درخت حوزه‌های تخصصی

مجموعه عواملی چون مسائل و مشکلات اقتصادی، آلودگی هوا، ترافیک، ازدحام جمعیت، مهاجرت و افزایش جمعیت شهری، هسته‌ای شدن خانواده‌ها، بالارفتن سطح انتظارات و توقعات، افزایش روحیه مصرف گرایی، بالا رفتن سن ازدواج، تخصصی شدن مشاغل، رشد سریع و جهش آسای فن‌آوری و صنعت، افزایش طول مدت زمان تحصیلات، کمرنگ شدن باورها و آداب و رسوم سنتی، سست شدن روابط انسانی، افزایش طلاق، بیکاری، سوانح طبیعی و تصادفات، مصرف دخانیات و موادمخدر،... زندگی در جوامع امروز را دشوار و با فشار و استرس همواره کرده‌است. دراین میان، بدون شک یکی از رسالتها و وظایف مهم صداوسیما، از یک سو تهیه و پخش برنامه‌های آرامش بخش برای مخاطبان باتوجه به ویژگیها، علایق و انتظارات آنان است تا از این طریق سطح نشاط، شادابی، بهداشت روانی و عاطفی افراد جامعه درحد مطلوب حفظ شود، و از سوی دیگر، طرح درست مسائل استرس‌زا، پرهیز از تهیه برنامه‌های اضطراب‌زا، آموزش روشهای مقابله با استرس و بالابردن روحیه مقاومت، صبر و بردباری افراد جامعه، برای جلوگیری از عواقب ناشی از این تنش‌هاست.

در سال های اخیر سهم شبکه های تلویزیونی ماهواره ای در سبد مصرفی مخاطبان به ویژه جوانان افزایش زیادی را نشان می دهد و همین امر مسئولان و سیاست گذاران را به جستجوی پاسخ این سؤال واداشته که چه دلایلی باعث جذابیت برنامه های این شبکه ها به ویژه شبکه من وتو، به عنوان پربیننده ترین شبکه ماهواره ای در حال حاضر، و تماشای آن توسط مخاطبان شده است. این تحقیق باهدف پاسخ به این دغدغه طراحی و به روش مصاحبه فردی و گروهی با جوانان تهرانی اجرا شده است. مصاحبه های انجام شده به روش تحلیل مضمونی مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج حاصل از مصاحبه ها نشان می دهد که جوانان برای تماشای شبکه های ماهواره ای و جذابیت آن ها از پانزده دلیل مشخص نام می برند که می توان آن ها را ذیل چهار مفهوم اصلی شامل بازنمایی ممنوعه ها، صمیمیت و جوانی، قدرت بخشیدن به مخاطب و اطلاعات سرگرمی دسته بندی کرد. به نظر می رسد، من و تو فضاهایی را پیش روی مخاطب ایرانی باز می کند که در شبکه های داخلی مسکوت گذاشته شده است.

هر برنامه‌ رادیویی‌ پیام‌ یا پیام‎هایی‌ دارد که‌ تهیه‌کننده‌ تلاش‌ می‌کند در قالب‌ آن‌، اطلاعات‌ مستقیم‌ و یا غیرمستقیم، شرح‌ یا تفسیر و در واقع‌ سطحی‌ از تحلیل‌ را برای‌ مخاطبان‌ برنامه‌ ارسال‌ کند. البته‌ دریافت‌ صحیح‌ مخاطب‌ تنها بستگی‌ به‌ توانایی‌ و شناخت‌ تهیه‌کننده‌ برنامه‌ ـ که‌ در چگونگی‌ عرضه‌ پیام‌ متجلی‌ می‌شود ـ ندارد بلکه‌ به‌ وضعیت‌ دانش‌ و قدرت‌ فهم‌ خود او‌ نیز وابسته‌ است‌. هر یک از شیوه‌های‌ گوناگون‌ تحلیل‌ محتوا می‌تواند وجه‌ خاصی‌ از ویژگی‎ها و یا کارکردهای‌ پیام‌ را مشخص‌ کند. مهم‌‎‎ترین‌ کارکرد تحلیل‌ محتوا، بررسی‌ کمی‌ و آماری‌ محتوای‌ آشکار ارتباطات‌ است(دوورژه‌، 1375: 19ـ 118). در این‌ حالت،‌ تحلیل‌ محتوا یک‌ روش‌ متّکی‌ بر متن‌ است‌ و به همین دلیل از این‌ جهت‌ نیز در بررسی‌ کار رسانه‌های‌ مکتوب‌ مؤثرتر است‌. البته برخی‌ متن‌ را فقط ‌مکتوب‌ نمی‌دانند بلکه‌ صدا و تصویر را نیز جزئی‌ از آن‌ به‌ حساب‌ می‌آورند. با وجود این، حتی‌ به‌ نظر می‌رسد همه‌ انواع‌ مختلف‌ تحلیل‌ محتوا نمی‌تواند به‌ نیاز رسانه‌های‌ غیرمکتوب‌، از جمله‌ رادیو در شناخت‌ و تحلیل‌ یک‌ «برنامه‌» پاسخ‌ کامل‌ بدهد، زیرا دست‌ کم‌ شیوه‌ اجرا و تأکیدهای‌ به جا و نابه‎جا (بر بخش‎هایی‌ از متن‌ و حتی‌ چگونگی‌ قطع‌ و وصل‌ آن‌ و نحوه‌ استفاده‌ از موسیقی‌) می‌تواند بر درک‌ و استنباط‌ مخاطب‌ اثر بگذارد. شیوه‌های‌ گوناگون‌ تحلیل‌ محتوا ـ که‌ برای‌ آشنایی‌، به‌ طور مختصر به آنها اشاره‌ می‌شود ـ هر کدام‌ در جای‌ خود کاربرد مؤثری‌ در شناخت‌ وجهی‌ از یک‌ متن‌ رسانه‌ای‌ دارند. از این‌ جهت‌ به‌ سادگی‌ نمی‌توان‌ بهترین‌ شیوه‌ را انتخاب‌ کرد، اما بر حسب‌ هدفی‌ که‌ از تجزیه‌ و تحلیل‌ یک‌ متن‌ یا یک‌ «برنامه‌» وجود دارد، باید مناسب‌ترین‌ را به‌ کار برد.

توانایی تاثیرگذاری بر دانش، نگرش، کنش و نهایتاً اقناع مخاطب، از اهداف هرسازمان رسانه ای است. تنها رسانه هایی می توانند به اهداف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی ودیگر اهداف مورد نظر خود دست یابند که در شیوه های ارتباطی توانمندی و مهارت اقناع مخاطب را به وسیله شناخت ظرفیت ها و ویژگی های انسان و تنظیم فرایند ارتباط بر اساس آن را دارا باشند. پیچیدگی و پویایی ابعاد پر رمز و راز شخصیت مخاطبان، نشانگر سختی امکان برقراری ارتباطات اقناعی اثربخش و همچنین ضرورت تدوین مطالعات گسترده در این حوزه است. پژوهش حاضر با روش مرور نظام مند منابع به معرفی و بررسی هفت مورد از این ویژگیها (انگیزه ها، ویژگی های روانی، باورهای قبلی، قضاوت های اخلاقی، خلق وخوی، الگوهای ذهنی و سواد رسانه ای) که از مهم ترین عوامل شناخته شده از شخصیت متنوع مخاطبان است، پرداخته و با تلاش برای دستیابی به تصویری چندبعدی از مخاطب شناسی، سعی بر این دارد تا با ارائه توصیه هایی کاربردی، مقدمات برقراری ارتباطات اقناعی اثربخش را مطرح و پیشنهاد کند.

یکی از راه های دستیابی به راهکارهای اصلاح شیوه فعلی مواجهه ایران با پدیده دریافت خانگی شبکه های ماهواره ای، آگاهی از تجربه دیگر کشورهای مشابه است. در این میان مطالعات تطبیقی اسناد حوزه سیاست گذاری بخشی از جهان معاصر می تواند در خوانش تحولات سیاستی رسانه ای ما راه گشا باشد. برای دستیابی به این مهم، با اتکا به دو پژوهش انجام شده در سال های 1373 و 1381، از طریق نمونه گیری هدفمند، تعداد هفده کشور آسیایی انتخاب شدند. پس از بررسی ادبیات نظری در حوزه سیاست های رسانه ای، تعیین « چرخه خط مشی گذاری» به عنوان ادبیات تحلیل و شناخت حوزه صورت بندی مسئله شبکه های ماهواره ای کشورهای مذکور این نتیجه حاصل شد که سیاست گذاران رسانه ای کشورهای موردبررسی دریافت مستقیم شبکه های ماهواره ای را عاملی برای1) بر هم زننده بازار بومی و غیربومی رسانه های داخلی و 2) شکل گیری برخی تهدیدها برای مصالح و منافع ملی تعریف کرده اند. آن ها به سمت دو نوع سیاست سوق پیدا کرده اند. الف) پذیرش به مفهوم عدم دخالت دولت و یا قانون مند نمودن اپراتورهای ماهواره ای. ب) اجرای اقدامات قابل اجرا در رویکرد به عدم پایبندی به فضای آزاد اطلاعات. پژوهش نشان داد که در هر دودسته از کشورهای الف و ب سیاست های گوناگونی در راستای تولید و دریافت رسانه ای اتخاذ کرده اند که در متن مقاله به طور مفصل به آن ها پرداخته شده است. مقایسه دستاوردهای پژوهش حاضر با تحقیق 21 سال پیش حاکی از تحولی است که مهم ترین آن حرکت کشورهای گروه ب به سمت پذیرفتن و مجوز دادن به اپراتورهای ماهواره ای برای ارائه خط مشی های اتخاذ شده از نوع گروه الف است.