درخت حوزه‌های تخصصی

بررسی ابعاد رویداد بزرگ تاریخی نهضت مشروطیت ایران، کاری مهم و بس دشوار است . هنوز هم درس هایی نهفته و رمز و رازهای بسیاری در مشروطه وجود دارد. ازجمله قسمت هایی که در تاریخ مشروطیت ممکن است حرف های مهمیبرای امروز ما وجود داشته باشد و به روشن شدن صفحات ناشناختة این نهضت کمککند، بررسی روند مشروطه خواهی در شهرهای مختلف ایران است . یکی از این مراکز که نقش محوری و مهمی در روند کلی مشروطیت ایران داشته ، شهراصفهان و به تبع آن «بختیاری» است . در مقالة حاضر، روند حرکت مشروطه خواهی در اصفهان به اجمال با توجه به دو ملاک «انجمن مقدس ملی» و «مطبوعات » مبانی فکری و اهداف مشروطه خواهان اصفهانی بررسی میشود.

تهاجم عرب ها به ایران، به ورود و اقامت گروه هایی از عرب ها در ایران منجر شد. این افراد یا نظامی بودند یا افرادی پردردسر که خلافت اموی سعی داشت آنان را از مرکز خلافت دور کند و یا ناراضیان مذهبی و سیاسی که دورشدن از دسترس خلفا را ترجیح دادند و ترک دیار کردند. بیشتر آنان به خراسان که دورترین فاصله را از دمشق داشت، رهسپار شدند. بدین ترتیب، گروهی از نظامیان و غیرنظامیان عرب درطول حکومت اموی به همراه خانواده و به قصد سکونت به خراسان آمدند. درواقع، حضور آنان در خراسان نوعی مهاجرت به خراسان محسوب میشد. هر چند آنان به دستور خلفای اموی، برای دستیابی به فتوحات به خراسان آمده و به جنگ مبادرت کرده بودند، با گذشت زمان، اقامت در شهرهای خراسان و امرار معاش را به جنگ ترجیح دادند و جزیی از مردم خراسان شدند. در این دوره از تاریخ، ایرانیان در سرنوشت سیاسی منطقة خود نقش مؤثری نداشتند. گرچه دهقانان سعی کردند در مناصب خود باقی بمانند، نقش آنان دخالت در جمع خراج و تاحدودی تسلط بر مردم محل خویش بود. اهرم قدرت سیاسی در خراسان در دست عرب هایی بود که در خراسان مقیم شده بودند و با حکام منصوب خلفا سازش یا مخالفت میکردند. اختلافات قبیله ای، به خصوص در میان دو گروه یمنی و مضری هیچ گاه به توافق و اتحاد منجر نشد بلکه همین اختلافات که گاه ایرانیان نیز در هر دو گروه متخاصم شرکت نظامی داشتند، سرانجام به سقوط امویان انجامید و راه را بر نیروی تازه نفس عباسیان باز کرد.

با توجه به نقش کارگزاران در تحولات تاریخی، بازپرداختی نو از رفتار سیاسی آنان برای تبیین تاریخ ایران ضروری است. این الزام زمانی ارزش دوچندان خواهد داشت که شخصیت های تحول خواه، در عرصة سیاست عملی ارزیابی شوند. ابوالقاسم درگزینی ازجملة این گارگزاران است که به دلیل غیبت سنت نقد در تاریخنگاری، گرفتار قضاوت وارونه شده است. درحالیکه دربارة رفتار سیاسی ایشان، اتفاق نظری در منابع دیده نمیشود، سنت تقلید و رونویسی در تاریخنگاری سبب شده است چهرة ایشان به عنوان سیاستمداری فاسد و خونریز مطرح شود. حال آنکه با کنارزدن اتهامات غرض ورزانه، رفتار سیاسی درگزینی درجهت احیای وحدت و قدرت امپراتوری روبه انحطاط سلجوقی خود را نشان خواهد داد. مقالة حاضر، ضمن نقد نوشته های پیشینیان، رفتار سیاسی و اصلاحات درگزینی با رویکردی متفاوت تببین شده است.

دورة چهارده سالة سلطنت شاه صفی صفوی (1052-1038 ﻫ . ق .) در مقایسه با برهة پیش از خود ــ یعنی دورة زمامداری شاه عباس اول ــ با نتایج مطلوبی همراه نبود و منحنی قدرت صفویه در این عصر، روندی نزولی به خود دید. زمامداری شاه صفی، به ویژه در زمینة اقتصادی، با کاهش تولیدات کشاورزی و آشفتگی وضعیت تجارت و در نتیجه، ضعف توان اقتصادی همراه بود. شکوفایی و رونق اقتصادی ایران در طی زمامداری شاه عباس اول که براثر اقدامات و اصلاحات گستردة او به ویژه در زمینة اقتصاد و رشد و توسعة تجارت ، خاصه تجارت ابریشم ، پدید آمد، در دورة جانشین او، شاه صفی، کاستیهایی به خود گرفت و در برخی جنبه ها دچار تزلزل و نقصان شد. در این مقاله، ضمن تبیین اوضاع اقتصادی ایران در عصر شاه صفی، آن دسته از سیاست های وی که در تنزل اقتصادی این دوره مؤثر بوده، بررسی شده است .

اسلام در کردستان یک خصلت متمایز و مشخص داشته و زاده ی مواجهه ی تاریخی جامعه ی کردی با تعالیم و رویه های اسلامی است، به طوریکه تنش راست آئینی (ارتدوکسی)و چپ آئینی (هترودوکسی) به طورخاصی در کردستان اثر گذاشته است. کردستان به طور متناقضی هم مرکز یک راست آئینی سنی متعصب گردید و هم سکونتگاه برخی از کژآئین ترین اجتماعا ت خاورمیانه از قبیل مذاهب ایزدی و اهل حق و ... که به ترتیب در مرکز و جنوب کردستان پدیدار گشتند. در کردستان مذاهب تلفیقی و آیینهای متفاوت در کنار هم زندگی می کنند و روابط بین پیشوایان روحانی سنی کرد اکثریت با شیعیان و ایزدیان، اهل حق، ارامنه، مسیحیان و یهودیان به صورت همزیستی مسالمت آمیز بوده است. فرقه های صوفی به طور چشمگیری در کردستان حضور داشتند و شیوخ صوفی بیشتر نماینده ی اسلام کردی بوده اند . در قرن گذشته عرصه ی تحت نفوذ فرقه های قادریه و نقشبندیه بوده است که در مواقع خاص نقشهای سیاسی و اجتماعی مهمی در کردستان ایفا کرده اند زیرا آنها نماینده ی الگوی سازمان اجتماعی مستقل از قبیله (و نیز دولت) بودند. نزد بسیاری از کردهای سنی مذهب دیندار ، اسلام بخش مهمی از هویت کردی است و جنبشهای اسلامی در کردستان نسبت به گذشته به طور آشکار، بیشتر هویت کردی پیدا کرده اند.