمانی و ایدئولوژیکیِ معناداری است. در این روایت، دانش آموزان در معرض آفرینشِ روایتی از تاریخ باستانیِ ایران قرار می گرفتند که در آن، برآمدنِ ساسانیان به مثابه غلبه نور بر تاریکی و ملی گرایی بر بیگانه پرستی بود. اشکانیان در این روایت، نه تنها ایرانی قلمداد نمی شدند، بلکه نوعی غلبه روحِ غیرایرانی بر هویتِ ایرانی رخ داده بود که اینک به واسطه ظهور ساسانیان، خاتمه یافته و دوره ای از رستگاریِ ملی آغاز شده بود. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که روایتِ غالب در متون مذکور، تحت تأثیر کدام زمینه های گفتمانی و ایدئولوژیکی، تبدیل به روایتی ضدّ اشکانی شد و در نقطه مقابل آن، ساسانیان به ناجیان ایران از تاریکی و تباهی مشهور شدند؟ فرضیه این است که اقتضائاتِ ایدئولوژیکی، الزامات مشروعیت بخش و همچنین تقویتِ نوعی حس ملی گرایی در میان کودکان مقاطع پایه، سبب برآمدن روایتی شد که در آن انکار، تحقیر و تلاش برای فراموشی میراث اشکانیان، هسته کانونی آن شد
۷۵۱۴.

مناسبات علمی شیعیان عصر حضور با امامان(ع) با تاکید بر دوره صادقین(ع)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 123 - 146

کلید واژه ها: امامان معصوم شیعیان عصر حضور علم آموزی شیعیان ثبت آموزه های امامان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۲۷
شناخت و ارزیابی رفتارها و مناسبات شیعیان در تعامل با امامان(ع)، رهیافتی مهم و ضروری برای شناخت و تحلیل دقیق سیره ائمه اطهار(ع) است. این مهم در حوزه های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... نیازمند بررسی است. در پژوهش حاضر، روابط و مناسبات علمی شیعیان نسبت به ائمه(ع) در دوره زمانی عصر حضور با تاکید بر عصر صادقین(ع) بررسی شده است. افزون بر این، گونه های مختلف مناسبات و روابط علمی شیعیان با ائمه(ع) در عصر حضور، شناسایی و معرفی شده و به این پرسش پاسخ داده شده است که شیعیان چگونه از مقام علمی ائمه(ع) بهره می بردند و آیا روابط شیعیان با امامان، متناسب با جایگاه علمی ایشان بوده است؟ مهم ترین محور این نوشتار، بحث علم آموزی شیعیان دوره حضور از امامان(ع) و ثبت آموخته هاست. شیعیان به دلیل باور به مرجعیت علمی ائمه(ع) و برخورداری ایشان از علم لایزال الهی، در مسائل علمی، از امامان(ع) پیروی کرده و سخنانشان را حجت می دانستند. آنان با مراجعه به ایشان در مواضع متعدد، از خرمن دانش فراوان ائمه(ع) بهره جسته و شبهات و مشکلات عملی خویش را برطرف می ساختند. رشد و بالندگی تشیع و توسعه فرهنگی مکتب اهل بیت(ع) مهم ترین پیامد مناسبات علمی شیعیان با ائمه(ع) بوده است.   
۷۵۱۵.

ابعاد و لایه های خدمات اجتماعی از دیدگاه و سیره معصومان (ع)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 9 - 42

کلید واژه ها: خدمات اجتماعی سیره معصومان مواسات رفع نیاز حل مشکل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹ تعداد دانلود : ۳۰
قرآن کریم و روایات رسیده از معصومان(ع)، ما را به الگوگیری و اسوه قراردادن رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) توصیه کرده اند. بررسی زندگی اولیای الهی نشان می دهد که سیره آن حضرات در ابعاد مختلف می تواند الگوی برتر و دارای منافع و مصالح گسترده تری باشد. یکی از ابعاد سیره، توجه معصومان(ع) به ارائه خدمات اجتماعی متنوع و متعدد در سطوح و لایه های مختلف جامعه بود. در سیره آن بزرگواران، هم توصیه به انجام امور خیر و نافع برای عامه وجود دارد و هم اهتمام عملی به آن. این مقاله درصدد پاسخ به این سوال است که رسول خدا(ص) و اهل بیت آن حضرت، در خصوص نیاز جامعه اسلامی به خدمات اجتماعی چگونه عمل می کرده و چه توصیه هایی دارند؟ بررسی ها نشان می دهد که در سیره معصومان(ع)، کمک به رفع نیاز و حل مشکل نیازمندان، توجه به مشکلات و نیازهای همه افراد جامعه، اصلاح روابط و رفع کدورت ها، توجه به نیازهای خواص در راستای گسترش فرهنگ خدمت رسانی در جامعه، رعایت مواسات و توصیه به تعاون، توجه به نیازهای خویشاوندان، ساخت مسجد، توجه به خانواده های زندانیان و آزادساختن بردگان، در سطوح و لایه های مختلف اجتماعی، مورد اهتمام عملی و توصیه جدی آنان قرار داشته است.  
۷۵۱۶.

نقش ابن قتیبه دینوری در گسترش علوم اسلامی قرن سوم هجری

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 147 - 162

کلید واژه ها: ابن قتیبه دینوری علوم اسلامی المعارف قرن سوم هجری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰ تعداد دانلود : ۲۴
ابن قتیبه دینوری(213-276ق)، یکی از دانشمندان و نویسندگان قرن سوم هجری است که تألیفات زیادی از خود به جای نهاده است. کثرت این نگاشته ها موجب توجه محققان غربی و شرقی به وی شده و نظرها و تحلیل های گوناگونی درباره او و آثارش ارائه گردیده است. نوشتار حاضر با روش توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، به بررسی نقش ابن قتیبه دینوری در گسترش علوم در قرن سوم هجری پرداخته است. نتایج به دست آمده، نشان دهنده آن است که وی در گسترش محتوایی علومی همچون: علوم قرآنی، شعر، لغت، کلام، فقه و تاریخ، نقش مثبتی ایفا کرده است. ابن قتیبه هرچند نتوانسته در تألیفاتش، ابداع کننده سبک جدید یا خالق اثری نو و خلاقانه باشد، اما مهم ترین خدمت علمی او به متأخرین، حفظ بسیاری از مطالب تاریخی، کلامی، لغوی و ادبی بود. او با جمع آوری و کتابت آن، موجب بقا و انتقال آن به آیندگان شده است.  
۷۵۱۷.

ضرورت توجه به مبانی عام و خاص اخلاق در تحقق اخلاق اجتماعی با تأکید بر نهج البلاغه

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 73 - 86

کلید واژه ها: اخلاق اخلاق اجتماعی اخلاق در نهج البلاغه نهج البلاغه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹ تعداد دانلود : ۳۳
شناخت مبانی اجتماعی اخلاق برای تحقق اخلاق اجتماعی ضروری است. برای تحقق عدالت اجتماعی در فرهنگ اسلامی، باید این مبانی برای سیاستگذاران و افراد جامعه در راستای آگاهی بخشی و اقناع آنان روشن شود. مبانی در لغت به معنای بنیان، اساس و شالوده و در اصطلاح به معنای پیش فرض هایی است که باید در علومی دیگر به اثبات برسند. در این پژوهش مبانی عام و خاص اخلاق اجتماعی از منظر امام علی(ع)، با تأکید بر نهج البلاغه بررسی شده است؛ تا از این طریق مسایل زیربنایی ساخت اخلاق اجتماعی و بسترسازی مناسب برای تحقق عدالت اجتماعی در فرهنگ اسلامی شناسانده شود.
۷۵۱۸.

بررسی ادبی و محتوایی سروده ابوطالب در شعب

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ 9 - 27

کلید واژه ها: قصیده میمیه ابوطالب شعب ابی طالب نقد ادبی بررسی تاریخی حمایت از رسول خدا (ص)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸ تعداد دانلود : ۲۳
شعر به عنوان یکی از بنیادی ترین شیوه های انتقال معنی و پیوند با دیگران بر دو رکن اندیشه و خیال در جامه آرایه های زبانی استوار است. با توجه به رواج شعر در عصر جاهلیت واینکه قرآن کریم به عنوان معجزه جاوید دین اسلام به زبان و ادبیات مرتبط است، طبیعی است که شعر در دوره های اسلامی نیز به حیات خود ادامه دهد. شعر و ادبیات، همان گونه که ویژگی دوره جاهلیت بود، از منابع مهم در بررسی حوادث تاریخ دوره خود نیز به شمار می رود. قصیده میمیه حضرت ابوطالب در شعب، علاوه بر جنبه های ادبی متمایز، دارای دلالت های تاریخی قابل توجه است. این مقاله درصدد است پس از معرفی حضرت ابوطالب و قصیده میمیه و نیز بررسی مختصر ادبی این شعر، محتوای تاریخی آن را بررسی کند. یافته های مقاله نشان می دهد محتوای این شعر که در اوج زیبایی و بلاغت است، بیان می کند که مسلمانان دچار چه گرفتاری هایی بودند و حضرت ابوطالب چگونه برای آرامش خاطر پیامبر(ص) و حمایت از آن حضرت، چه تلاش هایی کرده است.
۷۵۱۹.

تبیین نارسایی حدیث ضحضاح در انکار ایمان ابوطالب

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳ 31 - 54

کلید واژه ها: حدیث ضحضاح ابوطالب ایمان ابوطالب روایات ایمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۲۸
ایمان و سبقت در آن، از فضیلت های مهم در میان مسلمانان است. مساله ایمان ابوطالب، عموی رسول خدا(ص) و پدر امیر المومنین(ع) از چالش های مورد نزاع برخی مورخان است. علمای شیعه، به ایمان ابوطالب دارند، ولی عده زیادی از علمای اهل سنت، ایمان ایشان را انکار کرده و به دلایلی از قرآن و روایات استشهاد کرده اند که یکی از آن موارد، حدیث ضحضاح است. این مقاله، با رویکرد تاریخی و با استفاده از منابع تاریخی، روایی و تحلیلی موافقان و مخالفان ایمان ابوطالب، به بررسی متن، سند، دوره انتشار و اهداف پنهان در حدیث ضحضاح می پردازد. در این مقاله، ضمن بیان نقل های مختلف از حدیث ضحضاح اثبات خواهد کرد که این متن ها با یکدیگر تناقض و با آیات الهی و روایات دیگر روایتگران تعارض دارد. همچنین دراین مقاله منابع اولیه ی حدیث و بازه زمانی نقل و انتشار این حدیث در منابع، کاوش شده و در پایان، موضع اهل بیت(ع) و منشاء جعل حدیث ضحضاح نیز بیان می گردد.
۷۵۲۰.

عدالت اقتصادی در نگره امام علی(ع)

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 59 - 72

کلید واژه ها: اقتصاد در نهج البلاغه امام علی (ع) بینش اقتصادی منش اقتصادی عدالت در نهج البلاغه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸ تعداد دانلود : ۲۳
تحقق عدالت از آرزوهای دیرینه جوامع بشری و یکی از اهداف بعثت انبیاء است. پیامبر اسلام(ص) نیز بنیان حکومت دینی را بر پایه عدالت گذارده بود. بعد از رحلت ایشان، در زمان خلفای سه گانه، به تدریج بینش ها تغییرکرد؛ رفتار حاکمان و مردم از الگوهای مطلوب اسلامی فاصله گرفت و جامعه دچار مفاسد اقتصادی شد. امام علی(ع) بعد از اصرار مردم به شرطی خلافت را پذیرفتند که بتوانند با ایجاد تحولات اساسی و مبارزه پیگیر با مفاسد اقتصادی، عدالت اقتصادی را در جامعه برقرار کنند. این پژوهش تلاش دارد تا با بررسی کلام امام علی(ع) در نهج البلاغه ، تغییر و تحولات اقتصادی دوره حکمرانی امام(ع) را نشان دهد. یافته های این مقاله نشان می دهد که امام علی(ع) با تغییرات راهبردی در حوزه بینش اقتصادی یعنی آخرت گرایی، همسان سازی، منهای فقر، منهای تجمل، نقد قدرت و حوزه منش اقتصادی یعنی عملیاتی کردن عدالت توزیعی، شایسته سالاری، ساده زیستی، تکافل اجتماعی به برقراری عدالت اقتصادی پرداخت.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان