جمشید مظاهری

هنگام بحث پیرامون منابع حقوقی بین المللی ذهن اکثر نویسندگان به سمت ماده 38 اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری منعطف می شود. با توجه به جایگاه والای دیوان در عرصه حقوق بین الملل به عنوان نهادی قضایی متشکل از برجسته ترین حقوق دانان بین المللی این امر چندان خلاف واقع به نظر نمی رسد. بااین وجود بایستی اذعان داشت که این فهرست جنبه حصری نداشته و تنها به بیان منابع موردنیاز دیوان پرداخته است. در این نوشتار به تحلیل رابطه میان قطعنامه های مجمع عمومی و منابع ذکرشده در اساسنامه دیوان می پردازیم. با در نظر گرفتن ماده 38 اساسنامه دیوان ابتدا به جایگاه قطعنامه های مجمع عمومی در میان معاهدات و به تبع آن اعلامیه ها و توافق نامه های بین المللی خواهیم پرداخت و سپس سایر منابع یعنی عرف، اصول کلی حقوقی، دکترین و رویه قضایی را موردبحث قرار خواهیم داد. با توجه به اهمیت قاعده آمره، رابطه میان قطعنامه ها و این قاعده آخرین موضوعی است که در این قسمت به آن خواهیم پرداخت. لازم به ذکر است قاعده آمره خود منبع مستقلی محسوب نمی شود بلکه می تواند ریشه ای عرفی یا معاهده ای داشته باشد.

در سوم فوریه 2009 دیوان بین المللی دادگستری رأی خود را در مورد تحدید حدود مرزهایی دریایی رومانی اُکراین در دریای سیاه صادر کرد. این رأی از جنبه های مراحل تحدید حدود مرز دریایی دو کشور، تفسیر دیوان از مواد 74 و 83 کنوانسیون حقوق دریاها 1982، تغییر رویکرد دیوان در تحدید حدود مناطق دریایی از رهیافت انصاف نتیجه محور به سمت رهیافت انصاف اصلاح کننده و سرانجام وضعیت حقوقی جزیره مارها و تفسیر دیوان از بند 3 ماده 121 کنوانسیون 1982 حقوق دریاها دارای اهمیت است.

در مقالة حاضر نسخه ای نفیس از تاریخ نگارستان، اثر قاضی احمد بن محمد غفاری، از نویسندگان معروف قرن دهم هجری، بررسی شده است. این نسخه به شمارة 583 در کتابخانة کاخ گلستان نگه داری می شود. در این پژوهش، برای توضیح ویژگی های نسخة مذکور ، آن را با پنج نسخة خطی و یک چاپ سنگی این اثر مقایسه کرده ایم. این نسخه ها عبارت اند از: نسخ مورخ 993 ق، 1003 ق، و 1015 ق محفوظ در کتابخانة ملی ایران، نسخة مورخ 1010 ق محفوظ در کتابخانة آیت الله مرعشی، نسخة مورخ 1008 ق محفوظ در کتابخانة دانشگاه پرینستون امریکا، و چاپ سنگی مورخ 1275 ق در هند. بررسی های انجام شده نشان می دهد از این اثر تحریرهای متعددی موجود است و شباهت نسخة شمارة 583 کاخ گلستان از جهاتی با نسخ مورخ 993 ق، 1003 ق، و 1015 ق محفوظ در کتابخانة ملی ایران و نسخة مورخ 1010 ق محفوظ در کتابخانة آیت الله مرعشی بیش از نسخة مورخ 1008 ق کتابخانة دانشگاه پرینستون و چاپ سنگی مورخ 1275 ق است. در این پژوهش، همچنین، به بررسی ویژگی های سبکی و زیبایی های ادبی این اثر پرداخته شده است.

مقاله حاضر نگاهی است بر زندگی و شعر میرزا علی رضا تجلی شیرازی (اردکانی)، از علما و شعرای نیمه دوم قرن یازدهم هجری و معرفی ده نسخه خطی از دو مثنوی معراج الخیال و وصف کشمیر ، دیوان اشعار وی. این مقاله شامل مقدمه، پیشینه تحقیق، زندگی و روزگار تجلی، معرفی آثار، نسخ خطی، سبک شعری و ویژگی های آن، وزن شعر، قافیه و ردیف، شاعران هم عصر تجلی، و نتیجه گیری است. این شاعر پیرو سبک هندی، در اردکان فارس به دنیا آمد، مدتی در اصفهان زیست، سفری به هند کرد و سرانجام به زادگاهش بازگشت. از وی آثاری به نظم و نثر باقی مانده است که بخشی از آن ها به چاپ رسیده و بخشی دیگر هنوز نشر نیافته است. محور اصلی این مقاله معرفی نسخه های خطی دو مثنوی معراج الخیال و وصف کشمیر و دیوان اشعار این شاعر است.

شکارنامه ملکشاهی یا خسروی کتابی است که در سده 5ق/11م به دستور ملکشاه سلجوقی و سعی خواجه نظام الملک و به دست خواجه ابوالحسن علی بن محمّد نیشابوری براساس چندین بازنامه و شکارنامه و به خصوص ترجمه شکارنامه انوشیروانی و مشورت با استادان عهد سلجوقی تألیف شده است. این رساله حاوی یک دیباچه درباب تاریخ بازنامه نویسی در ایران تا سده پنجم و دو بخش در تربیت و معالجه پرندگان و دوندگان شکاری می باشد. متأسفانه این رساله که یکی از مهم ترین منابع تاریخ علم دوران سلجوقیان است به دلیل فقدان نسخ تاکنون معرفی و تصحیح نشده است. نگارندگان در این پژوهش سعی دارند تا با بررسی جوانب مختلف این اثر، سه نسخه از آن را، که به دلیل اشتباه فهرست نویسی در کنج کتابخانه های ایران بدون استفاده مانده است، معرّفی نمایند.

ماتمکده، عنوان کتابی است از مولا قربان ابن رمضان بادشتی رودباری قزوینی متخلّص به بیدل که موضوع آن مقتل حسینی(ع) است. این کتاب حوادث حماسه سال 61 هجری را از لحظات شهادت امام حسین(ع) تا گسیل داشتن کاروان اسیران با سرهای مطهر شهدا از کربلا به کوفه و شام و نهایتاً برگشتن اسرا به کربلا در اربعین اول در بردارد. کتاب که تاریخ اتمام آن 1267 ه . ق است در قالب نظم و نثر تألیف گردیده و از حیث ادبی و بلاغی از اهمیت به سزایی برخوردار است. این پژوهش می کوشد تا شرح مختصری پیرامون ترجمة حال مصنّف و جایگاه ادبی و میزان تأثیرگذاری وی در نوع ادبی «مرثیه» و مقتل نویسی به دست دهد. آنگاه درباره نام، موضوع، محتوا و ساختار ماتمکده بحث خواهد شد. در ادامه، سبک جایگاه تاریخی اثر نیز به اجمال تحلیل شده و به نقش عنصر تعلیم در این اثر با ذکر بعضی عناوین و نقل نمونه ای مختصر اشاره خواهد شد. آنگاه در نقد محتوایی- ساختاری آن شواهدی ذکر خواهد شد. ماتمکده بیدل قزوینی از جمله مهم ترین و کم نظیرترین مقتل های فارسی در تاریخ ادبیات ایران است که هم به لحاظ ادبی و هم به جهت تاریخی اهمیت خاصی دارد و از این رو، تصحیح، توضیح و انتشار آن در راستای احیاء و معرفی یکی از برترین مفاخر مکتوب ادبیات آیینی ایران اسلامی، شایسته و بلکه بایسته می نماید

ایرانیان و ارامنه ملت هایی با میراث فولکلوریک غنی و پرباری هستند که یادگار تاریخ پرفراز و نشیب این دو ملت است. هدف این نوشتار، معرفی ویژگی های محتوایی و ساختاری حکایات «آناهید» و «شاهزاده کرمانی» و بررسی مشابهت های آنهاست. مقایسه این دو حکایت نشان می دهد که انگیزه های مشترک این دو ملت، عامل اصلی شکل گیری و تکامل این حکایات بوده است. البته گاه ممکن است خاستگاه این حکایات یکی از دو جامعه ایرانی و ارمنی باشد و جامعه دیگر آن را به عاریت گرفته باشد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی و با اتکا بر متون ادبی مورد نظر بوده است. منبع اصلی این پژوهش در مقایسه و تحلیل حکایت شاهزاده کرمانی نسخه ای است خطی موسوم به «جامع الحکایات» که احتمالاً مربوط به اواخر قرن 10 و اوایل قرن 11 هجری و منبع حکایت آناهید، کتاب معروف «حکایت های ملی ارمنی» قازارس آقایان شاعر، نویسنده و فولکلور شناس معروف ارمنی است. این پژوهش به بررسی ویژگی های فولکلوریک، محتوایی و ساختاری حکایت ها می پردازد و اساس کار نظریه فولکلور شناس معروف روسی ولادیمیر پراپ در کتاب«نظریه و تاریخ فولکلور» است

مردم ایران زمین، مردمی با فرهنگ و سنن ریشه دار و کهن هستند. آثار فرهنگ عوام ایرانیان، آثاری است غنی و پربار که بازگو کننده بسیاری از اعتقادات و باورهای آنهاست. تاکنون از دیدگاه های مختلفی به فرهنگ عوام نگریسته اند و آثار ادبی آن را از جنبه های گوناگون مانند محتوا، ساختار، سبک، زبان و ... مورد بررسی قرار داده اند. در نوشتار حاضر با تاکید بر دو قصه از مجموعه جامع الحکایات، قصه های شایع در میان اهالی فرهنگ و گاه عموم مردم را با توجه به اصل «وحدت محتوا و صورت» بررسی کرده ایم. اصلی ترین هدف ما در این مقاله- که روش کار را از تحقیقاتی از این دست متمایز می کند- بررسی چگونگی ارتباط محتوا و صورت است؛ اینکه در طول داستان، محتوا و صورت چگونه یکدیگر را تکمیل می کنند و چه فرایندی رخ می دهد تا داستانی شکل بگیرد و چه عناصری در شکل گیری حکایت قدیمی ایرانی موثر است.

از میان زنان شاعر پارسی گوی تنها تعداد محدودی از آنان علاوه بر داشتن جوهره و توانایی شعری از خط فکری معینی پیروی می کنند. از این روست که این افراد، نامی درخور و سزاوار در تاریخ ادبیات زنان ایران به دست آورده اند. یکی از برجسته ترین این بانوان، بزرگ بانوی شعر و ادب و عرفان، ماه شرف خانم، معروف به مستوره کردستانی است. شاعری دارای فضل و کمال و خط و ربط و شعر و انشا. در مدت نزدیک به 90 سال که از درگذشت این بانوی فاضله می گذرد همه آثار وی جز دیوانِ شعر دو هزار بیتی او و تاریخ کردستان، که در شرح حالات و حکمرانی وُلات اردلان از آغاز تاسیس این سلسله تا زمان مؤلف است، از بین رفته است. مستوره، شاعری شیعی و دوستدار اهل بیت، علیهم السلام، بود که برخی اشعارش در ستایش امیرمؤمنان علی، علیه السلام، است. وی شاعری پیرو سبک عراقی است و همچون برخی شاعران دوره قاجار، خطی خوش و زیبا دارد؛ چنان که در زمره خطاطان بنام زمانه خویش جای می گیرد. وی با برخی از سخنوران برجسته زمانه اش چون یغمای جندقی و ملا خضر نالی، شاعر دردآشنا نیز مراوداتی داشته است. مستوره سخنوری خوش ذوق، فهیم و مستغرق عوالم عرفانی بود؛ اما نه بدان معنا که شعرش خالی از مضامین اجتماعی و درگیری های عصر و زمانه اش باشد. بیان مفاهیم عالی انسانی و مضامین دینی در اشعار او موج می زند؛ به ویژه جلوه های عزاداری سرور شهیدان حسین بن علی، علیه السلام، و مدح پیامبر اکرم، صلی الله علیه و آله و سلم، و ائمه اطهار، علیهم السلام، بخصوص امیرالمؤمنین علی، علیه السلام. از دیگر ویژگی های شعر مستوره کردستانی رویکرد او به عرفان و مضامین عرفانی است که صبغه خاصی به شعر او داده است.

ضرورت اداره و ثبت و ضبط اموال، خلیفه ی دو م را واداشت تا به پیشنهاد یکی از مرزبانان ایرانی، «دیوان » را پدید آورد. با شکل گیری چنین نهاد اداری، گروهی با تکیه بر سواد خواندن و نوشتن و دانستن حساب، در نظام های حکومتی آن روزگار پدید آمدند که کاتب، منشی و دبیر خوانده می شدند. ساده ترین شکل راه یابی آنان به دستگاه های حکومتی، برای نگارش نامه ها یا استنساخ کتاب ها در شبکه های نسخه نویسی بود یا این که در شکل های دیگر، با تسلط بر زبان فارسی و عربی، توانایی ترجمه و نگارش نامه ها را به هر دو صورت کسب می کردند. اگر ذوقی داشتند، شعری هم می سروند و اگر در کسب فضایل کوتاهی نمی کردند، چه بسا توانایی تالیف کتابی را هم می یافتند و ممکن بود با گذشت زمان، صلاحیت آن که طرف مشورت پادشاه قرار بگیرند، برایشان پدید می آمد. این گروه به علت آگاهی از رابطه های آشکار و پنهانی که در میان ارکانِ حکومتی وجود داشت، نفوذ فراوانی در حکومت ها می یافتند. تمام این ها مراحلی بود تا کاتب یا دبیری راه خود را برای رسیدن به مقام وزارت هموار کند؛ چرا که راه رسیدن به وزارت از کتابت و دبیری می گذشت.

کتاب تاریخی- ادبی «تاج المآثر» یکی از کهنترین منابع تاریخ غوریان است که مولف آن خود در دستگاه حکومت غوریان هند می زیسته است. تاج المآثر، که در سال 602 هجری قمری به رشته تحریر درآمده، افزون بر اهمیت تاریخی از اهمیت ادبی بسیاری نیز برخوردار است. این کتاب با بهره گیریهای فراوان از صنایع ادبی و استشهادهای بسیار به اشعار تازی و پارسی از کتابهای پیشرو نثر فنی فارسی به شمار می رود و به نوبه خود در آثار پس از خود تاثیر قابل توجهی داشته است. متاسفانه با وجود ویژگیهای منحصر به فرد این کتاب تاریخی- ادبی کهن، تاج المآثر تاکنون در ایران به چاپ نرسیده و تحقیق مستقلی نیز درباره این کتاب و نویسنده آن انجام نشده است. کوشش نویسندگان در این مقاله بر آن بوده است تا ضمن اینکه با دیدی تحلیلی و انتقادی ویژگیهای این کتاب را مورد بررسی قرار می دهند، طرحی از زندگینامه مولف را نیز- که در منابع به صورت ناقص و مغشوش ارایه شده است- به دست دهند و به سوالاتی در زمینه برخی جنبه های ناشناخته زندگی او چونان مذهب و تصوف وی پاسخ دهند.

در مقاله حاضر راجع به لغات و تعبیراتى که در نواحى یمگان و بدخشان به کار مى‏رفته و ناصرخسرو تعدادى از این اصطلاحات را در دیوان خود به کار برده، چون: ایدون و ایدون، باغ، بعمدا، بى‏پیاز، پشین، تابعه، تن آستین، جرم، سین و شین محمّد و.... بحث شده و براى هر کدام توضیحاتى آمده است.