درخت حوزه‌های تخصصی

 کهن الگوها، آرکی تایپ ها یا صورت های اولیه و ازلی، اشکال ناشناخته نشأت گرفته از ناخودآگاه جمعی افراد بشر در طول تاریخ تلقی می شوند که در بین تمامی ملل مختلف جهان مشترک اند. کهن الگو ابتدا توسط روان شناسانی چون «یونگ» و «فروید» مطرح شد، اما پس از آن توسط ادب پژوهان برای بررسی و نقد آثار ادبی مورد استفاده قرار گرفت. نقد کهن الگویی مبحثی تازه در حوزه نقد روان شناختی محسوب می شود که بابی پر اهمیت را در بررسی ادبیات، اساطیر، هنر، ادیان، آیین ها و باورداشت های مردمان از روزگاران دیرین تا به امروز گشوده است. رمان سووشون نوشته «سیمین دانشور» یکی از چند رمان ماندگار معاصر است که مضامین اسطوره ای و کهن الگوهای بسیاری در سطوح مختلف آن بازآفرینی شده است. درخت از جمله آرکی تایپ هایی است که در این رمان توجه ویژه ای به آن صورت گرفته است. دانشور با بهره گیری از آرکی تایپِ درخت مفهوم زندگی، باروری، امیدواری، استقامت و غیره را القاء کرده است. در این مقاله سعی بر آن بوده است تا با بهره گیری از شیوه تحلیلی – استنباطی نقش درخت و چگونگی ظهور و گسترش آن در متن و بطن رمان سووشون از دیدگاه نقد کهن الگویی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. درخت در این رمان با مدلول هایی مانند مادینگی، نور، جاودانگی، سوگواری، آرامش، جنسیت و کسب تجربه عرفانی ارتباط کاملی پیدا می کند. ردّ پای درخت کیهانی را هم در رمان می توان یافت. به جز این در مقاله به جایگاه و مفاهیم درختانی از قبیل سرو، گردو و کاج نیز اشاراتی شده است. از سوی دیگر درختِ گیسو، دالّ محوری رمان قلمداد می شود که به اجزای دیگر داستان روح و معنایی اصیل، استعلایی و البته اسطوره ای بخشیده است.

دریافت صورت صحیح و معنی دقیق ابیات در ادب فارسی نخستین و با اهمیت ترین گام برای راه یافتن به دنیای هنر و اندیشه شاعران است. افزون بر این سایر علوم ادبی از جمله نقد ادبی، سبک شناسی، علوم بلاغی و دستور زبان نیز بدون در دست داشتن متن قابل اعتماد و معنی صحیح اشعار، راه به جایی نخواهد برد. اگرچه در باب شعر حافظ و برای حل مشکلات آن کوششهای زیادی صورت گرفته، اما هنوز برخی ابیات حل نشده باقی مانده و معنی صحیح و مستقیمی از آنها به دست نیامده است. از جمله آن ابیات، بیت زیر است: «مباش غرّه به بازی خود که در خبر است     هزار تعبیه در حکم پادشاه انگیز»، که تا کنون بحث های زیادی صورت گرفته اما هنوز معنی درست آن بخوبی روشن نشده است. وجوه گوناگونی نیز که در نسخه بدلها آمده بحث در باب آن را دامنه دارتر کرده است. در این گفتار پس از نقد و بررسی مهمترین دیدگاهها درباره این بیت، با ذکر شواهدی از متون و تبیین معنی دقیق اجزای آن کوشش شده است تا معنی صحیح بیت  به دست آید.

فیضی فیاضی از فارسیسرایان بزرگ هندوستان و از پایهگذاران و پیشگامان سبک هندی است که در همه قالبهای شعری اعم از قصیده، غزل، مثنوی و.... هنرنمایی کرده است .سرودههای او گنجینه پرباری برای بررسیهای گوناگون ادبی، زبانی، فرهنگی است. از پربسامدترین موضوعات در اشعار او به ویژه غزلهایش، موضوعات و مضامین غنایی است. پرسش اصلی در این پژوهش این است که فیضی به کدام یک از مضامین غنایی بیشتر توجه داشته است و این گونه مضامین در غزلهای وی چه جایگاهی دارند؟ در پاسخ به این پرسش به شیوه تحلیلی و توصیفی کوشیدهایم تا مهمترین مضامین غنایی غزلهای فیضی را بررسی کنیم و به گونهای دستهبندی شده بازنماییم. در این بررسی این نتیجه حاصل شد که غزلهای فیضی از یکسو، پر از تصویرها و مضامین نو استتت و از دیگر ستتو، دربردارنده کم و بیش همه مضتتامین غنایی عرفان، طنز و انتقاد اجتماعی ،بومیگرایی، مفاخره، مدح، شکواییه، بهاریه و ...بهویژه عشق و مسایل و مقولات وابسته بدان می باشد.

داستان «ملک جمشید، طلسم آصف و حمام بلور» یکی از داستان های عامیانه فارسی و رایج در عصر قاجار و کتابی از آخرین بازماندگان سنت افسانه سرایی ایرانی اثر نقیب الممالک است. ازجمله نوادر قصه های عامه است که مؤلف دارد. نویسنده این کتاب، همان پردازنده «امیرارسلان» معروف است که به دلیل شهرت «امیرارسلان»، داستان «ملک جمشید» کمتر شناخته شده است. هدف این مقاله آشنایی اهل ادب با این داستان کمتر شناخته شده و بررسی ابعاد ادبی و اجتماعی و متن شناسی اثر است؛ بنابراین کوشش می شود به روش توصیفی-تحلیلی ضمن معرفی قصه و پردازنده داستان، محمدعلی شیرازی معروف به نقیب الممالک، و معرفینسخه ها و چاپ ها و گزارش داستان از سه منظر به قصه شناسی این اثر پرداخته شود: اول جنبه های زبانی و ادبی، دوم جنبه های داستانی و بن مایه های قصه و سوم جنبه های اجتماعی. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است و دستاورد آن به لحاظ زبانی و ادبی بیانگر اینست که نثر کتاب روان، ساده، شیرین و نزدیک به زبان محاوره است و واژگان، کنایات و ترکیبات عامیانه به فراوانی کاربرد دارد. تشبیه ابزار اصلی نویسنده در توصیفات و بیان ادبی و اغلب برآمده از سنت های ادبی و تکراری اند. حوادث اصلی داستان بر محور جنگ، عشق و بازگشت به سرزمین پدری شکل می گیرد. حوادث داستان همگی از بن مایه های رایج افسانه هاست. برخی آداب و رسوم مربوط به جنبه های گوناگون زندگی، حکومت و جنگ را در خلال داستان می توان یافت که بازتابنده آداب و رسوم زمانه است و برخی از پیشه های مورد اشاره در داستان، امروزه یا وجود ندارند یا تغییر نام داده اند.

ادبیات دفاع مقدّس از زیرشاخه های ادبیات مقاومت و متأثّر از رخداد جنگ تحمیلی ایران و عراق در ادبیات معاصر ماست. یکی از موضوعات آن، آثار ادبی مربوط به کودک و نوجوان است که برای آگاهی این نسل از جنگ و پرورش ارزش های دفاع مقدّس در ایشان، به رشته تحریر درمی آید. به دلیل حساسیت این رده سنّی، کیفیّت و لحن این آثار دقّت بیشتری می طلبد. یکی از بهترین شیوه های بیان مسائل سختِ جنگی، پیچیدن این مطالب در بافتی از طنز است تا از این راه، هم بر جذابیّت موضوع افزوده شود و هم ذهن کودک و نوجوان با مفاهیم ارزشی جنگ و جهاد آشنا گردد؛ از این رو، در این مقاله سعی شده است تا با بررسی طنز در داستان نوجوان، اثر آن در استقبال نوجوانان از ادبیات دفاع مقدّس مشخّص شود. برای این منظور، دو کتاب «هستی» و «گردان قاطرچی ها» از مجموعه «رمان نوجوان امروز» برای انجام پژوهش انتخاب شد. این دو کتاب در نظرسنجی از نوجوانان به ترتیب، در رده اوّل و دوم قرار گرفتند که هر دو با موضوع دفاع مقدّس به شیوه طنز نوشته شده اند.

ادبیّات پایداری از مهمترین سنگرهای فرهنگی شاعران متعهّد به شمار می رود که امروزه بخشی از آثار ادبیّات معاصر را به خود اختصاص داده است. این رویکرد در جهان عرب، به تدریج پس از آگاهی اعراب از جنبش های شکل گرفته در اروپا از اواخر قرن نوزدهم میلادی مطرح گردید. در این میان سرزمین فلسطین به دلیل تاخت و تاز اشغالگران و فجایع انسانی رخ داده در آن همواره در کانون توجّه شاعران و نویسندگان بسیاری قرار داشته است. از جملة این شاعران هارون هاشم رشید، شاعر فلسطینی است که به عنوان شاعری متعهّد و انقلابی، در برابر مشکلات موجود در وطن خویش سکوت نکرده و به صف شاعران پایداری پیوسته است. از سویی دیگر، این رویکرد همگام با سرزمین های عربی در میان شاعران ایران نیز رواج بسیار یافته است. از جمله شاعران ایرانی که می توان تأثیرات ادبیّات پایداری را در آثار آنان به خوبی مشاهده نمود، حسین اسرافیلی است. نگارندگان در این جستار با رهیافتی توصیفی-  تحلیلی و با رویکرد نقد تطبیقی پس از اشاره به زندگی این دو شاعر به معرّفی برخی بن مایه های ادبیّات پایداری در شعر این دو و بررسی آنها پرداخته اند و نتایج تحقیق حاکی از آن است که از جمله درون مایه های پایداری در شعر این دو شاعر، وطن گرایی، تجلّیل از شهید و مقام شهدا، دعوت به مبارزه و پایداری و... است و اسلوب رشید در این گونه اشعار، ساده و نزدیک به فهم عامه و اسلوب اسرافیلی، نمادگونه و مبهم است.

شاهنامه حکیم فردوسی (411 - 329 ه.ق) با توجّه به برخورداری از ظرفیت های مناسب جهت بررسی با نظریه ها و دیدگاه های علمی معاصر، انعکاس دهنده خصوصیات روانی و اخلاقی انسان در هر عصری است که به طرزی ماهرانه به تصویر درآمده است. شخصیت سودابه در شاهنامه نیز به دلیل ساختار و درون مایه کنش گرایانه، این قابلیت را دارد که با نظریه های روان شناسانه نقد و تحلیل گردد و نتایج آن در کنترل و واکنش های مبتنی بر هیجان طلبی انسان امروزی مورد استفاده قرار گیرد. هیجان خواهی یکی ازنظریه های ماروین زاکرمن (1978)،از روان شناسانمعاصر است. این نظریهدربردارنده یکی از چند صفت بنیادی تعیین کننده ماهیّت انسان است.در این مقاله، ویژگی های شخصیّتی سودابه با نظریه هیجان خواهی ماروین زاکرمن مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد هر چهار مؤلفه نظریه هیجان خواهی زاکرمن در کنش و رفتارهای نامتعارف سودابه از ماجراجویی، خودمحوری و خطرپذیری در نحوه انتخاب هم سر در هاماوران گرفته تا جست وجوی تجربه حسی تازه، اجتناب از یک نواختی و اقدام به رفتارهای بازداری شده در قصر شاه ایران، نمود دارد.

در عرصه داستان نویسی و روایت پردازی، هر نویسنده می تواند از مضامین متعدّد در حوزه های مختلف اجتماعی، تاریخی، ادبی و...کارکردی داستانی بسازد و بافت درون مایه های قصّه خود را با آنها پیوند دهد. پیمان اسماعیلی یکی از نویسندگان جوان، خلاق و موفق امروز کشور ما محسوب می شود که آثارش با اقبال خوانندگان و تحسین منتقدان روبه رو شده است. آخرین اثر وی رمان نگهبان است که در آن داستانی پر حادثه با دو بُعد خشونت و عاطفه، به مدد یکی از اسطوره های قدیمی (اسطوره کیومرث)، در بستری گوتیکی و وحشت انگیز روایت می شود. در مقاله حاضر، رمان نگهبان از طریق تحلیل محتوا، طبقه بندی موضوعی، ارائه شواهدی از متن داستان، ارجاع به نقدها و مصاحبه های منتشرشده پیرامون این رمان مورد بررسی قرار می گیرد. در این پژوهش نشان داده می شود که پیمان اسماعیلی در این اثر، درون مایه های متعدّد و تأثیرگذاری را در بافتی از عشق و اسطوره ارائه می دهد. درون مایه هایی از جنس اضطراب، وهم و هراس که گاه در عین تخیّلی بودن، بسیار واقعی و باورپذیر جلوه می کنند و اگرچه ظاهری داستانی دارند، اما حقایق تلخ، وحشتناک و غیرقابل انکار زندگی انسان امروز را در عمق خود به تصویر می کشند.