درخت حوزه‌های تخصصی

مردم کوفه مهم ترین یاران امام علی(ع) در دوران پنج سال خلافت ایشان بودند، اما اطاعت آنها از امام همیشگی نبود و بعد از پیکار بزرگ صفین، اطاعت از حضرت علی(ع) در بین کوفیان سستی یافت. این تحول ناشی از تفکرات افراطی و تفریطی بود که در بین گروهی از آنان شیوع یافت و به سرعت، نگرش آنان را در مورد جنگ با شامیان تحت الشعاع قرار داد. مردم عراق قبل از حرکت برای نبرد با شامیان و معاویه تقریباً در جنگ با قاسطان یک دل بوده و بزرگانشان در ضرورت اقدام به جنگ با بازماندگان احزاب مخالف پیامبر(ص) سخنرانی نمودند و مردم هم تقریباً همدل و هماهنگ بودند و مخالفان که تعدادشان کم بود، جرأت و جسارت مخالفت نداشتند؛ اما بعد از جنگ صفین، کار به جایی رسید که گروهی از همین مردم دچار تغییر موضع شدند. در نوشتار حاضر در پی پاسخ گویی و علت یابی این مسئله هستیم که چه چیز باعث این تغییر نگرش شد؟ به گونه ای که در نهایت تعدادی از یاران امام، ابتدا به پذیرش حکمیت تن دادند و سپس شخصی مثل ابوموسی اشعری را که مخالف این گونه جنگ ها بود، به عنوان حَکَم بر امام تحمیل کردند؟

درباره برمکیان به عنوان نامدارترین خاندان وزارت در سراسر عصر عباسی ، بر غم انبوه منابع تاریخی و ادبی و رجالی هنوز نکات مبهم بسیاری وجود دارد. شناخت نخستین و مهمترین راویان اخبار این خاندان و آثار متعدد تاریخی – داستانی که درباره آنها نوشته شده و نیز مقایسه و بررسی سبک شناسانه این آثار و اخبار می تواند برخی از این نکات مبهم را روشن کند. در ایم مقاله مهمترین راویان این اخبار و نیز تک نگاریهای شناخته شده درباره برمکیان از سده 4 ق به این سوی شناسانده شده اند.

عمر بن عبدالعزیز (م101ق) در شرایطی به حکومت رسید که اوضاع اقتصادی جامعه در اثر بدکنشی های پیشینیانش بسیار آشفته بود. از این رو وی تصمیم گرفت با اصلاحات اقتصادی به نارضایتی شکل گرفته در میان طبقات گوناگون پایان دهد، اما این اصلاحات در عمل با شکست روبه رو شد. این پژوهش پس از مروری بر اصلاحات اقتصادی زمان عمر بن عبدالعزیز، از منظر جامعه شناسی تاریخی و با رویکردی توصیفی تحلیلی و با نگاهی انتقادی به منابع دست اول تاریخ اسلام و بررسی ریزسنجانه اسناد و شواهد تاریخی، چرایی شکست این اصلاحات را برمی رسد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که عمر بن عبدالعزیز از یک سو با مخالفت خاندان اموی و از سوی دیگر با کارشکنی کارگزاران و فرمان دارانی روبه رو شد که در پی حفظ منافع نابه جای اقتصادی خود بودند. افزون بر این، برخی کنش های خلیفه نیز مانعی برای دست یابی وی به اهدافش بود.