درخت حوزه‌های تخصصی

این مقاله تلاش دارد با روشى توصیفى تحلیلى، رویکرد سازمان همکارى و توسعه اقتصادى به مطالعات میان رشته اى را در عرصه آموزش عالى، بررسى و واکاوى کند. پژوهش حاضر ضمن بیان برنامه ها و سیاست هاى سازمان مزبور در عرصه آموزش عالى، سیر تحول میان رشته اى گرایى به فرارشته ا ى گرایى را در مطالعات و پژوهشهاى این سازمان به بحث می گذارد و پس از بررسى دقیق و ژرفنگرى درباره دلایل گرایش آن به مطالعات فرارشته اى، شاخص هاى گذار از میان رشته اى گرایى ساختارى به فرارشته ا ى گرایى رفتارى و موانع فراروى آن را تجزیه و تحلیل می کند. مقاله با این نتیجه گیرى به پایان می رسد که این سازمان گذار از میان رشته اى گرایى ساختارى به فرارشته اى گرایى رفتارى را مبناى سیاستگذارى و جهتگیرى آموزشى و پژوهشى خود در عرصه آموزش عالى قرار داده است؛ به گونه اى که ضمن بالا بردن توانمندى ها، نوآورى ها، مهارتها و خلاقیت هاى دانشجویان و افزایش درک عینى آنان از اوضاع و نیازهاى اجتماعى و شغلى، زمینه هاى حضور موفق و سازنده دانش پژوهان در بازار کار حرف هاى و پاسخگویى مؤثر آنان به نیازهاى جامعه خود را فراهم آورد

مقاله پیش رو روایتی است از تاریخ پژوهش ها و فعالیت های انجام شده پیرامون حوزهی مطالعاتی «علم، فناوری و جامعه». تاکید بنیادین مقاله این است که هم پای دیگر تحولات فکری و فلسفی که طی چند دهه گذشته، گفت و گو و درک متقابل را در کانون مباحث اجتماعی گذاشته اند، رابطه میان علم و جامعه نیز در متن مطالعات میان رشته ای «علم، فناوری و جامعه» به سوی گفت و گو راه سپرده است. طی تاریخ چند ده های این دسته مطالعات که نخست با هدف افزایش سواد علمی مردمان عادی و به تبع آن افزایش پشتیبانی آنان از فعالیت های علمی آغاز شده است، به مرور فهمیده می شود که انتزاع علم از دیگر فعالیت های فرهنگی حتی برای دستیابی به آن هدف اولیه نابسنده است و شایسته است علم شیوه ارتباطی بالا به پایین خود با شهروندان را به شیوه ای دموکراتیک تر تغییر دهد. بر این اساس، سوگیری اکنونی پژوهش های «علم، فناوری و جامعه» بر این است که علم و جامعه می توانند و باید، همچون طرف هایی هم سنگ به گفت و گو و یادگیری متقابل بپردازند. روش مقاله در به دست دادن این نتیجه، بررسی پژوهش ها و تک نگاشت هایی است که فعالیت های دست کم نیم سدهای «علم، فناوری و جامعه» را به شیوهای تاریخ نگارانه ثبت و تحلیل کرده اند.

در بیان استخراج جیب یک درجه رساله ای است به زبان فارسی از مصنفی ناشناس که ظاهراً به منظور تقریر و توضیح روش محاسبه جیب (سینوس) یک درجه بر اساس شرح قوشچی (د. 879 ق) بر زیج الغ بیگ (فارسی) و رساله فی استخراج جیب درجه واحده (عربی) اثر قاضی زاده (د. حدود 840 ق) تالیف شده است. اثری که مبدع اصلی این روش، غیاث الدین جمشید کاشانی (د. 832 ق)، در این باره نوشته، تاکنون به دست نیامده، اما اثر قاضی زاده که در واقع تحریری است از روش کاشانی، در نسخه هایی متعدد برجای مانده است. قوشچی نیز بدون ذکر نام کاشانی، روش وی را شرح می دهد.

برخلاف آموزه های اخلاقی رایج در مصر و بابل، اخلاقیات هندی از همان ابتدا جنبه فلسفی داشت. در نوشته های هندی و داها - اخلاقیات بخش جدایی ناپذیر تفکر فلسفی و مذهبی را درباره سرشت و خصلت واقعیات تشکیل می دهد. این نوشته ها، ریشه در 1500 سال قبل از میلاد دارد و به عنوان کهن ترین نوشته های فلسفی شناخته شده اند و آنچه که درباره نحوه زندگی بیان می کنند می تواند نخستین اخلاقیات فلسفی به شمار آید و داها، از جهاتی به عنوان ادعیه به شمار می روند اما خدایانی که در آنها اشاره شده اشخاص نیستند بلکه جلوه های حقیقت نهایی هستند. در فلسفه ودایی، اصل اساسی جهان و کائنات یا آن واقعیت نمایی که جهان بر اساس آن بنا شده اصل ریتام (ritam) است که نظریه حق در غرب از آن گرفته شده است. آنها به وجود یک اخلاق در دو جنبه درست و حقیقی قایل بودند که در خود کائنات نهفته است. حقیقت و راستی با یکدیگر پیوند یافته اند تا بتوان پرده های توهم را کنار زد و حقیقت وجود انسان را درک نمود. در این جا، انسان روشن اندیش کسی است که بداند حقیقت چیست و بر اساس حق و راستی زندگی کند، زیرا حقیقت و راستی از یکدیگر جدا نیستند و مفهوم مشترکی را تشکیل می دهند.

بر اساس منطق فازی، مسائل عالم پیچیده و چند وجهی یا چند پارادایمی هستند. بر مبنای این رویکرد، اول آنکه برای امور، پدیده ها و مسائل این عالم پیچیده راه حل قطعی و واحدی وجود ندارد و دوم آنکه راه حل مسائل را نیز نمیتوان فقط در قالب پارادایم یک رشته علمی خاص جستجو کرد، بلکه باید به ابعاد مسائل از زوایای پارادایمهای رشته های مختلف نظر افکند. نکته دیگر اینکه موضوع اصلی رشته های علوم انسانی، انسان و جامعه انسانی است و این رشته ها در تعامل با نیازهای جامعه انسانی هستند و با توجه به تنوع نیازها و عوامل مختلف تاثیرگذار بر مسائل و امور جامعه انسانی، این قبیل رشته ها نمیتوانند متکی به خود باشند. از طرف دیگر، دیدگاههایی که علوم انسانی را صرفاً بر تجربه گرایی و حسیگرایی و فلسفه تحصلی قرار میدهند، هر چند جلوه هایی سطحی از تولید علم را پیش روی ما میگذارند، اما به دور از کاربردهای پژوهشی و ناتوان از حل ریشه ای مسائلی هستند که امروز در علوم انسانی برگرفته از سنت غربی، گرفتار آنیم. بدین ترتیب، فلسفه آموزش در گذشته صرفاً به انتقال مجموعه ای از یک دانش سازمانیافته محدود میشد که این رویکرد در چهارچوب و برنامه ای برآمده از یک نظام رشته ای با ساختار و زنجیره ای مشخص از مفاهیم، روشها و گامهای آموزشی عملی میشد. اما امروزه فلسفه آموزش و برنامه ریزی درسی به ویژه در حوزه علوم انسانی با محوریت انسان نگاشته و از طرف دیگر، زمینه برای بروز و ظهور خلاقیتهای فردی فراهم میشود. در هر حال، امروزه آشنایی با رویکردهای تلفیقی و میان رشته ای و تبیین آنها برای برنامه ریزان درسی به ویژه در دانشکده ها و مؤسساتی که در پی دستیابی به مرزهای جدید و خلق رهیافتهای مناسب در عرصه علوم انسانی هستند، مخصوصاً در تدوین و تصنیف کتب علوم انسانی، لازم و کارامد است.

نوشته هاى تاریخ عمومى پزشکى به زبان فارسى، به صورت ترجمه یا تألیف در کشور ما سابقه کهن دارد ولى تاریخ رشته هاى تخصصى پزشکى کمتر مورد توجه بوده است. هدف این مقاله آن است که کوره راهى را در یکى از این زمینه ها باز کند و انگیزه پژوهش در جوانان صاحب اندیشه را فراهم آورد. از زمانى که آدمى سخن آغاز کرد و خرد ورزید، از قلب خود نیز سخن گفت، اما نمى دانست که این عنصر چه نقشى دارد و بیماریهاى آن کدام است. در طول قرون گذشته، آراء مطرح شده در این باره جز پاره اى خیال پردازى و نشانى هاى نادرست و عللى دور از حقیقت، نبود و آگاهى متکى بر علم کمتر در میان بود. در پزشکى بابلى، آشورى و مصرى اشاره هاى غیر مستقیم به سکته قلبى و حتى آندوکاردیت باکتریائى شده است. مصریان و به ویژه چینیان به شرح نبض شناسى پرداختند، که از اولین نشانه هاى فیزیکى شناخته شدهء بیمارى قلبى است. در آثار بقراط از تشریح ماهیچه و دریچه هاى قلب سخن رفته است ولى به نظر وى در سرخرگ، خون جارى نیست. ارسطو از نخستین کسانى بود که به تشریح ""حیوان "" پرداخت و از حرکت موجى خون یاد کرد. پس از میلاد مسیح و در دوران رومیان اشاراتى به برخى از نشانه هاى بیمارى قلبى دیده مى شود که در پزشکى جدید با شناخت پیشرفته بیمارى ها مى توان با پس نگرى علت بیماریها را در آن دوره بازشناخت. جالینوس در قرن دوم میلادى، همچنان بر داده هاى تشریحى اتکا مى کرد و در شناخت فیزیولوژى گردش خون به بیراهه رفت.