شاخصه

تاریخ اسلام و جهان نشان می دهد که دین اسلام روح حیات را به کالبد بشریّت دمید و جامعة انسانی را احیا نمود. امّا از آغاز تاکنون همواره دشمنانی وجود داشته که مصمّم به نابودی اسلام یا پیشگیری از تأثیرگذاری آن بوده اند. بدین منظور، نسخه هایی از اسلام غیرواقعی و قرائت هایی تحریف شده از اسلام را در برابر اسلام حقیقی و اصیل ارائه نموده اند که در آثار و اندیشة امام خمینی(ره) عنوان مشترک همة آنها عنوان، «اسلام آمریکایی» ذکر می شود. وظیفة دفاع از اسلام اقتضا می کند که ویژگی ها و شاخصه های اسلام اصیل در مصاف با «اسلام انحرافی» با استفاده از منابع متقن و نیز متون وحیانی و الهی شناسایی و ارائه گردد تا طرح ها و تبلیغات فریبکارانة استعمارگران بر مردم آشکار شود. رهنمودهای حکیمانة امام خمینی(ره) با تطبیق بر آیات کریمة قرآن، چراغی پرفروغ و نورافکن در این راه است. در پرتو این منابع نورانی، به چند شاخصه دست یافتیم که عدم جدایی از سیاست، استخدام وسیلة صالح، فراملّی و منطقه ای بودن، استواری و درستی، جامعیّت، تمامیّت، حمایت مستضعفان و ستیز با مستکبران و ... از جملة آنهاست.

حکومت چندساله امیرالمومنین ع نمونه شایسته در ارایه شاخصه های کارگزاران حکومتی است، کنکاش در این شاخصه ها و تطبیق آن بر کارگزاران و یاران حضرت ولی عصر، و بهره گیری از آیات قرآن، می تواند الگوی حکومتهای امروزی باشد، با توجه به اینکه، قرآن در مورد انبیایی که نقش حکومتی یا اجرایی داشتند ملاکهایی را معرفی کرده است و سیره حضرت علی ع در حکومت خویش با اصل شایسته سالاری، الگویی بایسته از انتخابگری مسؤلین را داشته است، این پژوهش با تحقیقات کتابخانه ای و روش تحلیلی توصیفی، در اثبات این مساله است که؛ شاخصه های انتخاب ولی عصر در مورد کارگزاران، همان پیروی از رهنمودهای قرآن و سیره امیرالمومنین ع است، یافته های این نوشتار این بوده است که؛ ویژگیهای اساسی کارگزاران در سیره امیرالمومنین از قبیل؛ تقوا، مدیریت، امانتداری، ساده زیستی، بصیرت و ولایتمداری بوده است که امام عصر با بهره گیری از آنها، حکومتی با کارگزارانی شایسته خواهند داشت.

اصل کرامت انسانی مهم ترین اصل مبنایی و پایه گذار نظام بین المللی حقوق بشر است که حق های بشریِ شناسایی شده در نظام بین المللی حقوق بشر براساس آن توجیه پذیر است. این اصل، در اسناد حقوق بشری بین المللی و منطقه ای متعددی شناسایی شده است و حتی در اسناد مربوط به حقوق بشردوستانه نیز بر رعایت این اصل و لزوم احترام به آن تأکید شده است. یکی از مقولات بنیادین در اندیشه معاصر، کرامت انسان است. نوشتار حاضر پس از اشاره ای گذرا به مفهوم کرامت انسانی و تأمل در مبانی آن در اندیشه اسلامی، می کوشد با استناد به آیات و روایات به نتایج و لوازم و مقتضیات آن در نظام اسلامی اشاره کند. یکی از وظایف مهم نظام اسلامی، ایجاد بستر مناسب برای بهره مندی انسان ها از همه ظرفیت های مادی و معنوی است که خداوند برای تأمین سعادت و تعالی آنان در وجود انسان و جهان آفرینش قرار داده است. نمودِ ظاهری نظام اسلامی را می توان در حاکمیت ارزش های دینی و سبک زندگی اسلامی مبتنی بر اعتقادات و دستورات اسلامی برگرفته از قرآن و سنّت مشاهده کرد که در آن شهروندان جامعه اسلامی حق حیات طیبه، امنیت، آزادی های اجتماعی، رشد عقلانیت و دوری از جهل و خرافات، بهداشت جسمی و روحی، استقرار عدالت، گسترش اخلاق و فضایل انسانی و رعایت شأن و حرمت انسانی در پرتو مردم سالاری دینی دارند. البته کرامت انسانی، مطلق نیست بلکه نسبی و تشکیکی است و براثر رفتارهای اختیاری ناشایست و سوء استفاده از استعدادها و فرصت های موجود، قابل سلب است و همین امر مجوز مشروعیت برخی مجازات های به ظاهر تحقیرکننده یا دردناک و متناسب با جرم ارتکابی است.

با آمدن اسلام و پس از آن، مذاکره، اهمیت خود را در حل منازعه با مخالفان نشان داد،اما همواره درباره توانایی مذاکره، در رفع منازعات، اختلاف بود،(مسئله) موضوعی که به دلیل عدم توجه جدی به شاخصه های مذاکره مطلوب اسلامی، همچنان به مثابه مسئله ای قابل توجه، باقی ماند. از این رو، با این پرسش مواجه ایم:اسلام برای نیل به اهداف و آرمان های الهی-انسانی، چه شاخصه هایی برای مذاکره، میان دولت اسلامی و دول دیگر قرار داد؟(سؤال) گمان بر آن است:کاربست این شاخصه ها، تنها به منظور رفع اختلافات و یا نیل به توافق نیست؛ بلکه همه کشورها می توانند براساس آن، به اهداف دست یابند(فرضیه). این مقاله در پی آن است با استخراج شاخصه های مذاکره مطلوب اسلامی اولاً کارگزاران در فرایند مذاکرات با دولت ها، آن را مطمح نظر قرار دهند؛ و ثانیاً شهروندان مسلمان بتوانند قضاوت منصفانه ای از مذاکرات داشته باشند (هدف). نیل به این هدف، با روش توصیفی تحلیلی و با استنباط از منابع معتبر اسلامی صورت می گیرد (روش). نتایج تحقیق نشان می دهد: این شاخصه های ایجابی یا سلبی به تأمین آرمان ها می انجامند در نتیجه، می توان آن ها را در عزت طلبی، حکمت ورزی و مصلحت گرایی، و در نهایت، عدالت طلبی خلاصه کرد (یافته).

انتظار به عنوان یکی از محوری ترین آموزه های مهدویت، به دو بخشِ راهبردی و غیرراهبردی قابل تقسیم است. اعتقاد به هر کدام از این دو، پیامدهای متفاوت وگاه متناقضی را در عرصه عمل به دنبال خواهد داشت؛ ازاین رو با توجه به اهمیت تأثیر اجتماعی پذیرش هر یک از این دوگانه، پژوهشگر در این نوشتار به دنبال پاسخگویی به این پرسش بوده که «شاخصه های جامعه شناختی انتظار راهبردی چیست»؛ البته با توجه به برجستگی شخصیت شهید سلیمانی از یک سو و مکتب بودن سبک زندگی وی از سوی دیگر، تلاش شده است تا پردازش موضوع با عطف توجه به مکتب شهید سلیمانی بررسی شود. روش تحقیق در این نوشتار به لحاظ گردآوری داده ها، کتابخانه ای و اسنادی و به لحاظ پردازش، توصیفی و تحلیلی است. یافته ها حاکی از آن است که مهم ترین شاخصه های جامعه شناختی انتظار راهبردی در مکتب شهید سلیمانی را در می توان در نُه عنوان گزارش داد که عبارت اند از: بهره مندی از رویکرد تمدن سازی اسلامی؛ عقلانیت معطوف به ارزش؛ ولایت پذیری؛ نگاه راهبردی؛ عمل انگاری انتظار؛ استقامت ورزی؛ ایجاد همبستگی اجتماعی؛ مدیریت عواطف و احساسات و جهاد همه جانبه.

در مورد اندازه و شاخصه مطلوب و مقاومتی مدیریت دخالت دولت در خانواده بین مکاتب و دیدگاه های مختلف اقتصادی و فرهنگی و... اتفاق نظر وجود ندارد دولت ها را ازنظر مداخله اقتصادی و فرهنگی و...می توان در طیف گسترده ای دانست که از دولت کلاسیک آغاز و به دولت برنامه ریز متمرکز ختم می شود. نوع بینش شاخصه مطلوب و مقاومتی دخالت دولت در خانواده، در طی سال های گذشته بارها دستخوش تغییر و تحول و بازنگری قرارگرفته است. تغییر نگرش ها باعث تغییر و تحول وظایف و مسئولیت های محول شده به دولت و بنابراین تغییر اندازه و ترکیب اقتصاد و فرهنگ و... دولت می گردد درزمینهٔ این بینش ها عواملی وجود دارد که می تواند تحول و تغییر اندازه و رشد دولت را در طی زمان و در میان کشورهای مختلف توضیح دهد. در این مقاله نیز تلاش خواهد شد تا ضمن بررسی کتاب ها و مقالات و اسناد در این زمینه، نخست به تعریف دولت و سپس به تعریف خانواده پرداخته شود و در ادامه به تعامل مقاومتی اقتصادی و فرهنگی و...دولت و خانواده نگاهی شود سپس شاخصه مطلوب و مقاومتی دخالت دولت در خانواده در اقتصاد و فرهنگ و... موردبررسی و تبیین قرار داده می شود. مهم ترین روش برای استنباط اصول و مبانی شاخصه مطلوب و مقاومتی دخالت دولت در خانواده، در تعبیری کلی، روش اجتهادی-استنباطی است که البته می تواند دامنه وسیعی داشته باشد و حتی روش تحلیل مفهومی متداول را نیز شامل شود.

از دغدغه های مهم مسلمانان، هویت فرهنگ و تمدن اسلامی است . تمدن اسلامی و شاخصه های آن، در صورت توجه و عدم غفلت، موجب تحولات عمیق در جامعه ی بشریت شده، و نیز با توجه به اندوخته های مادی و معنوی، موجبات نیل انسان به کمال مطلوب بشریت را فراهم می آورد. شاخصه های هر تمدن متناسب با مبانی مربوط به آن، متفاوت است. تمدن اسلامی، با تکیه به آیات قرآن شاخصه های اهمی در این زمینه ارائه داده است. نوشته ی حاضر درصدد پاسخگویی به این پرسش است که، علامه طباطبایی ویژگی های خاص تمدن اسلامی به وجودآمده در طول هزار و پانصد سال را چه می داند؟ ایشان با توجه به رویکرد اجتماعی که در تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن داشته اند، بیشتر آیات قرآن را با دید جمعی تفسیر نموده و شاخصه های بارز تمدن اسلامی را مورد اشاره قرار داده اند . گردآوری اطلاعات در این مقاله به روش کتابخانه ای و پردازش آن ها به روش توصیفی-تحلیلی است. ایشان شاخص های مرتبط عقل و وحی، اجرای عدالت، علم و دانش اندوزی، داشتن جهان بینی پویا، مبارزه با سنت های غلط اجتماعی، وحدت اجتماعی و محوریت اخلاق را ازجمله شاخصه های مؤثر در شکل گیری، رشد و ترقی تمدن اسلامی بیان کرده اند؛ که هر یک از این موارد با استنادات قرآنی قابل تطبیق است.

حیات سیاسی و عصر امامت امام صادق(ع)، با دوره نظام سیاسی- حکومتی سلسله امویان و عباسیان مصادف بود و با اینکه هر دو حکومت، از نظر امام مصداق طاغوت بودند، بااین حال، سیره و استراتژی آن حضرت در این دو زمانه، متفاوت است. به راستی این تفاوت در نحوه برخورد با دو نظام سیاسی غیر مشروع، ناشی از چه بوده است؟ به نظر می رسد اوضاع و شرایط سیاسی-اجتماعی حاکم بر زمانه، نقش تعیین کننده ای بر نوع رفتار و واکنش های امام صادق(ع) داشت و سبب تفاوت سیره سیاسی ایشان در مواجهه با نظام های حکومتی بود؛ چه اینکه تمامی عملکرد امام همچون سایر ائمه(ع)، مانند پازلی در راستای رسالت الهی امامت، صیانت از اسلام و تکمیل احکام الهی به فراخور بازه های زمانی، متفاوت بود. از جمله دستاوردهای فرضیه که در این مقاله به اثبات می رسد آنکه نه تنها حیات سیاسی امام صادق(ع) بسیار برجسته تر از دیگر ابعاد زندگی ایشان است، بلکه مشی سیاسی حضرت با درنظرداشتن ماهیت متفاوت حاکمیت اموی و با انعطاف پذیری سیره امام در حفظ کیان فرهنگ تشیع، نقشی اساسی داشت. پژوهش پیش رو، به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد بر منابع تاریخی و اسناد روایی، نقش عنصر زمان را در حیات سیاسی امام صادق(ع) مورد تحلیل و بازکاوی قرار می دهد.

رسالت اصلی آموزش و پرورش و همچنین سازمان های مردم نهاد تربیتی و فرهنگی که در حیطه تربیت نوجوان فعالیت می کنند، به وجود آوردن خصوصیات ویژه ای در جامعه هدف است؛ اما سؤال مهم اینجاست که این خصوصیات چه خصوصیاتی اند؟ و از این مهم تر اینکه کدام یک از آنها اولویت بیشتری دارند؟ در این مقاله بعد از محور قرار دادن بیانات مقام معظم رهبری و منظومه فکری ایشان، با استفاده از روش تلفیقی تحلیل محتوای کمّی و کیفی و تولید اصول استنباط چهارگانه، به استخراج نظام اولویت شاخصه های مذکور پرداخته شده است. با توجه به فرایند گفته شده، «ایمان» مهم ترین شاخصه برای دانش آموز تراز انقلاب اسلامی است. «اهل کار انقلابی و سیاسی بودن»، «باهویت»، «اهل علم» و «دارای مهارت» بودن نیز به ترتیب در رتبه های بعدی قرار می گیرند.

در یک جامعه پویا و قانونمند، آرای محاکم از جمله عوامل پیشرفت و شکوفایی حقوق است. سایه های اندیشه دادرسان، از خلال آرای آنان آشکار است. حق مداری دادگاه های دادگستری در احکام آنها نمود می یابد. رأی، اثر مکتوب قاضی است. نتیجه فرایند پر اوج و فرود رسیدگی و بخش فاخر آن است. نتیجه دانش مقام صادرکننده است که به تجویز حاصله از قانون اساسی در مقام تفسیر از مقررات و انطباق احکام قانونی با موضوع مطروح رسیدگی می باشد. براین اساس یکی از شرایط مهم قضاوت صحیح و عادلانه، آگاهی به ظرایف و دقایق کار قضایی است. ضعف و نااستواری کلام در بسیاری از آراء محاکم مشهود است. لذا از قاضی توقع آن است که بر کلام مسلطَ باشد و توانایی به کارگیری آن را برای بیان مقاصد پیچیده حقوقی به نحوی صحیح و با نظامی منطقی داشته باشد. او باید بی شائبه اغراض نفسانی، دلائل را در ترازوی تأمل بسنجد و در آنچه می نگارد حق و انصاف را رهنمون خویش سازد و به هنگام انشای رأی، ارتباط و پیوستگی مضامین را بپاید و کلام را استوار و مستدل در عباراتی واضح بیان کند. رأی بلیغ، متقن و استوار تنها در گرو فخامت و سلامت بیان نیست؛ بلکه از جهت استدلال هم باید قوی و محکم باشد. از این روی، توجه به منطق قضائی هم یکی از ارکان صدور رأی قوی متقن است. امروزه نگارش رأی مستحکم و مستدل به عنوان حاصل دادرسی دارای اهمیت بالایی است. رأی دادگاه را می توان از دو زاویه کاملاً جداگانه نگریست و آن دو می تواند نگاهی به اصطلاح شکلی باشد یا ماهوی و می تواند ادبی باشد یا حقوقی؛ همچنان که می تواند از دیدگاه فرم باشد یا محتوا. در هر نظام حقوقی، برای قالب رأی و مدلول و منطوق آن، شرایط و ضوابطی مقرر شده است که رعایت این شرایط و قانونمند نمودن آن به عنوان شاخصه های رأی قوی و متقن چه از حیث نگارش و شکل رأی و چه از حیث محتوایی و ماهیت رأی موجب یکپارچگی و یکنواختی شکلی و انسجام آراء در نظام حقوقی کشور است. رعایت قانونمندی ها یا مسائل محتوایی و قانونی و قضایی مرتبط با « رأی قضایی » در کنار قانونمندی ها و بایدها و نبایدهای « نگارشی » استواری و اتقان محتوایی « رأی قضایی » را دو چندان می نماید و سطح کیفی آراء قضایی را ارتقاء می بخشد و آسیب های ناشی از آراء قضایی ضعیف و غیرمتقن که عملکرد دستگاه قضایی را زیر سوال می برد، کاهش می دهد. در کنار