درخت حوزه‌های تخصصی

نشر خبر، یکی از مهم‌ترین وظایف وسایل ارتباط جمعی وازجمله کارکردهایی است که این وسایل را به ابزاری قدرتمند برای نفوذ در افکار عمومی وجهت دادن به نگرش‌ها تبدیل می‌کند. این مقاله ضمن اشاره به برخی از کارکردهای رسانه در زمینه‌اطلاع‌رسانی و ارائه توضیحی مختصر در مورد ویژگی‌های پیام که تولید عملی یک رسانه به‌شمار می‌رود، به نحوه اعتمادسازی در خبر می‌پردازد؛ عواملی را که موجب بی‌اعتمادی مخاطبان نسبت به خبررسانی رسانه می‌شود مورد کنکاش قرار می‌دهد و در هر بخش، راه‌های جلوگیری از این بی‌اعتمادی را به اجمال بیان می‌کند. نگارنده عوامل متعددی را در بروز بی‌اعتمادی مخاطب به اخبار مؤثر دانست اما آنچه در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است، عوامل مؤثر رسانه‌ای براین بی‌اعتمادی است که چالش‌هایی را در پذیرش یا عدم پذیرش پیام از سوی مخاطبان پدید می‌آورد.

عینی‌گرایی Objectivity به عنوان یکی از شاخص‌های معرفت‌شناسی و روش‌شناسی پارادایم نوگرا، دیرزمانی است که در مرکز توجه اندیشمندان حوزه‌های گوناگون علوم تجربی و اجتماعی قرار دارد. به موازات رشد سریع رسانه‌ها در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، این بحث در قلمرو روزنامه‌نگاری مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی نیز مطرح شد و مباحث مفصلی را به همراه آورد. نگارنده این مقاله کوشیده است ضمن تبیین آنچه عینی‌گرایی در روزنامه‌نگاری خوانده می‌شود. سیر تحول این مفهوم را باتوجه به رابطه متعامل آن باتحولات سیاسی اجتماعی قرن بیستم مورد بررسی قراردهد و انتقادات وارد به آن را به بحث بگذارد. مطالعات موردی که به روش تحلیل محتوا بر روی برنامه‌های گوناگون تلویزیونی و گزارش‌های متنوع مطبوعاتی توسط دانشمندان و اندیشمندان صاحب نام حوزه‌ رسانه‌و خبر انجام گرفته - و بخش پایانی این مقاله به مرور آنها اختصاص یافته است - در شناخت نقاط ضعف و قوت این مفهوم راهگشا خواهد بود.

ارزش‌های خبری معیار گزینش رویدادها هستند، از بین هزاران خبری که هرروز اتفاق می‌افتد تنها تعدادی اندک شانس انتشار می‌یابند. انتشار این خبرها براساس علائق قومی، فرهنگی، دینی، مصالح سیاسی، اقتصادی،‌ جغرافیایی، نظامی و موارد عدیده دیگر است. گزینشگران خبر به هنگام گزینش هرخبر، ابتدا یک یا چند ارزش خبری موجود در خبر را برجسته کرده و سپس اقدام به انتشاران می‌کنند. خبرهایی که دارای ارزش‌های خبری معمول در عرف رسانه‌ها باشند(مانند دربرگیری، بزرگی، مجاورت معنوی یا جغرافیایی، شهرت، عجیب یا استثنایی بودن، برخورد و...) هرکدام قادر خواهند بود قشر خاصی از افراد را به سوی خود جذب کنند. افراد متعددی مانند گالئونگ، روژ، والتروارد، گایار، شولز، دکتر معتمدنژاد و سایر علمای حوزه ارتباطات در زمینه ارزش‌های خبری نظریه‌هایی را ارائه داده‌اند که به فهم هرچه بهتر بحث ارزش‌های خبری کمک فراوانی می‌کند.

خبر محصول با ارزش و جوشان رسانه وعامل معنابخشی به پدیده‌ها و رخدادها است. این فعالیت رسانه‌ای از چنان اهمیتی برخوردار است که آن را طبیعی‌ترین کارکرد رسانه دانسته‌اند و بخش عمده‌ای از توان فکری، منابع مالی و امکانات هررسانه‌ای اعم از دیداری، شنیداری و مکتوب به آن اختصاص می‌یابد. پیشرفت علم و فناوری و رشد سریع ارتباطات و تعاملات بشری نیز نه تنها از اهمیت آن نکاسته است بلکه نیاز به سرعت، جذابیت و جامعیت در خبر، هرروز بیشتر از بیش احساس می‌شود. نخستین جشنواره خبر صداوسیما، در آبان ماه امسال برگزار شد تا به بررسی و ارزیابی فالیت خبررسانی در رسانه بپردازد و با بهره‌گیری از نظریات مختصصان به سؤال‌های مطرح در این زمینه پاسخ دهد. جشنواره خبر که به همت معاونت سیاسی سازمان صداوسیما با اشعار ارتباط بین صاحبنظران کشور با بخش تولید خبر سازمان قدمهای موثری در این راه برداشته شود. از میان سی مقاله رسیده به بخش علمی، پنج مقاله در جشنواره ارائه شد که در این ویژه‌نامه به چاپ رسیده است. برای همین، از اهتمام و حسن توجه همکاران محترم برگزاری جشنواره خبر در معاونت سیاسی صداوسیما تقدیر و تشکر می‌شود. پژوهش و سنجش در این ویژه‌نامه به دنبال بررسی ابعاد مختلف خبر است. پژوهشگران، کارشناسان و استادان ارتباطات، هریک از دیدگاهی موضوع را بررسی کرده‌اند. این بررسی‌ها، در مجموع پیوستاری می‌سازد که خبر را از شکل گزارش عینی از رویدادها و فراورده‌ای وفادار به عینیت تا کالایی صنعتی و نیز محصولی صنعتی از نظام رسانه‌ها و دولت‌ها تا بازتاب تخیل و دنیای ذهنی ارتباط‌‌ گران اقتصادی و سیاسی مورد توجه قرار می‌دهد. دراین بررسی‌ها، خبر روی طیفی از واقعیت عینی تا اثری جادویی و نیز طرح و نقشه‌ای دستور گزارانه از برنامه‌های در دست اجرای حال و آینده دولت‌ها که ریشه در منافع و مصالح قدرت‌های ملی و جهانی دارد، درنوسان است؛ خبر، ممکن است از خدمت محض به قدرت‌های مسلط جهانی و حفظ و تثبیت و تداوم سلطه آنان تا تمایل به خدمت محض به منافع عمومی؛ و نیز ترکیب‌های متنوعی از این وجه تغییر کند. دراین ویژه‌نامه، علاوه بر مسائل راهبردی و چشم‌اندازهای ساختاری و نیز موارد محتوایی و موضوعی و اهداف خبری، به ارزش‌ها، کارکردها، نقش‌ها، روش‌ها و همچنین نارسایی‌هایی مربوط به فرم، تکنیک و فناوری‌های خبری نیز پرداخته شده است، ضمن آنکه تلاش شده در این زمینه‌ها پیشنهادها و توصیه‌هایی نیز ارائه شود. انتشار ویژه‌نامه خبرگامی است در جهت شناخت بیشتر این فراورده رسانه‌ای، اما به نوبه خود پرسش‌های جدیدی را نیز مطرح می‌سازد که باید در اندیشه پاسخ آنها بود که طرح این پرسش‌ها ضرورت هم‌اندیشی بیشتر و طرح بحث‌های دقیق‌تری را ایجاب می‌کند و این همه حاکی از اهمیت و جایگاه خبر و نقش و مسئولیت سنگینی است که رسانه‌ها بویژه رسانه فراگیر و ملی صداوسیما دراین زمینه به عهده دارند.

شبکه تلویزیون مستقل خبر لندن ITN دارای مزایای متعددی نسبت به بیشتر سازمان های تلویزیون خبری است. این سازمان، یک شرکت مستقل غیرانتفاعی است که صرفا به پخش خبر اختصاص دارد و برای خود، استودیوها و تسهیلات فنی جداگانه‌ای دارد. نگارنده دراین مقاله سعی دارد شمایی از برنامه‌های واقعی تلویزیون مستقل خبر (ITN) لندن را پیش‌ روی خواننده بگذارد. وی بخش‌های مختلف اطاق خبر و وظایف دست‌اندرکاران تهیه خبر از جمله سردبیران، دستیاران فنی، گویندگان و را تشریح و خاطرنشان می‌کند که مهم‌ترین دستورالعمل که باید همواره مورد توجه دست‌اندرکاران امورخبری قرار گیرد، اجتناب از کسالت‌آور بودن خبر است. دوبخش خبری در (ITN)،یعنی خبر ساعت 17:45 و خبر ساعت 22 در این مقاله با یکدیگر مقایسه می‌شوند. خبر ساعت 17:45 با فشردگی و شتاب خاصی همراه است و مدت پخش آن،‌تنها 15 دقیقه طول می‌کشد؛ اما در خبر ساعت 22 شب که به مدت نیم ساعت پخش می‌شود، الگوی متعارف آن است که در پانزده دقیقه اول و پیش از پخش پیام‌های بازرگانی، مجموعه‌ای از مهم‌ترین خبرها و ترکیب مناسبی از کلام و تصویر ارائه می‌شود. نیمه دوم خبر ساعت 10، شامل خبرهای ملایم‌تری است و موضوع‌هایی همچون رویدادهای جالب ‌توجه، خبرهای ورزشی، مسائل تحلیلی و ارائه اطلاعات مشروح را در برمی‌گیرد.

امروزه سرورهای رسانه‌ای برآنند که از پروتکلی به نام Media object Server یا به طور خلاصه MOS بهره ببرند. این پروتکل که بهره‌گیری از سیستم یادشده را در دوسال گذشته میسر کرده است. در مرکز ثقل مباحثات کارشناسان دنیای خبری قرار گرفته است و با اضافه‌شدن «فراداده‌ها Meta Data»،به عنوان مجموعه‌ای از اطلاعات پایه اهمیت بیشتری یافته است. این سرور یک سیستم ارتباطی آزاد تحت هدایت AP بهترین راه ادغام سیستم‌های پیچیده تلویزیونی است و استفاده از آن درخبر خلاصه نمی‌شود. سیستم ENPS یک سیستم رایانه‌ای تولید اخبار الکترونیکی است و این سیستم امکان دسترسی هماهنگ خبرنگاران را به فایل‌های متنی و اطلاعات ویدئویی موجود در بخش رایانه مرکزی فراهم می‌آورد. پذیرفتن فناوری جدید(پروتکل MOS)در تحریریه‌های خبر منجر به حذف برخی شغل‌های زاید خواهد شد و صاحبان این شغل‌ها که با موقعیت حذفی شغلی خود مواجه می‌شدند، به هر ابزاری چنگ خواهند زد تا از بروز چنین فناوری‌هایی در مجموعه جلوگیری کنند.

نحوه تعامل اسلام با علوم و پدیده‌های جدید، هم برای کشور ما که قانون اساسی خود را مبتنی بر دیانت اسلام نوشته شده است و هم برای تمامی مسلمانان جهان اهمیت زیادی دارد. این مقاله، با اشاره به جامعیت دین مبین اسلام، ضرورت توجه به ارزش‌های تعالی با استفاده از رویکرد دینی، بعد آسمانی تمدن و رهایی از مادیت صرف را مورد تاکید قرار می‌دهد. نگارنده با بررسی دیدگاه قرآن درخصوص کارکردهای رسانه‌و به ویژه بخش خبر، به توضیح و تبیین مفاهیم به کار گرفته شده در قرآن برای بیان خبر و گزارش می‌پردازد. دراین بررسی، ارزش‌های موردنظر قرآن در خبررسانی ذیل عناوین واقع‌گویی، حق‌گویی، سودمندی، آرامش‌بخشی، امیدزایی و بیان مودبانه و نرم‌گویی مورد طرح و بحث قرار می‌گیرند. توجه به مصالح عمومی که موجب محافظت از اعتبار و وجاهت رساله نیز می‌شود، به موازات فرهنگ خبررسانی در قرآن، مورد تاکید نویسنده مقاله است. مذهب از دیرباز در تحولات جوامع انسانی نقشی برجسته داشته‌است. این نقش برخلاف تصور گروهی از اندیشمندان، نه‌تنها در عصر ما تضعیف نشده بلکه حتی آشکارتر و تعیین کننده‌تر نیز شده است؛ چنانکه درسال‌های آخر قرن بیستم، هم منازعات مذهبی بخش عمده‌ای از منازعات بین‌المللی را تشکیل داده است و هم در حوزه نظری، گرایش‌های بسیار قوی و پویایی در نظریه پردازی در باب تاثیرات فرهنگ، تمدن و مذهب بر تحولات جهانی پدید آمده است. در چنین شرایطی، مذهب به طور مستقیم یا غیرمستقیم محتوای بسیاری از رویدادهایی را که از ارزش خبری برخوردارند تشکیل می‌دهد و در نتیجه نحوه تنظیم خبر نیز نه تنها بر برداشت مخاطبان از رویدادی که مخابره می‌شود تاثیر می‌گذارد بلکه درک و فهم آنان را نسبت به«مذهب» کنترل می‌کند. نگارنده در این مقاله کوشیده است ضمن نشان دادن ضعف رسانه‌ها در پوشش موضوعات مذهبی، علل این ناکارآمدی را در دو عنوان علل ساختاری و علل نهادی جمع‌بندی کرده و به بحث بگذارد.