درخت حوزه‌های تخصصی

"همگام با توسعه سریع سخت افزار و نرم افزارهای رایانه ای در دهه نود، استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی برای پهنه بندی زمین لغزه ها در ایران شتاب بیشتری گرفته است. ولی استفاده از این ابزار بدون توجه به بعضی ملاحظات مربوط به داده های پایه نتایج دقیقی ارایه نمی دهد. منطقه غرب و جنوب غرب اورمیه به عنوان نمونه ای از مناطق آسیب پذیر در برابر واژگونی ها و لغزش های چرخشی جهت مطالعه در نظر گرفته شد. نخست به نظر می رسید که داده های پایه مناسبی داشته باشد، لیکن کمبود داده ها به سرعت محسوس گردید و با توجه به امکانات موجود هفت ویژگی زمین؛ شامل، شیب، هیدروگرافی، پوشش گیاهی، خاک، سنگ شناسی، کاربری اراضی و نفوذپذیری زمین برای یک تجزیه و تحلیل کارتوگرافیک که به وسیله ی GIS انجام شد، استخراج گردید. ولی، نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که این داده ها اساسا دارای ضعف مقیاس هستند و یا از درجه ی اعتبار کمی برخوردارند. در نتیجه، بسنده کردن به همین داده ها، تنها به تهیه ی نقشه های خطر خیلی کلی منجر می شود. تحت این شرایط، هر چند که نقشه های خطر یا حساسیت به وقوع لغزش ها، در بعضی طرح های عمرانی و آبخیزداری کاربرد خواهند داشت، ولی برای این که آنها بتوانند از درجه دقت و کارایی بالایی برخوردار شوند، بررسی مفصل و دقیق مهم ترین عامل یا عوامل موثر بر وقوع زمین لغزه ها مفید خواهد بود و در این صورت کاربرد این نقشه ها نیز طیف وسیع تری را پوشش خواهد داد. "

مطالعات میدانی در محدودة مورد مطالعه نشان داد که وجود طیف وسیعی از تغییرات در اثر جریان آب (سیلاب)، دبی، رسوب، کمّیّت و نوع آن ، جنس موادّ بستر و الگوهای مختلف برای پلان این رودخانه می تواند معرّف بسیاری از ویژگی های ژئومرفولوژیکی و دینامیکی رودخانه باشد. با استفاده از نیمرخ های طولی و عرضی، خواصّ اصلی جریان نظیر توسعة جریان ثانویّه و توزیع سرعت در قوس مئاندر رودخانه میناب بررسی گردید. این عوامل در آبشستگی و رسوبگذاری در خم های رودخانه دارای اهمّیّت فراوانی است.باربسترها تأثیر اندکی بر شکل گیری خم های مئاندر مخصوصاً در قوس داخلی دارد . بار بستر در اثر جریان ثانویّه به سمت کنارة داخلی سبب آبشستگی کنارة خارجی و رسوبگذاری در کنارة داخلی می گردد. این الگوی آبشستگی و رسوبگذاری در اثر جریان ثانویّه بوده که پس از گذشت مسافتی از شروع خم بزرگ، توسعه یافته و سبب فرسایش بستر و کناره های رودخانه گردیده است. این فرایند سبب ایجاد خم هایی رودخانه شده است . البتّه این خم ها متوالی نبوده و حالت منظّمی هم ندارند. با استفاده از جدول شمارة (3)که ویژگی های مقاطع عرضی پایین دست مئاندر رودخانه را نشان می دهد، می توان پیش بینی کرد که پیچ های مئاندر در طول زمان به آهستگی به سمت پایین رودخانه در حال حرکت است و در نتیجه طول خم ها و عرض آنها با افزایش دبی و شیب در اثر آورد رسوب ها ی بالادست افزایش یافته و هر گونه تغییری در بار رسوبی سبب رسوبگذاری یا افزایش و تغییر شیب و نهایتاً سبب مارپیچی شدن رودخانه می شود. هر گونه تغییری در مصالح کف و کناره های رودخانة میناب می تواند سبب ایجاد تغییراتی در ویژگی های مارپیچ های پایین دست شده و آنها را از حالت منظّم و تحت کنترل خارج ساخته و به یک معضل بسیار شدید محیطی تبدیل سازد.

کوه سبزپوشان طاقدیسی، شکنجی است که در جنوبغربی شیراز و در منطقه ساختاری چین خورده زاگرس قرار دارد. روند محور طاقدیسی سبزپوشان برخلاف دو طاقدیس مجاور، از راستای عمومی رشته کوه های زاگرس پیروی نمی کند و در جهت ساعتگرد چرخیده است. یک گسل امتداد لغز عرضی نیز در جنوب طاقدیس آن را به دو بلوک شمالی و جنوبی تقسیم می نماید. روش های کمی و کیفی مرفوتکتونیکی، نرخ متفاوتی از بالاآمدگی در قسمت های مختلف این طاقدیس را روشن می سازد. نقشه کانتوری اندیس SL منطقه مورد مطالعه نشان می دهد که میزان بالا آمادگی در قسمت پهن شده مرکزی کوه نسبت به محور طاقدیس متقارن است؛ ولی در مجاورت گسل امتداد لغز عرضی (سبزپوشان) بالا آمدگی بیشتر می باشد. الگوی آبراهه های این طاقدیس روند جابجا شده محور آن را در قسمت مرکزی به اثبات می رساند و تحلیل آماری درزه ها در نقاط مختلف منطقه مورد مطالعه یک تنش فشارشی محلی با راستای N66E را نشان می دهد که باعث چرخش ساعتگرد روند محور طاقدیس، حرکت راستگرد گسل عرضی سبزپوشان و بسیاری تغییرات ساختاری و مرفوتکتونیکی گردیده است.

لغزش زمین از جمله بلایای طبیعی است که عمدتاً در مناطق کوهستانی اتفاق می افتد و مرفولوژی را به طور ناگهانی به هم می زند و خسارات عمده به مناطق مسکونی ، جاده ها، زمین های کشاورزی و غیره وارد می کند. به این دلیل پدیده لغزش همواره مورد توجه دولت ها و مراکز علمی و پژوهشی بوده و روش های مختلفی برای مطالعه آنها ارائه شده است تا بدینوسیله بتوان به شناسایی و مقابله با آن اقدام کرد. در سال 1374 روستای آبکار از توابع شهرستان فارسان در استان چهارمحال بختیاری در اثر رانش زمین با 50 نفر سکنه در زیرزمین دفن شد (قبادی1381، ص164). هدف از مقالة حاضر شناسایی مناطق لغزه خیز است و بنابراین با استفاده از نقشة توپوگرافی و با در نظرگرفتن روش کار ارائه شده توسّط آنبالاکان به تهیة نقشة پهنه بندی خطر زمین لغزش اقدام نموده تا آمایشگران سرزمین و مدیران محیطی بتوانند با آگاهی و شناخت دقیق از مناطق لغزه خیز در کاربری زمین، این گونه مخاطرات ژئومرفولوژیکی را مدّنظر داشته باشند.

استراتوولکانو تفتان در 100 کیلومتری جنوب– جنوب شرق زاهدان و جنوب شرق ایران واقع شده است. سنگ های آتشفشانی عمدتا از نهشته های پیروکلاستیکی همراه با گدازه های آندزیتی، داسیتی و ریولیتی تشکیل شده اند. بخش زیادی از این سنگ ها بطور محلی شدیدا دچار دگرسانی گرمابی شده اند. در حال حاضر آتشفشان در مرحله فعال فومارولیک است چون تعدادی دهانه فعال فومارولیک که خروج بخارات و گازهای گوگردی از آنها نمایان است و تعدادی چشمه آب گرم در کراترهای جوان و در دامنه کوه تفتان دیده می شود. در این مطالعه چهار نمونه از چشمه های آب گرم و آب های جاری در کوه تفتان جهت تعیین ایزوتوپ های پایدار و ترکیب شیمیایی آنها تجزیه شد. مقادیر dD آب های جاری 30– و 35- در هزارو مقادیر d18O آنها 5.4- و6.4- در هزار می باشد. مقادیر dD چشمه های آبگرم 25- و -26 در هزار و مقادیر d18O آنها 2- در هزار می باشد. مقادیر dD و d18O آب های جاری منطبق با خط آب های جوی جهانی است در حالی که مقادیر dD و d18O چشمه های آب گرم منطبق بر آن نیست و سنگین تر است. عامل عمده این غنی شدگی تبخیر زیر زمینی آب های جوی نفوذ کرده در کوه تفتان است که بیان کننده حضور آب گرم در اعماق سطحی از حرارتی بین 150 تا 220 درجه سانتیگراد است. نتایج حاصل از مطالعات ایزوتوپی، خروج گاز، وجود چشمه های آب گرم، مناطق گسترده دگرسانی در کوه تفتان حاکی از وجود میدان زمین گرمایی فعال و کانی سازی اقتصادی در ناحیه تفتان می باشد.استراتوولکانو تفتان در 100 کیلومتری جنوب– جنوب شرق زاهدان و جنوب شرق ایران واقع شده است. سنگ های آتشفشانی عمدتا از نهشته های پیروکلاستیکی همراه با گدازه های آندزیتی، داسیتی و ریولیتی تشکیل شده اند. بخش زیادی از این سنگ ها بطور محلی شدیدا دچار دگرسانی گرمابی شده اند. در حال حاضر آتشفشان در مرحله فعال فومارولیک است چون تعدادی دهانه فعال فومارولیک که خروج بخارات و گازهای گوگردی از آنها نمایان است و تعدادی چشمه آب گرم در کراترهای جوان و در دامنه کوه تفتان دیده می شود. در این مطالعه چهار نمونه از چشمه های آب گرم و آب های جاری در کوه تفتان جهت تعیین ایزوتوپ های پایدار و ترکیب شیمیایی آنها تجزیه شد. مقادیر dD آب های جاری 30– و 35- در هزارو مقادیر d18O آنها 5.4- و6.4- در هزار می باشد. مقادیر dD چشمه های آبگرم 25- و -26 در هزار و مقادیر d18O آنها 2- در هزار می باشد. مقادیر dD و d18O آب های جاری منطبق با خط آب های جوی جهانی است در حالی که مقادیر dD و d18O چشمه های آب گرم منطبق بر آن نیست و سنگین تر است. عامل عمده این غنی شدگی تبخیر زیر زمینی آب های جوی نفوذ کرده در کوه تفتان است که بیان کننده حضور آب گرم در اعماق سطحی از حرارتی بین 150 تا 220 درجه سانتیگراد است. نتایج حاصل از مطالعات ایزوتوپی، خروج گاز، وجود چشمه های آب گرم، مناطق گسترده دگرسانی در کوه تفتان حاکی از وجود میدان زمین گرمایی فعال و کانی سازی اقتصادی در ناحیه تفتان می باشد.

شناخت نواحی مستعدّ وقوع حرکت های توده ای و زمین لغزه ها یکی از گام های اوّلیّه در مدیریّت منابع طبیعی و برنامه ریزی های توسعه ای و عمرانی است. حرکت های توده ای و زمین لغزه ها تحت تأثیر عوامل طبیعی و انسانی متعدّدی رخ می دهند که ارزیابی تأثیر هر یک از این عوامل، نقش بسزایی در پیش بینی احتمال وقوع حرکت های توده ای و پهنه بندی خطر آنها دارد. در این تحقیق از طریق تفسیر عکس های هوایی و بررسی های میدانی، حرکت های توده ای رخداده در حوضة آبریز سرخون در شهرستان اردل از استان چهارمحال وبختیاری شناسایی و نقشه های توزیع انواع حرکت های توده ای در این حوضه تهیّه شده است. سایر ویژگی های محیطی حوضه نیز در قالب نوزده متغیّر کمّی و چهار متغیّر کیفی مورد مطالعه قرار گرفته و برای هر یک از آنها در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی ( ساج –GIS) لایه های نقشه ای جداگانه ای تهیّه شده است. برای مدل سازی آماری از سه روش مدل رگرسیون لاجستیک، مدل رگرسیون خطّی، و مدل پروبیت استفاده شده و نهایتاً معادلاتی برای پیش بینی و تهیه نقشه های احتمال وقوع حرکت های توده ای ساخته شده است. نقشه های نهایی سپس به دو پهنه با خطر بالا و پایین وقوع زمین لغزش طبقه بندی شده و با ارزیابی ماتریس خطا، درصد دقت و صحت هر یک از مدل سازی ها و پهنه بندی ها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که مدل سازی به روش رگرسیون لاجستیک دارای بیشترین دقّت و صحّت پیش بینی می باشد. از نقشه های پیش بینی و پهنه بندی احتمال وقوع حرکت های توده ای می توان در برنامه ریزی های مختلف منطقه ای، ناحیه ای و محلّی استفاده نمود.