درخت حوزه‌های تخصصی

ملاحظه روایاتی که از قتاده در لابه لای کتاب های تفسیر وعلوم قرآن به دست آمده است.دیدگاه های قتاده را درباره برخی ازعلوم قرآن منعکس می سازد مثل 1.ناسخ ومنسوخ 2.محکم ومتشابه 3.اختلاف قراءات4.حروف مقطعه 5.امثال قرآن 6.سوگند7.مکی ومدنی8.الفاظ غریب9.تقدیم وتاخیر 10.قصص 11.مبهمات 12.لهجه قرآن 13.علم الغات 14.آیات الاحکام. مثلا یکی از مباحث مهم وگسترده علوم قرآنی نزد قتاده نسخ در قرآن است که از مسائل بحث انگیزبشمار می رود که مدرسه بصره عاملی در جهت پیشرفت قتاده در زمینه مفهوم نسخ بوده وهمین موجب تآلیف کتابی مستقل از ایشان شده است. همچنین قتاده در خصوص محکم ومتشابه محکم را ناسخی می داند که به حلال وحرام آن می توان عمل کرد ومتشابه،را منسوخی می داند که نمی توان به آن عمل کرد وفقط باید به آن ایمان داشت.و درباره حقیقت حروف مقطعه هم،این حروف را اسامی قرآن می داند و در خصوص قصص قرآن،تفسیر قتاده کمی به اسراییلیات آلوده شده است. ضرورت بحث در این علوم قرآنی از آن جهت است که تا قرآن کاملا شناخته نشود و ثابت نگردد که کلام الهی است پی جور شدن محتوای آن موردی ندارد. بنابراین هریک از مسایل علوم قرآنی در جای خود نقش مهمی در بهره گیری از محتوای قرآن ایفا می کند.

مقاله معیار پژوهش قرآنی به بیان شاخص‌های اساسی قرآنی بودن پژوهش می‌پردازد. در این مقاله برای نخستین بار کاربرگی برای ارزیابی قرآنی بودن پژوهش طراحی و عرضه می‌شود. پس از بیان مفاهیم و تعریف پژوهشِ قرآنی، مراحل سه‌گانه تحقیقات مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شده است که مطالعه ارزیابی میزان قرآنی بودن پژوهش بیش از همه در مرحله آغازین پژوهش ضرورت دارد که همان مرحله طرح ایده،‌ بیانِ عنوان یا تبیین مسئله یا مسائل پژوهش است؛ زیرا مدیران پژوهش در این مرحله بیش از هر مرحله دیگری به ارزیابی و تشخیص قرآنی بودن پژوهش نیازمندند تا بتوانند بر اساس آن در تخصیص منابع انسانی و علمی پژوهش به گونه‌ای دقیق‌‌‌تر و مؤثرتر به مدیریت پژوهش بپردازند. کاربرگ مورد نظر نیز بر اساس سه شاخص اصلی تنظیم و برای هر شاخص یک طیف پنج فاصله‌ای در نظر گرفته شده است که در ضریب هر یک از شاخص‌ها ضرب می‌شود. کمترین امتیاز صفر و بالاترین امتیاز بیست و چهار و امتیاز متوسط دوازده است که به عنوان حداقل امتیاز قرآنی بودن پژوهش تعیین شده است. این کاربرگ به وسیله یک یا چند کارشناس تحقیقات قرآنی تکمیل و معدل امتیاز به عنوان امتیاز نهایی در نظر گرفته می‌شود. به این ترتیب انتظار می‌رود با کمّی شدن اندازه نسبیِ قرآنی بودن پژوهش، داوری در این باره تسهیل و تقسیم کار با دقت بیشتری انجام شود.

در باب وظایف قرآن‏پژوهان، توجه به دو محور مهم الزامى است: محور نخست عبارت است از لزوم شناخت و بهره‏گیرى از آثار قرآن‏پژوهان پیشین که در حد تلاش خود گوهرهایى از دریاى معارف قرآن را به بشر عرضه کرده‏اند. محور دوم، تلاش براى استخراج گوهرهاى ناشناخته و مستور قرآن است که تاکنون در دسترس قرار نگرفته است. این استخراج نیاز به زمینه‏ها و شرایطى دارد که افزون بر توانایى‏هاى علمى و نظرداشت حاصل عمر گذشتگان، عمل کردن و کاربست آموزه‏هاى قرآن از مهم‏ترین آنها به شمار مى‏آید. برخى آیات و احادیث، بیانگر ارتباط علم و عمل مى‏باشند. در این نوشتار، نمونه‏اى عینى از تأثیر عمل به آموزه‏هاى قرآن در درک عمیق آن بیان شده است.

شهید ثانی در مسالک الافهام به طور مستقل به علم اسباب نزول نپرداخته اما در مواردی از سبب نزول‌های ذکر شده درباره آیات بهره گرفته؛ گاهی در خلال برداشت های خود به آنها توجه کرده و گاه در نقل و نقد نظرات دیگران به این اسباب اشاره می کند. در مجموع می توان گفت که شهیدثانی اسباب نزول را به عنوان ابزاری در تفسیر و برداشت از آیات پذیرفته است.