پژوهش های قرآن و حدیث
پژوهش های قرآن و حدیث سال چهل و هشتم بهار و تابستان 1394 شماره 1 (مقاله علمی وزارت علوم)
مقالات
حوزه های تخصصی:
عدل مفهومی است که به دلیل انطباق آن بر فطرت نوع بشر، همواره در طول تاریخ موضوع مباحث مختلف الهی و انسانی بوده و از زوایای گوناگون بررسی شده است. در این مقاله با استفاده از روش معناشناسی ایزوتسو، ساختار معنایی این واژه بر اساس گزاره های حاصل از آیات قرآن بررسی می شود. در دستگاه معناشناختی قرآن، واژه عدل با حفظ معنای اصلی که ذاتی کلمه است - با برخی دیگر از مفاهیم اخلاقی و دینی از قبیل قسط، حق، ایمان، علم، صدق و تقوی ارتباط معنایی دارد. بر این اساس، تبیین ارتباط عدل با مفاهیم به دست آمده به عنوان حوزه معنایی این واژه، شاکله اصلی این جستار را تشکیل می دهد.
مفسران معاصر امامیه و غرر قرآن؛ چیستی، رهیافت ها و گونه ها(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
آیاتی از قرآن به دلیل دارا بودن ویژگی های برجسته محتوایی و بیانی, مرجعیت و جامعیت خاصی در تبیین آموزه های قرآنی یافته و به مرور از شهرت، فراوانی ارجاع و استناد در احادیث و اقوال مفسران برخوردار شده اند. در برخی از تفاسیر معاصر امامیه از این آیات، به عنوان «آیات غُرر» یاد شده و معارف ژرفی از درونمایه آنها استخراج شده است. علی رغم استناد به آیات غرر، ماهیت، ملاک ها و شاخص های انتخاب این آیات بیان نشده و مباحث نظری و روش شناختی آن تبیین نگردیده است. در این مقاله، تبیین چیستی معنایی و مفهومی غرر، زمینه های پدیداری آیات غرر، انواع رهیافت ها، اکتشاف و الگوی طبقه بندی این آیات بررسی شده است. غُرر قرآنی ریشه در سنت و عترت داشته و به عبارت های تام قرآنی که در موضوع خود در مجموع آیات قرآنی از برجستگی خاص بیانی و محتوایی برخوردار بوده و در تبیین موضوع و پاسخگویی به مسائل آن منحصر به فرد و کارآمد باشند، اطلاق می شوند. دو رهیافت غایت گرا و محتوا گرا میان مفسران معاصر امامیه در انتخاب آیات غرر رایج است. اکتشاف غرر قرآنی بر پایه روش های نقلی، اجتهادی و تُراثی ممکن است و الگوی جامع و معیار در این خصوص، طبقه بندی آن ها بر پایه نظریه معرفت دینی در ساحت های پنج گانه اصلی آن است.
خیط ابیض و اسود و زمان تحقّق فجر صادق در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
اختلاف مسلمانان در تشخیص زمان اذان صبح به خاطر عدم فهم دقیق و مشترک از آیه 187 سوره بقره است که برای نخستین بار در سال پنجم هجری زمان فجر صادق را تبیین کرد. اینکه مفهوم نخ سفید و سیاه در این آیه چیست و تشخیص این دو نخ از یکدیگر، دقیقاً با چه لحظهای از زمان شکل گیری فجر در افق مصادف می شود، موضوع اصلی این پژوهش است. در این راستا با استفاده از تفاسیر و فنون ادبیات عرب و اشعار دوران جاهلی و همچنین با بهره گیری از احادیثی که در تفسیر و توضیح این آیه وارد شده است و نیز رصدها و مشاهدات نجومی نویسنده، تلاش می شود که معنی و مقصود این آیه تحلیل و بررسی شود و در پایان چنین نتیجه گیری می شود که زاویه ارتفاع منفی خورشید در زمان فجر صادق، 16 درجه زیر افق است.
آداب شاگردی و استادی در بازخوانی آیات مرتبط با موسی(ع) و خضر(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
- حوزههای تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن وحی ونبوت در قرآن
- حوزههای تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن اخلاق و تربیت در قرآن
- حوزههای تخصصی علوم اسلامی اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی اخلاق اسلامی اخلاق کاربردی اخلاق دینی
- حوزههای تخصصی علوم اسلامی اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی تعلیم و تربیت اسلامی تربیت تربیت دینی الگوها و عبرتهای شخصیتی و رفتاری
نهاد تعلیم و تربیت یکی از نهادهای گسترده و مهم اجتماعی و برجسته ترین هدف تشکیل آن، پرورش و آماده سازی نسل جوان برای ورود به اجتماع و پذیرش نقش های گوناگون است؛ از این رو شناخت روابط درست میان عناصر اصلی این نهاد، یعنی شاگرد و استاد می تواند یاری گر آن در رسیدن به اهداف خود باشد. خداوند متعال در آیاتی از سوره مبارکه کهف، داستان «جست وجوی مراد» توسط حضرت موسی(ع) (پیامبر اولوالعزم الهی) و یافتن استاد و همراهی با وی را به طور موجز بیان کرده است. در این پژوهش برآنیم تا با بررسی دیدگاه های مفسران از وجوه مختلف عرفانی، اخلاقی، اجتماعی و ... پیرامون این آیات و بهره گیری از روایت های تفسیری ذیل آن به برترین آداب شاگردی و استادی دست یابیم و منشور اخلاقی والایی برای فضاهای آموزشی در این رابطه ارائه کنیم. اشتیاق موسی(ع) در یافتن فردی آگاه تر از خود، علی رغم نیل او به مقام نبوت و کلیم اللهی، کوشش و پشتکار و تحمل مشقت های بسیار این راه، نشان از اهمیت بالای فراگیری دانش و توجه به آداب آن در هر مقطعی از زندگی به ویژه بایستگی جست وجوی استادی شایسته دارد. برپایه آموزه های آیات یادشده، مهم ترین آداب شاگردی عبارتند از اظهار تواضع، کسب اجازه از استاد، اطاعت از استاد و رعایت ادب پرسش و در مقابل، احساس تکلیف استاد در مقابل افراد جویای علم، احترام به ارزش های ذاتی شاگرد، آگاه ساختن دانشجو نسبت به دشواری های پیش رو و اتخاذ روش آموزشی درست و متناسب با ظرفیت دانشجو نیز گوشه ای از آداب استادی برگرفته از این آیات است.
تحلیل انتقادى دیدگاه مدرسى طباطبایى در کتاب «مکتب در فرایند تکامل» در مورد احادیث شیعى(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
مؤلف کتاب «مکتب در فرایند تکامل» در طرحی که در مورد تاریخ اندیشه شیعه امامیه پی ریزی کرده است، درخصوص مواردی از احادیث شیعه که با این طرح ناسازگار به نظر می رسد، مسئله جعلی بودن آن روایات را مطرح کرده است. مواردی را که مؤلف در مورد آن ها به جعلی بودن حکم داده است می توان به سه دسته تقسیم کرد؛ مواردی که توضیح های مؤلف درباره علت جعلی بودن آن ها ناکافی به نظر می رسد، مواردی که توضیح های مؤلف درباره علت جعلی بودن آن ها نادرست به نظر می رسد و مواردی که مؤلف درباره علت جعلی بودن این روایات، دلیلی ارائه نکرده است. به همین دلیل، در هیچ یک از مواردی که وی مسئله جعلی بودن را مطرح کرده است، از نظر علمی نمی توان به جعلی بودن آن ها حکم داد.
حجیّت روش تفسیری قرآن به قرآن با تأکید به روایات عرض در تفسیر تسنیم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یکی از روش های تفسیری که در عصر حاضر به سبب کوشش های علامه طباطبایی و پس از وی آیت الله جوادی آملی مورد توجه قرار گرفت، روش تفسیری قرآن به قرآن است. برای اثبات حجیّت این منهج تفسیری ادله متعددی نقل شده است. یکی از این ادله استناد به احادیث عرض است که در آن، قرآن میزان سنجشِ صحتِ روایات دانسته شده و لذا قرآن کریم در تبیین مراد خود بی نیاز از سنت تلقی شده است. با مراجعه به مجموع احادیث عرض و تشکیل خانواده حدیثی آن، آشکار می شود که این استدلال کاستی هایی دارد. این مقاله بر آن است که ابتدا به تبیین استناد مطرح شده بپردازد و سپس کاستی های آن را مورد بررسی قرار دهد. همچنین از آنجا که که آیت اللّه جوادی آملی از احیا گران معاصر این مکتب تفسیری به شمار می آید، این مقاله بر اساس آراء و نظریه های ایشان نگاشته شده است.
تقطیع حدیث (ارزیابی تقطیع در الجامع الصغیر)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
الجامع الصغیر سیوطی، یکی از جوامع روایی معروف اهل سنت است که با روش معجم نگاری الفبایی (بر حسب ابتدای روایات) تدوین شده است. این تحقیق به بررسی میزان روشمندی کتاب مذکور در تقطیع روایات پرداخته است.پژوهش حاضر، با روش تحلیل محتوای کمّی و بر اساس نمونه ای که به روش سیستماتیک و طبقاتی تهیه شده، به بررسی 400 روایت از روایات این کتاب پرداخته و طبق قوانین علم احتمال، نتایج آن را با خطای پنج درصد به کل کتاب تعمیم داده است. نتایج نشان داده این کتاب، در 3/17 درصد موارد به تقطیع روایات دست زده و در 7/82 درصد موارد، روایات را تقطیع نکرده است. همچنین، در موارد تقطیع، در 5/72 درصد تقطیع درست (غیر مُخلّ به معنا) و در 4/27 درصد موارد تقطیع نادرست وجود دارد. همچنین گونه های تقطیع نادرست و درصد هریک نیز به تفصیل و با ذکر نمونه هایی از هر گونه، و نیز استدلال بر وجه نادرستی آن، بررسی شده است.