درخت حوزه‌های تخصصی

شناخت و فهم عاشورا، بی شناخت یاران پاکباز اباعبدالله(ع) ممکن نیست. بازشناسی یاران ما را با اُسوه هایی که بهترین سرمشق امروز و همیشه ی انسان هستند، آشنا خواهد ساخت. بخشی از گم گوشه ها و ابهام ها نیز در پرتو شناخت صحابه، روشن خواهد شد. ویژگی هایی چون پیروزی در آزمون های دشوار، معرفت و بصیرت ژرف، عزتمندی و ذلت ناپذیری، آزادگی و حُریّت، کانون رحمت و شدّت بودن، اخلاص در بینش و منش، شجاعت و مرگ ناهراسی، غیرت و حمیّت دینی، صبر و استقامت، مواسات و همدلی و ولایت مداری بخشی از ویژگی ها و فضایل یاوران امام عاشوراست که در این مقاله بررسی می شود.

رویداد کربلا و عاشورا محصور به تاریخ و جغرافیا نیست و از جهات مختلف فرا تاریخی و فرا جغرافیایی قابل بررسی است . یکی از وجوه برجسته این رویداد راه های گوناگونی است که در برابر شخصیت ها و گروه های اجتماعی قرار گرفته و انتخاب هایی است که این شخصیت ها و گروه ها کرده اند . انسان موجودی انتخابگر است و پیوسته در برابر راه های گوناگون قرار می گیرد و دست به انتخاب می زند . این انتخاب ها سرنوشت انسان را در چارچوب مشیت الهی و قوانین حاکم بر هستی و نظامات عالم رقم می زند . اننخاب های انسان محصول چهار گروه عامل است : ادراکات ، تعلقات ، تمنیات و تربیت . از برجسته ترین انتخاب ها در ماجرای کربلا و عاشورا ، اننخاب مسلم بن عقیل در بحرانی ترین شرایط است ، انتخابی سرنوشت ساز . او در شرایطی که می توانست عبید الله بن زیاد را در خانه هانی بن عروه ترور کند ، به دلیل ممنوعیت ترور در آموزهای نبوی ، از چنین اقدامی امتناع ورزید و مسیر تاریخ با این عمل او به گونه دیگری رقم خورد . انتخاب شگفت مسلم بن عقیل که بر درکی عمیق از دین ، تعلق خاطر به ارزش های دینی ، جهت گیری و خواست حق طلبنانه و عدالت خواهانه ، و تربیت نبوی و علوی و آموزه های مدرسه حسینی استوار بود . مقاله حاضر به تبیین انتخابگری انسان و این نمونه برجسته انتخابگری در تاریخ بشر پرداخته و با رویکرد تحلیل تاریخی – روایی به بررسی این امر پرداخته است .

نهاد تعلیم و تربیت یکی از نهادهای گسترده و مهم اجتماعی و برجسته ترین هدف تشکیل آن، پرورش و آماده سازی نسل جوان برای ورود به اجتماع و پذیرش نقش های گوناگون است؛ از این رو شناخت روابط درست میان عناصر اصلی این نهاد، یعنی شاگرد و استاد می تواند یاری گر آن در رسیدن به اهداف خود باشد. خداوند متعال در آیاتی از سوره مبارکه کهف، داستان «جست وجوی مراد» توسط حضرت موسی(ع) (پیامبر اولوالعزم الهی) و یافتن استاد و همراهی با وی را به طور موجز بیان کرده است. در این پژوهش برآنیم تا با بررسی دیدگاه های مفسران از وجوه مختلف عرفانی، اخلاقی، اجتماعی و ... پیرامون این آیات و بهره گیری از روایت های تفسیری ذیل آن به برترین آداب شاگردی و استادی دست یابیم و منشور اخلاقی والایی برای فضاهای آموزشی در این رابطه ارائه کنیم. اشتیاق موسی(ع) در یافتن فردی آگاه تر از خود، علی رغم نیل او به مقام نبوت و کلیم اللهی، کوشش و پشتکار و تحمل مشقت های بسیار این راه، نشان از اهمیت بالای فراگیری دانش و توجه به آداب آن در هر مقطعی از زندگی به ویژه بایستگی جست وجوی استادی شایسته دارد. برپایه آموزه های آیات یادشده، مهم ترین آداب شاگردی عبارتند از اظهار تواضع، کسب اجازه از استاد، اطاعت از استاد و رعایت ادب پرسش و در مقابل، احساس تکلیف استاد در مقابل افراد جویای علم، احترام به ارزش های ذاتی شاگرد، آگاه ساختن دانشجو نسبت به دشواری های پیش رو و اتخاذ روش آموزشی درست و متناسب با ظرفیت دانشجو نیز گوشه ای از آداب استادی برگرفته از این آیات است.

هدف اصلی این پژوهش بررسی تطبیقی قابلیت های دو رویکرد جدید در حوزه آسیب شناسی تربیت دینی می باشد. برای دست یابی به این هدف از روش تحلیل و تفسیر انتقادی مفاهیم و نیز قیاس عملی و الگوی فرانکنا بهره گرفته شد. یافته های حاصل از این پژوهش نشان داد که هر دو رویکرد سنت گرا و نوگرا با وجود تفاوت هایی که در مبانی فلسفی با یکدیگر دارند، با کثرت گرایی و مدارا همراه هستند. سنت گرایی نصر بر گوهر ادیان و وجه عرفانی و زیبایی شناختی آنها تکیه می کند و قائل به وحدت متعالیه ادیان است و بر پشتوانه متافیزیکی اخلاق در تربیت دینی تاکید ویژه ای دارد. نوگرایی ابوزید نیز بر تأویل و درک فحوای نصوص دینی و جدایی دین و معرفت دینی تکیه می کند. از این رو، با انحصارگرایی در فهم دین سازگاری ندارد و تا حد ممکن تفسیر از دین را هرچه معقول تر و مقبول تر می نماید. تربیت دینی سنت گرای نصر به خودشناسی و تربیت اراده و خواسته ها و نیز هیجان ها و عواطف می پردازد. در حالی که رویکرد نوگرایانه ابوزید به تربیت توانایی های ذهنی در جهت روشنگری، آزادی و عدالت و برابری انسان ها می پردازد.

امروزه هر یک از اقشار مختلف مردم، به نوعی مخاطب و هدف رسانه ها قرار گرفته اند. در این میان، کودکان به دلیل تلقین پذیری بالا و قدرت تعقل و تجزیه و تحلیل پایین، در قبال پیام های رسانه، بسیار منفعل عمل می کنند. بخش عمده ای از برنامه های کودکان، در قالب انیمیشن است که توسط شرکت های بزرگ بین المللی تولید می شود. این برنامه ها بسیار جذاب بوده و می تواند آنان را ساعت های طولانی سرگرم کند. از طرفی امروزه در جامعه ما انیمیشن های دوبله شده، مقبولیتی عام یافته و والدین تمایل زیادی برای خرید آنها دارند و صدا و سیما نیز به صورت گسترده ای به نمایش این برنامه ها می پردازد؛ غافل از این که محتوای انیمیشن های غربی می تواند روند تربیت فرزندان ما را متحول کند. در مقاله حاضر، برخی پیام ها و آثار منفی گنجانده شده در این انیمیشن ها، مورد بررسی قرار گرفته است. این محتواها که برخاسته از مکاتب فلسفی، همچون اومانیسم، هدونیسم و پست مدرنیسم هستند، جهان بینی و گرایش های کودکان را به صورتی بسیار نرم و تدریجی به سوی مکاتب الحادی غرب سوق می دهند و زمینه گرایش و انتخاب آنها را در بزرگسالی، نهادینه می کنند.

فقدان سواد رسانه ای از یک سو و تأثیر امپریالیسم رسانه ای از سویی دیگر زمینه را برای به چالش کشیده شدن ارزشها و بایدهای اخلاقی و تربیتی فراهم ساخته است. رسانه های فراملّی از جمله اینترنت به تبلیع ارزشهای حاکم بر جوامع غربی پرداخته و در نتیجه تلاش آنها، برخی از ارزشها به ضدارزش تبدیل شده و برخی از ضدارزش ها در جوامع نهادینه شده اند. علّت جایگزین شدن ضدارزشها به جای ارزش، برخوردار بودن رسانه های فراملّی از مبانی سکولاریستی و مادی گرایی است که انسان را فقط با دو بعد مادی و جنسی شناخته و بخش اعظمی از هویّت انسان و در حقیقت، نفس فرامادّی و تربیت پذیر انسان را نادیده انگاشته است. استفاده از شیوه های هنری از رسانه ها در جهت گسترش دادن ارزشهای اخلاقی، پرهیز از به کارگیری نمادهای فرهنگهای بیگانه، و همچنین تأکید بر جنبه های غیراخلاقی و ناسالم فرهنگهای غیراسلامی در رسانه ها از جمله اقداماتی است که می توان در مقابله با امپریالیسم رسانه بکار بست.